آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بر اساس منابع مکتوب، تدریس و آموزش در اسلام تا قرن چهارم هجری قمری به شیوه کاملا سنتی و در مساجد و مکتب¬خانه¬ها صورت می¬گرفت. به تدریج از اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری علما و امراء به تاسیس دارالعلوم و مدارسی اقدام ورزیدند و از قرن پنجم هجری قمری، تحول عظیمی در شیوه آموزشی در ایران و سرزمینهای تحت حاکمیت سلاجقه رخ داد و مدارس بیشماری در سراسر کشور تاسیس گردید. این روند در طی دو دوره ایلخانی و تیموری تداوم یافت و در نهایت در عصر صفویه به اوج خود رسید. دوره صفویه به عنوان عصر كلاسیك در تاریخ مدارس ایران اسلامی معرفی گشته است. طی این دوره دو عامل مهم: تشکیل دولت متمرکز ایرانی و رسمی بافتن مذهب شیعی، راه را برای ایجاد نظام آموزشی پویا و جدید و در قالبی نو فراهم کرد و نتیجه این امر فزونی مدارس و تاسیسات علمی و آموزشی را موجب گردید. پژوهش پیش رو به شیوه کتابخانه¬ای و میدانی و به روش توصیفی - تحلیلی و تاریخی، به دنبال تاثیر مدارس عصر صفوی خصوصا دو مدرسه خان شیراز و مدرسه چهارباغ اصفهان بر توسعه فرهنگی در ایران و جهان اسلام است. بررسی¬ها و مطالعات صورت گرفته نشان می¬دهد که مدارس عصر صفوی، خصوصاً دو مدرسه خان شیراز و چهار باغ اصفهان، با توجه به اهمیت ویژه و حضور اساتید و مدرسان برجسته شیعی در آنها، نقش مهمی در رونق نظام آموزشی و تربیت جوانان ایران و در نهایت شکوفایی فرهنگ ایرانی - اسلامی داشته¬اند. بر این اساس در جامعه عصر صفوی، این مدارس و نظام آموزشی هستند که موجب هویت بخشی به جامعه صفوی گشته و همین گسترش روزافزون نظام های آموزشی در بافت جامعه شیعی مذهب صفویان، منجر به تغییر رفتارهای اجتماعی و و در نهایت رشد و پیشرفت تدریجی فرهنگ و تمدن جامعه اسلامی آن دوران گشته است.

بنی‌عباس از طریق نفوذ در شبکه داعیان هاشمی و کیسانی و درنهایت به‌دست‌گرفتن امور در خراسان، به دستیاری نظامیِ ابومسلم خراسانی شورش‌هایی راه‌اندازی کردند که منجر به تضعیف و درنهایت سقوط بنی‌امیه شد. در این راستا گروهی از نیروهای نظامی ابومسلم مشهور به «راوندیه» کمک شایانی به عباسیان انجام دادند. البته بعد از رسیدن عباسیان به قدرت، یک پشتوانه ایدئولوژیکی برای توجیه انتقال امامت و رهبری از هاشمیان به عباسیان، ضروری بود که در این جهت نیز راوندیان به کمک آمدند و روند انتقال امامت از محمد حنفیه به ابراهیم امام و از وی به عباسیان را تسریع بخشیدند؛ درنهایت با دیدگاه‌های خاص خود، امامت را به طریق وراثت از پیامبر(ص) به عبدالله بن عباس ترسیم نمودند. بر اساس منابع تاریخی، حتی برخی راوندیان که به غلات مشهور و از عقاید تندی برخوردار بودند و منصور عباسی را خدای خویش می‌دانستند، بعد از واقعه هاشمیه نیز همچنان در کنار منصور عباسی حضور داشته‌اند که این امر اهمیت راوندیان در نظر خلفای عباسی را نمایان می‌کند. این پژوهش که به شیوه توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است نشان می‌دهد راوندیان هم در قیام سیفی هم در ارائه نظریات عقیدتی، اولاً در انتقال قدرت به عباسیان و ثانیاً در تثبیت آن نقش پُراهمیتی را ایفا کرده‌اند

