آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

اَلَم و درد، یکی از واژه‌ها و مفاهیم چالشی بین اندیشمندان عرصه‌های مختلف بوده، درعین‌حال معانی مختلفی برای آن ارائه شده است. با توجه به اینکه معنای دقیق الم، پیش‌فرض درخور توجهی برای مباحث اخلاقی است، این پژوهش درصدد بوده تا با روش تحلیل مضمون به معناشناسی آلام در قرآن کریم بپردازد و چون واژۀ مدنظر وجهه‌ای اخلاقی دارد، معناشناسی قرآنی آن با رویکرد اخلاقی بوده است. در مفهوم‌شناسی الم ابتدا مشتقات آن نظیر ألیم، واژه‌های مشابه مثل مرض، عنت، کبد، ضنک، حزن، صدع و شقّ، واژه‌های مقابل نظیر سرور، لذت، بهجت و روح و ریحان، و واژه‌های همنشین نظیر عذاب، عقاب، زجر، و شدید در قرآن جمع‌آوری شده و در مرحله دوم بر محور الم تحلیل مضمون شده‌اند و کدهایی بر محورهای ماهیت درد، انواع، مراتب، لوازم، عوامل و غایت آن به دست آمد. درنهایت در مرحلۀ سوم نتایج ذیل پیرامون معناشناسی آلام در قرآن استخراج گردید که درد، امری وجودی، عارضه‌ای مربوط به جسم و برخلاف رنج بوده و دو نوع دنیوی و اخروی دارد که دردهای دنیوی، وسیلۀ ابتلا و رشدند و دردهای اخروی، شر و عذاب هستند.

در تفسیر آیۀ 172 سورۀ اعراف معروف به آیۀ ذر و میثاق، مفسران از روایاتی بهره گرفته‌اند و عالمی با نام «ذر» را معتقد شده‌اند که در آن، از همۀ انسان‌ها عهد ستانده شده و بشر به این میثاق «بلی» گفته است. بسیاری از این بزرگان این روایات را متواتر دانسته‌اند. لازم است که این احادیث در یک پژوهش خاص مورد بررسی سندی و محتوایی قرار گیرد. ازاین‌رو با روش تحقیق حدیث‌شناسانه، به بررسی سندی و متنی روایات پرداخته و از نظر بزرگان مخالف اعتبار و تواتر این روایات نیز در تأیید بهره گرفته و در نتیجه پژوهش به این غایت رسیده است که نه‌تنها این روایات در حد احادیث متواتر نیستند، بلکه بسیاری با سند ضعیف و دارای متنی مضطرب هستند که موجب شده هر مفسری در تأیید نظر خود از برخی از این احادیث بهره بگیرد.

یکی از آیات بحث برانگیز قرآن، آیه ۱۷۲ سوره اعراف است. خداى سبحان در این آیه مى‏فرماید: «به خاطر بیاور زمانى را که پروردگارت از پشت فرزندان آدم «ذریّه» آنها را برگرفت، آنان را گواه بر خودشان گرفت و از آنها پرسید: آیا من پروردگار شمانیستم، آنان همگى گفتند: بلی، ما گواهى دادیم، این کار را خداوند به خاطر آن انجام داد که در روز قیامت نگویید ما از این موضوع توحید و معرفت الله غافل بودیم». (انعام،۱۷۲-۱۷۳) مفسّران درباره این آیه، با هدف پاسخگویی به نشئه و موطن میثاق، چگونگی اخذ میثاق، ظرف بروز و ظهور میثاق که کجا و چگونه بوده است، نظریات گوناگونی را مطرح کرده اند و این نشانگر پیچیدگى موضوع مى‏باشد. برخی نظراتی را مبتنی بر کلام و فلسفه ومباحث عقلی، شامل دو نشئه بودن عالم طبیعت، تمثیل و استعاره بودن آیه مبارکه، فطری بودن عالم ذر و عالم عقل و وحی ذکر نموده اند؛ و دیگران به ارائه نظر مبتنی بر روایات و نص آیه (نقل) شامل وجود عالم ذر، منطبق بودن آیه بر افراد مشرک یا بنی اسرائیل پرداخته اند. این دیدگاه ها شامل اشکالات فراوانی از جمله خلاف ظاهر آیه، بدون هیچ گونه قرینه ای، عدم به یادآوردن چنین عهدی و در نتیجه عدم حجیت آن، مشکلات سندی و محتوایی روایات مورد استناد این دیدگاه ها و... است. از آن جائیکه تمامی این ایرادات به تفصیل قابل ذکر است نظریه برگزیده بر این نقطه نظر استوار است که آیه از اشهادی سخن پرده برداشته است که در عالم واقع و در هر زمانی از عمر انسان رخ می دهد و با توجه به ذو مراتب بودن شهود و قابلیت های مختلف انسان ها، هر فردی به فراخور وجود خود مرتبه ای از شهود را به واقع تجربه می کند و آیه به روشنی دلالت می کند که خدا با فرد فرد انسان ها یک رویارویی داشته و به آنها گفته است: آیا من خدای شما نیستم... پس این اشهاد (حضور در مقابل غیبت) در همین دنیا رخ می دهد، و خداوند که محیط بر زمان است از چنین واقعه حتمی الوقوعی با "إذ" خبر داده است و انسان بعد از اشهاد بر خودش با واژه "شهدنا" به پروردگارش پاسخ بلی می گوید.

آیه میثاق (اعراف/172) بیان کننده عهد خداوند با بندگان خویش است که موجب ابراز نظرات مختلف مفسران، از جمله وجود عالم ذر برگرفته از روایات، فطرت، تمثیل، دو نشئه ملکوتی و ملکی انسان، عالم عقل و وحی و ... شده است. در این پژوهش پس از ذکر همه این نظرات و بیان نقاط ضعف و قوت هر نظریه، بررسی روایات ذیل آیه بیان خواهد شد که به ظاهر تواتر معنوی دارند، اما پس از حذف مشترکات در طرق و روایات مکرر از یک فرد خاص و بیان اضطراب در متن روایات و ضعف سندی آنها، نه تنها تواتر معنوی، بلکه اعتبار این احادیث زیر سؤال می رود. سپس به تبین نظریه مختار بر این مبنا که شهود حضوری برای انسان در طول عمر وی است، می پردازد؛ بر این اساس که اگر انسان با دست خویش برای خود حجاب ایجاد نکند، قطعاً این عهد و شهود را درک خواهد نمود.