آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

جایگاه زن در خانواده و اجتماع، یکی از مهم‌ترین بحث‌ها در جهان امروز است. مسئله‌ زن در هر مکتب فکری؛ محصول جهان‌بینی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی آن مکتب است. در تمدن غرب و جوامع غیرالهی، الگوهای ارائه‌شده برای زن، محصول تفکر مادی‌گرایانه، اومانیستی و فمینیستی است که انسان را محور همه چیز می‌داند و اصالت را به اراده و خواست او می‌دهند و به زن نگاه ابزاری دارند. هدف از نگارش این مقاله که با روش توصیفی- تحلیلی و انتقادی انجام شده است، بررسی و تبیین آرای امام موسی صدر درباره جایگاه واقعی زنان در اسلام و تمدن غرب است. یافته‌ها و نتایج نشان داد که امام موسی صدر معتقد است که در تمدن و مکاتب غربی، زن به مثابه نگاره و تابلوی هنری انگاشته می‌شود و تمام توجه به وجه زنانگی زن است و بُعد انسانی زن انکار یا نادیده گرفته‌ شده و از زن تحت عنوان آزادی سوءاستفاده شده است؛ اما دین اسلام با تکریم زن، جایگاه انسانی‌اش را به او بازگردانده و از ظلم و ستم فردی و اجتماعی علیه وی جلوگیری کرده است.

اومانیسم یا انسان‌گرایی مدرن یکی از مکاتبی است که انسان را محور همه چیز قرار می‌دهد و اصالت را به اراده و خواست او متعلق می‌داند. از دیدگاه امام موسی صدر، این مکتب مانع نقش‌آفرینی مؤثر دین در جهان امروز شده است. به سبب اهمیت این موضوع، هدف از این پژوهش، که با روش توصیفی‌ـ تحلیلی و انتقادی انجام شد، نقد مبانی این مکتب با توجه به آثار و آرای امام موسی صدر بود تا به این پرسش پاسخ دهد که انسان‌گرایی نوین چگونه مانع نقش‌آفرینی دین در زندگی فردی و اجتماعی می‌شود. یافته‌ها و نتایج نشان داد دین امروزه بر اساس فلسفة عینیت‌گرایی، به‌ویژه در غرب، یک اُبژه (متعلق شناسایی) تلقی می‌شود که تجربة حسی را مقدم بر شناخت ذهنی می‌داند و مفاهیم را مستقل از عواطف و سلایق محسوب می‌کند. بنابراین، دین در زندگی انسان غربی تجلی و نمود ندارد؛ مانند اومانیسم، که با خودمحوری همه چیز را بر اساس منافع شخصی و حزبی تفسیر می‌کند و از خدامحوری و دین و اخلاق فاصله می‌گیرد و باعث رشد تک‌بُعدی بشر و تبدیل حب ذات به خودپرستی و رواج دیکتاتوری و استعمار و تبعیض و سرمایه‌داری طغیانگر می‌شود. صدر، با انتقاد از این جریان، معتقد است علم و عقل بشری به‌تنهایی برای سعادتمندی دو جهان کافی نیست و باید خدامحوری و شناخت حقیقت دین و تربیت فراگیر در کنار علم و عقل مورد توجه قرار بگیرد تا موجب تکامل و سعادت فردی و اجتماعی بشر شود.

نوشتار حاضر با هدف دستیابی به مبانی انسان‌شناختی مقاومت، تلاش دارد با روشی معناشناسانه، به این پرسش پاسخ دهد که امام موسی صدر چه تبیینی از الهیات اسلامی در راستای صورت‌بندی مفهوم مقاومت ارائه داده است؟ به نظر می‌رسد ایشان تقریری انسان‌گرایانه از الهیات اسلامی به دست می‌دهد که در آن، انسان به عنوان کلمه کانونی، در نسبت با کلمات کلیدی کرامت، پیشرفت، ایمان و شهروندی میدانی را پدید می‌آورد که مقاومت در مغناطیس معنایی آن قرار می‌گیرد. ایشان با ارائه تقریری معاصر از الهیات اسلامی که در بستر جامعه‌ چندفرهنگی لبنان تکوین یافته، شبکه مفاهیمی را طراحی نموده که درآن، مقاومت را می‌توان هم بر مبنای اندیشه کلاسیک اسلامی و هم بر مبنای مفهوم جدید مقاومت، مورد مطالعه قرار داد.

این پژوهش با هدف دستیابی به الگوی جامع تربیت دینی از منظر امام موسی صدر صورت گرفته است. پژوهش از نظر هدف، کاربردی، از نظر داده‌ها، آمیخته (کیفی ‌و ‌کمی) و از نظر روش اجرای پژوهش، از نوع اکتشافی (مرحله کیفی) و پیمایشی مقطعی (مرحله کمی) است. در روش کیفی، به تحلیل محتوای کتاب‌های ادیان در خدمت انسان (صدر، ۹۵)، برای زندگی (صدر، ۹۱)، گام‌به‌گام با ‌امام (ضاهر، ۹۶)، نای و نی (صدر، ۹۴) و مدرسه تربیتی (ادیب و همکاران، ۹۷) و درس‌گفتارها پرداخته شد و 4 بعد و 28 مؤلفه استخراج شد. در روش کمی، روایی صوری پرسشنامه محقق ساخته، مورد تأیید قرار گرفت و پایایی پرسشنامه با ضریب آلفای کرونباخ 0. 899 مورد تایید قرار گرفت. جامعه آماری شامل 305 نفر از مدیران و معلمان مدارس استان سمنان و همچنین کارشناسان موسسه امام موسی صدر است. داده‌ها با روش‌های آماری توصیفی و استنباطی (SPSS و Amos) تحلیل شد. یافته‌ها نشان داد که الگوی نهایی تربیت دینی از منظر امام موسی صدر شامل چهار بعد: اهداف (رشد شناختی، جسمی، اجتماعی، عاطفی و معنوی)، روش‌ها (استفاده نکردن از الزام و اجبار، تربیت خانوادگی، عامل بودن، امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر، اقناع فکری، آماده‌سـازی فضـا، تلقین، برقراری رابطه فرد با هستی، اسوه‌سازی، تسامح، برقراری عدالت و مشارکت در مسئولیت‌بخشی)، محتوا (ایمان، عمل صالح، فطرت الهی، حقیقت‌گرایی، واقع‌گرایی و رعایت اعتدال) و ملاک‌های ارزشیابی تربیت دینی (تربیت اخلاقی، عادت به دیگر پذیری، رابطه همدلانه، انفاق و تثبیـت پیوندهـای اجتماعـی) است.