آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب اسرار الشهادة ملاآقا فاضل دربندی از جمله آثاری است که از هنگام نگارش تاکنون با وجود اثرگذاری فراوان بر گزارشگری‌های واقعه کربلا، به سبب مؤلف، نثر ویژه و محتوای فضیلت‌سازش توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. مسئله پژوهش پیش رو که با رویکردی تحلیلی‌انتقادی سامان یافته، بررسی و نقد رویکردها، تحریف‌ها و متفرّدات برجسته روایی دربندی است که نخستین بار از این کتاب برخاسته و پایه نقل عالمان شیعه در قرن اخیر شده است. نحوه مواجهه دربندی با روایات عاشورایی و تأثیر شگرف او بر خوانش نویسندگان و به‌ویژه واعظان از عاشورا، اهمیت پرداختن به اثر او را دوچندان می‌کند. بر پایه یافته‌ها، روایات أسرار الشهادة و نیز توجیهات و دخل و تصرف‌های نویسنده‌اش، بعضاً با سنّت، عقل، عرف، وقایع مسلّم یا روایات تاریخی دیگر ناسازگار یا ناپذیرفتنی است و حتی گاه شأن امام معصوم b یا خاندان ایشان خدشه‌دار شده، به گونه‌ای که رکاکت معنوی سبب بی‌پایه‌دانستن گزارش وی خواهد بود.

مواجهه گریزناپذیر انسان با سختی‌ها و رنج‌ها از زمره سنت عام الهی است که به قانون ابتلا شهره است. متکلمان آلام را بازتاب حکمت الهی دانسته و به بیان فلسفه شرور پرداخته‌اند. پاره‌ای ‌از روایات به افرادی اشاره دارند که در دنیا و آخرت، در عافیت کامل بسر می‌برند؛ ظاهر این روایات با عمومیت سنت ابتلای که دارای پشتوانه دینی و عقلی است، منافات دارند. مسئله این پژوهش ارائه مفهوم صحیحی ازاین روایات است، تا علاوه بر رفع تعارضات ظاهری، راهکاری برای رهایی از رنج‌های پیش‌رو پیشنهاد دهد. نوشتار پیش‌رو با بهره‌گیری از شیوه‌ کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا تلاش می‌کند تا ضمن بیان اعتبار روایات «فارغ بالان از بلا»در سایه‌ی ارائه مفهوم صحیح این روایات، وجه جمع میان آنها و سنت فراگیر ابتلای را بیابد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که اعتبار روایات «فارغ بالان از بلا» قابل خدشه‌ نیست. مفهوم «عافیتِ» مطرح شده در آنها با مفهوم آن نزد عامه، اهل لغت و سایر روایات مغایرت دارد و با سنت عام ابتلا همسو است.

درک صحیح شخصیت، خلق­وخوی و استعدادهای مخاطبان یکی از مهم­ترین عوامل دخیل در انتخاب شیوه­های کارآمد و اثر‌گذار تربیتی است؛ لذا شناخت مخاطب یکی از ارکان اساسی در تأثیرگذاری شیوه­های آموزشی­ـ­تربیتی به‌شمار می­رود. ‌نهج‌البلاغه به‌عنوان مجموعه­ای از سخنان بلیغ امیرمؤمنان(ع)، با تکیه بر این نگاه که رسالت امام در سمت‌وسوی تربیت صحیح جامعه، رشد و تعالی انسان است، بهترین راهنما در جهت شناسایی شیوه­های تربیتی مناسب با ویژگی­های مخاطبان است. روش این پژوهش، به لحاظ هدف، کاربردی و با روش توصیفی ـ تحلیلی است که تلاش کرده ارتباط ویژگی­های گوناگون مخاطبان همچون سنّ، میزان پذیرش، ویژگی­های اخلاقی و رفتاری، خصوصیات روحی، میزان عقلانیت، آگاهی­ها و باورهای مخاطبان در اتخاذ شیوه‌هایی تربیتی مانند همراهی گام‌به‌گام، ارائه معیار و الگو، موعظه، تنبیه و تشویق و ... موردبررسی و تحلیل قرار دهد. مربی‌ با اصلاح جایگاه آموزش و با کنار نهادن رفتار آمرانه که در پرتو شناختی صحیح از مخاطب صورت می­گیرد، راه رسیدن به تربیت شایسته را به‌صورت هموار طی نماید. یافته‌های این مقاله می‌تواند در مطالعات تربیت دینی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

