آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

حکیم میرزا حسن کرمانشاهی (ف. 1336ق) يكي از حکمای بزرگ مکتب تهران است که با وجود نقش و مقام والايي که در تاریخ فلسفة معاصر ایران دارد، گمنام بوده و جايگاهش در مجامع علمی مغفول مانده است. این پژوهش تلاش نموده كه با دقت و بكارگيري منابع مستند و موثق، این حکیم فاضل را به علاقمندان تاريخ حكمت معاصر ايران، مجامع علمی فلسفه و علاقمندان به فلسفة اسلامی معرفی نمايد. از ويژگيها و اهداف اين نوشتار ميتوان به اين موارد اشاره كرد: 1) در عین حال که سعی وافري شده تا از ورود به مباحث حاشیه‌يي پرهیز شود، اما ميتوان اين مقاله را مفصلترين تحقيق دربارة شخصيت علمي حكيم ميرزا حسن كرمانشاهي دانست 2) شناخت و بررسی اساتید میرزا حسن كرمانشاهي و نوع ارتباط او با ايشان 3) فرضیة یادگیری فلسفه از طریق آموزش خودخوان فلسفه 4) اشاره به برخي شاگردان ميرزا حسن كرمانشاهي كه از ايشان در منابع، كمتر نامي به ميان آمده است 5) بحثي مفصل و تحلیلی دربارة مقام علمی میرزا حسن كرمانشاهي در پنج بخش: گسترة مهارتی و دانشی، عمق اندیشه و قدرت تحلیل، مشرب فلسفی، جایگاه عرفان در اندیشة و او، توانایی و مهارت در تدریس 6) جمع‌آوری حکایت نقل شده دربارة میرزا حسن کرمانشاهی.

رضا بابایی از دین‌پژوهان معاصر است که بیشترین التفات را به الهیات عملی دارد، به نحوی که می‌توان رویکرد الهیاتی او را الهیات عملی دانست. او دغدغه رنج و درد انسان را دارد و مسیر درست دین‌شناسی را حرکت از انسان و جامعه به سوی دین می‌داند و تصریح دارد که بقا و زوال ادیان در گرو حقانیت یا عدم حقانیت نیست، بلکه به توانایی ادیان در پاسخگویی به نیازهای خاص انسان برمی‌گردد. در آثار او جهت‌گیری‌های کلانی وجود دارد که می‌توان آنها را مؤلفه‌های الهیات عملی در دین‌پژوهی رضا بابایی نامید، که از آن جمله است: تأکید بر لزوم التفات الهیات به نیازهای انسان، دردمندی و غمِ درد و رنج انسان داشتن، التفات جدی به معرفت‌های برون‌متنی، اولویت دادن به قرائت عرفانی-اخلاقی از دین، و جزم‌گریزی و پرهیز از قرائت‌های انحصارگرایانه. در متن مقاله سعی شده است که شواهد دال بر وجود این مؤلفه‌ها در آثار او به تفصیل بررسی شود.

تبیین سرنوشت نفوس ناقصه (کودکان، دیوانگان و ابلهان) در آخرت، از دشوارترین مباحث کلامی است. در متون دینی این مسئله، هم ذیل مفهوم «مستضعفین» و «رُفع القلم» مطرح شده و هم به‌صورت مستقیم روایت متعددی دربارۀ سرنوشت این نفوس وارد شده است. گرچه در قرآن آیه‌ای صریح دربارۀ سرنوشت نفوس ناقصه وجود ندارد، اما آیات متعددی وجود دارد که بر معاد همگانی دلالت دارند. در روایات، سرنوشت‌های متعددی برای این نفوس بیان شده است. آنچه از مجموع روایات استفاده مي‌شود، این است که معاد پدیده‌ای همگانی است و نفوس ناقصه را هم شامل مي‌شود؛ اما در باب جایگاه این نفوس در آخرت، اجماعی بین روایات نیست. در متن مقاله، روایات را ذیل یک تقسیم چهارگانه بررسی نموده‌ایم. به‌نظر مي‌رسد که قابل دفاع‌ترین دیدگاه در میان روایات، یکی از دو قول است: اینکه دربارۀ سرنوشت این نفوس سکوت کنیم و مسئله را به خدا واگذاریم یا اینکه تمام این نفوس را مشمول رحمت الهی و برخورداراز سعادت بدانیم.