فاطمیان از دولت‌های مهم و قدرتمند سیاسی، مذهبی و فرهنگی جهان اسلام، به‌ویژه مذهب تشیع، بودند که با به‌کارگیری وزرایی توانمند به اوج قدرت رسیدند. خدمات فراوانی در حوزه گسترش فرهنگ و شعائر دینی تشیع اسماعیلی انجام دادند؛ سپس بر اثر عملکرد ضعیف وُزرا، از جمله قدرت‌طلبی، اقدامات تفرقه‌افکنانه و پشت‌کردن به مذهب رو به افول رفتند. این نوشتار بر پایه روش توصیفی‌تحلیلی، نخست خاستگاه پیدایش جایگاه وزارت در ساختار دولت فاطمی را بیان می‌کند و از کارکرد وزرای فاطمیان می‌گوید. سپس دو گونه وزارت تنفیذ و تفویض در حکومت فاطمیان را می‌شناساند و از تغییر ساختار تشکیلاتی حکومت و ورود وزرا به صحنه قدرت و انتقال تدریجی قدرت از خلفای فاطمی به وزرا سخن به میان می‌آورد. نقش وزرا در تثبیت دولت فاطمیان و گسترش قلمروشان و سامان‌دهی به ساختار اداری تشکیلاتشان و تثبیت و تقویت مذهب اسماعیلیه و رساندن حکومت فاطمیان به اوج قدرت و نفوذ را بیان می‌کند و با تبیین عوامل افول این دولت قدرتمند، همچون جنگ قدرت وزرا، سوء تدبیر در برابر شورش‌های محلی قبایل داخلی و منازعات خارجی، سیاست‌زدگی و تقیدنداشتن وزرا به مذهب اسماعیلی، از نقش آنان در این فروپاشی پرده برمی‌دارد

بررسی روش‌شناسی شریعتی در اسلام‌شناسی نشان می‌دهد که خلاقیت‌ها و نوگرایی‌های وی در تفسیری متفاوت از دین بی‌شک نتیجه نوآوری‌های روش‌شناختی وی در به‌کارگیری دستاوردهای جامعه‌شناسی و فلسفه تاریخ جدید در بازتعریف مفاهیم و باورهای دینی است. رویکرد شریعتی در مطالعات اسلامی را می‌توان در بستر جامعه‌شناسی دین قرار داد. شریعتی همواره به سه مؤلفه تاریخ‌گرایی (توجه به پیشینه و نقش تاریخی پدیده‌ها)، عینیت‌گرایی و نگرش‌نظام‌مند به عنوان ویژگی‌های اصلی روش خود توجه کرده است. این مقاله با به‌کارگیری روش تأویلی با رویکرد تحلیلی در صدد است نشان دهد که روش منحصر به فرد شریعتی در مطالعات اسلام‌شناسی زمینه‌ساز توجه به ابعاد جدیدی در متون دینی و تاریخ اسلامی شده که از بستر آن امکان خوانشی ایدئولوژیک از دین برای وی فراهم شده است. در رویکرد اسلام‌شناسی شریعتی توجه ویژه‌ای به ظرفیت‌های سیاسی و اجتماعی دین اسلام و مذهب تشیع شده است.

از میان بخش‌های مختلف تاریخ‌‌نگاری اسلامی، سیره‌نگاری به عنوان پیش درآمد و منشأ پژوهش-های تاریخی، منزلت و مکانت ویژه‌ای به خود اختصاص داده است. در پیدایش و رشد سیره‌نویسی، شناخت و عمل به سیره و سنت پیامبر(صلی الله علیه و آله)- به عنوان دومین منبع حکمی مسلمانان- عامل مهم و اصلی بوده است. توصیف شکل و سیمای ظاهری رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مانند سیره رفتاری آن حضرت برای مسلمانان اهمیت فراوانی داشته است. بدین سبب همواره علمای مسلمان اهتمام ویژه به شمائل‌نگاری ایشان داشته‌اند. از قرون نخستین تا دوران معاصر، در بین کتاب‌های موجود اهل سنت، در این موضوع، کتاب "شمائل النبی" ترمذی و در بین کتاب‌های موجود شیعه کتاب "سنن النبی" علامه طباطبایی قابل ذکر است، که این دو اثر مهم به بیان شمائل پیامبر(صلی الله علیه و آله) یعنی ویژگی‌های ظاهری پیامبر(صلی الله علیه و آله) و همچنین سیره‌ رفتاری ایشان پرداخته‌اند. نخستین مرحله در شناخت سیره‌ی نبوی، بررسی و ارزیابی منابع و مآخذِ سیره است که تاکنون در این‌باره تلاش‌های فراوانی صورت گرفته، اما هنوز ابعاد ناشناخته‌ای وجود دارد که لازم است مورد بازشناسی قرار گیرد. یکی از این ابعاد، شناخت دقیق و علمی کتب شمائل از جمله کتب فوق‌الذکر است. یکی از مهم‌ترین اقدامات، بررسی مقایسه‌ای آثار جهت نائل آمدن به شناخت و فهم آن‌ها می‌باشد. آنچه مقرر است در این پایان‌نامه به آن پرداخته شود بررسی تطبیقی دو اثر "شمائل النبی" ترمذی و "سنن النبی" علامه طباطبایی است که با هدف تبیین برخی ابعاد شمائل‌نگاری از رهگذر مقایسه دو کتاب فوق نگاشته شده است.نتیجه‌ی بررسی محتوای دو اثر، مبیننکات اشتراک و افتراق شمائل‌نگاری در دو کتاب و اعتباریابی دو اثر است.