در روایتی از پیامبر6 اولین شب جمعه ماه رجب، به لیلة‌الرغائب موسوم شده و برگزاری نمازی خاص در این شب سفارش شده است. بر پایه این روایت، از دیرباز اعمال خاص اولین شب جمعه ماه رجب مورد توجه بسیاری از متشرعان بوده و هست. از حدود قرن هفتم به بعد، در اصالت روایت، ‌نام‏گذاری این شب به لیلة‌الرغائب و برگزاری نماز آن، تردیدها و انتقاداتی شکل گرفت و گسترش یافت. تعداد قابل توجهی از حدیث‌پژوهان اهل‌تسنن در اثبات بی‌اعتباری این روایت کوشیده و برگزاری نماز رغائب را بدعت خوانده‌اند، اما شیعی‌مذهبان کمتر به مناقشه در این روایت پرداخته‌ و بسیاری از آنان بر اساس قاعده تسامح به استحباب یا جواز برگزاری نماز رغائب حکم کرده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که اگر چه طرق موجود از این روایت، متقن نیست، اما شواهدی گواه بر آن است که منابعی در قرون نخستین و پیش از قرن چهارم به نقل آن پرداخته‌اند و انتقادات وارد شده، بر محتوای این روایت استوار نبوده و دلالت روایت خالی از اشکال است.

توجه به رهیافت‌های گوناگون قیام عاشورا در واکاوی چگونگی گزینش اخبار عاشورایی در انواع مقاتل ، تحلیل و علت‌ یابی نگرش‎های گوناگون تودۀ مردم نسبت به قیام امام‌ حسین (ع) و درنهایت راهی برای برون‌ رفت از ابهامات گزارش‌ها و تفاسیر متعارض و بعضاً واژگون از این قیام تأثیر بسزایی دارد. این پژوهش با روش کتابخانه ای و رویکردی تحلیلی ـ انتقادی ‌می کوشد تا رهیافت‌های نوشتاری مؤلفان و برداشت‌های عموم را از قیام عاشورا مورد مداقه قرار دهد. ریشه‌ یابی رویکردهای تاریخی، سیاسی، مادی، اعتقادی، عرفانی، عاطفی، حماسی به عاشورا، تأثیر پیش‌فرض‌های زمینه‌ای همچون جبرگرایی، مادی‌گرایی، احساس‌گرایی‌های افراطی، تسامح در نقل گزارش‌های تاریخی، گرایش به پاره‌ای از باورهای پیروان سایر ادیان نظیر مسیحیت را پررنگ می‌سازد. از سوی دیگر، نقش سیاست‌ها، حکومت-ها، اقتضائات زمانی و منفعل ساختن تودة مردم در میان آسیب‌های پیرامون رهیافت‌های گوناگون مشاهده‌ شدنی است. دستاوردهای این تحقیق می‌تواند در مطالعات عاشوراپژوهی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

اللهوف سیدبن‌طاووس از جمله مقاتل حضرت سیدالشهداء7متعلق به قرن هفتم هجری ‌است که بر روند مقتل‌نگاری و مقتل‌خوانی‌های پس از خود اثری شگرف گذاشته ‌است. پژوهش پیش‌رو با رویکردی «تحلیلی ـ انتقادی» به نقد و آسیب‌شناسی رویکردها، پیش‌فرض‌ها و انگاره‌های اثرگذار در گزارشگری سیدبن‌طاووس و تحریف­ها و متفرّدات روایی موجود در این کتاب پرداخته‌ است. بر اساس یافته­ها، تسامح‌گرایی، باورمداری و تأویل‌گرایی سیدبن‌طاووس بر گزینش روایات اللهوف حاکم بوده و نیز علی‌رغم شخصیت علمی و معنوی سیدبن‌طاووس که مهم‌ترین عامل شهرت کتاب مزبور ‌است، گزارش­های نقل شده در آن، در مواردی با سنّت، عقل، وقایع مسلّم و یا روایات تاریخی دیگر ناسازگار و یا غیرمقبول ‌است؛ زیرا برگرفته‌ از آن چیزی بوده که در میان عوام شیوع داشته و بدین‌روی عملکرد او بسان محدّثان و تاریخ‌نگاران نبوده ‌است.