در علوم انسانی، افرادی که از راه علم‌ورزی کسب درآمد می‌کنند، آن رشته و علم فقط وسیله‌ی کسب درآمد ایشان نبوده و برای آن‌ها صرفاً یک شغل محسوب نمی‌شود، بلکه به تدریج تمام فکر ایشان را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و وقت آزادی برای ایشان باقی نمی‌گذارد...

نگرش تاریخی به دین به این معنا که بپذیریم که دین یک امر انسانی(مرتبط با انسان) است نه یک پدیده طبیعی و عینی، سبب می شود که در فهم دین ساده انگاری نکنیم و بپذیریم دین کنونی ما همان چیزی نیست که در عصر نزول و آغازین آن بوده است. نگرش تاریخی وسواس و احتیاط ما را در فهم دین دو چندان می کند و همین احتیاط و سواس در فهم دین سبب می شود که اولا روند بسط تاریخی دینی کاهش یابد ثانیا فهم قبض و بسط های دین راحت تر می شود.

دین و دینداری در جامعه کنونی ایران در وضعیت عجیب و متناقض نمایی است. از یک طرف آمارها و مشاهدات نشان از کم رنگ شدن التزام مردم به مناسک و آداب دینی دارد و دینداری در ظاهر و رفتار و کلام انسان ایرانی به تدریج نقش کم رنگ تری پیدا می کند و میزان نفوذ نهادهای دینی رو به کاهش است. از طرف دیگر فکر دینی و دینداری همچنان جایگاه مهمی در سپهر اندیشه انسان ایرانی دارد و فرهنگ عمومی و اخلاق فردی و اجتماعی مردم تاثیرات خودآگاه و ناخودآگاه فراوانی از دین می گیرد. به بیان بهتر می توان مدعی شدکه لباس زیرین جامعه ایران همچنان دین است و به راحتی نمی توان این ادعا که ایران همچنان یک جامعه دینی است را نفی نمود. زیرا حداقل در بخش اعتقادات و باورها، اکثریت جمیعت ایران معتقد به معنادار بودن زندگی، خدا، غیب، ماوراء، معاد و… هستند. این امر در میان جوانان و لایه های به ظاهر سکولار هم صادق است. لذا از یک طرف دین و دینداری جامعه ایران در وضعیتی است که بخاطر نفوذ و گستره آن نمی توان نسبت به آن بی تفات بود یا آن را عنصری کم اهمیت جلوه داد.و از طرف دیگر مشکلات دینداری ( چه در مقام نظر و چه در مقام عمل )در جامعه ایران نشان از این دارد که پروژه اصلاح فکر دینی در جامعه ایران یک پروژه تاریخ گذشته یا کم اهمیت نیست. اما با توجه به تغییر اوضاع و احوال جامعه ایران و تاریخ اصلاح فکر دینی در صده اخیر و نقدهایی که بر جریان روشنفکری دینی می شود پرسش مهمی که باید در مورد آن بیشتر اندیشید و نوشت این است که در وضعیت کنونی ایران کدام گروه و اندیشه توفیق و امکان بیشتری برای اصلاح فکر دینی دارد.سخن این یاداشت این نیست که جامعه ایران به یک گروه یا جریان نیازمند است و تلاش و دست آوردهای گروه دیگر بی ثمر است. بلکه سخن در اولویت و میزان تاثیر آنهاست. مدعای این نوشتار این است که در جامعه کنونی ایران دینداران معنویت اندیش تاثیر بیشتری در اصلاح فکر دینی در ایران دارند زیرا نیاز کنونی جامعه ایران در دینداری و دین فهمی بیشتر در انبان ایشان یافت می شود و جامعه کنونی ایران همچون چند دهه قبل آمادگی شنیدن صدای روشنفکران و نواندیشان دینی را ندارد. یعنی گمشده و نیاز او دیگر آن چیزی نیست که جریان ورشنفکری دینی تلاشش را معطوف به آن کرده است.