آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

میان­رودان (بین­النهرین)، در تاریخ‌ جایگاه مهمی دارد. رود فرات به دلایل متعددی چون فاجعه‌ عاشورا، در باورهای مردمی از جایگاه رفیع و تقدس بیش­تری برخوردار است‌. آشنایی با پیشینه‌ تاریخی و حضور و جنس قبایل و اقوام و نواحی اطراف رود‌، نزدیکی و دوری فرات با محل قیام عاشورا‌، آگاهی از تمدن حواشی فرات و شناخت بهتر از جغرافیای حاشیه فرات مخصوصاً ترعه‌ها و کانال‌های آب‌رسانی در ناحیه‌ نینوا، از نکات اصلی این مقاله است. ساکنان نواحی فرات در قرن اول هجری قمری بسیار نامتجانس و فاقد یک‌پارچگی بودند و در نهایت درک درستی از وقایعی چون قیام عاشورای سال 61 هجری نداشتند‌. ترعه‌های فرات، در هنگام قیام عاشورا آب بسیاری داشتند و مسیر حرکت اسرای کربلا به سمت شام در حاشیه‌ فرات به یقین‌، بیش­تر نزدیک است‌.

مسأله وقف، یکی از عرصه­های تاریخ کردستان است که نقش زنان شیعی در آن بسیار پررنگ بوده و کم‌تر به آن توجه شده است. در این خصوص، جایگاه تاریخی زنان واقف بیجار از دوره صفویه به بعد، بالاتر از دیگر مناطق استان یادشده است. این مقاله، ضمن بررسی این موضوع، به چگونگی رقبات وقفی و مشارکت زنان شیعی این منطقه می­پردازد. روش پژوهش، ترکیبی از مطالعه میدانی، اسنادی و کتابخانه­ای است که تأکید عمده بر روش اسنادی بوده و نگارندگان به صورت تحقیق گروهی به این مسأله پرداخته­اند. سؤال این است که در تنوع مذهبی کردستان، زنان واقف شهر بیجار چه کسانی بودند و موقوفات آنها دارای چه ویژگی­ها و کارکردهای اجتماعی و فرهنگی است؟ هدف اصلی، کاوش در اسناد وقفی و مشخص کردن سهم زنان شیعی و کاربرد رقبات وقفی آنها در شهرستان بیجار به عنوان یکی از مناطق تاریخی استان کردستان است.

در حاشیه ی رود فرات در سال 61 هجری نهضتی بس بزرگ و جاودان رقم خورد . شناخت ساکنان حواشی محل این قیام در بین النهرین بسیار مهم است . ساکنان عراق از یکپارچگی و تجانس در بافت جمعیتی خویش برخوردار نبودند . این ویژگی یکی از عوامل پی آمدهای حادثه ی عاشورا به شمار می رود و در نتیجه عاشورای خونینی رقم خورد . این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که ساکنا ن حواشی فرات و ناحیه ی بین النهرین از چه بافت جمعیتی برخوردار بودند؟ و هم چنین آیا عدم تجانس قومیتی آن ها در غلبه سپاه اموی تاثیر گذار بوده است؟ ساکنان نواحی فرات گروه هایی متشکل از اعراب مهاجر ، عشایر عرب ، ایرانیان ، موالی ، کردها ، بومیان آرامی ، نبطی و اهل کتاب بودند . اینان با یکدیگر یک دل و متحد نبودند و این خصیصه ی آنان از قدیم الایام تا قرن ها بعد ادامه یافت. در نتیجه دشمنان امام حسین (ع ) از این موقعیت نهایت سود و بهره را بردند .

موضوع شریعت، طریقت و حقیقت، در آثار عزالدین محمود کاشانی دیده می‌شود. تعیین جایگاه سه اصطلاح مذکور، و ارتباط میان آنها و چگونگی تبیین تعالیم دینی بر پایه آن، از مباحث کانونی او است. تحقیق حاضر با روش توصیفی‌تحلیلی، به جایگاه و ارتباط شریعت، طریقت و حقیقت و مراتب هر یک و نیز نگرش عرفانی کاشانی، بر اساس سه لایه مذکور، به تعالیم دینی می‌پردازد و در آخر، رویکرد او به همخوانی آموزه‌های عرفانی با کتاب و سنت و نیز ضرورت التزام به ظواهر شرع را بررسی می‌کند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که او سه اصطلاح مذکور را مراتب یک واقعیت برمی‌شمرد و ضمن تلفیق آن سه، با رویکرد عرفانی، تعالیم دینی را تحلیل و بررسی می‌کند. همچنین، منشأ آموزه‌های عرفانی ناب را فقط در کتاب و سنت می‌بیند و پای‌بندی به شریعت را در همه حال ضروری می‌داند.

با گسترش قلمرو اسلامی و فتح مناطقی از آسیا و شمال آفریقا در سده های اول و دوم هجری قمری و ورود بردگان و اسرا، بستر مناسبی برای کنیزداری جامعه عرب فراهم شد. گروهی از این کنیزان که از مولای خویش صاحب فرزند شدند، اُمّ ولد نامیده می‌شدند. پژوهش پیش رو درصدد است رویکرد افراد جامعه نسبت به اُمّ ولدها و نقش ائمه اطهار (ع) در ارتقاء منزلت اجتماعی آن‌ها را مورد واکاوی قرار دهد. بدین منظور نوشته‌های تاریخی و غیر تاریخی برای درک اجتماعی موضوع، مطالعه و سپس پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی ارائه شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد در شرایطی که کنیزان و اُمّ ولدها در جامعه‌ی عرب جایگاهی نداشتند و مورد تحقیر و تبعیض قرار می‌گرفتند، ائمه(ع) ضمن حمایت حقوقی از کنیزان، با آزاد کردن و انتخاب آنها به عنوان همسر، عملاً الگویی از رفتار درست و اسلامی را در چارچوب خانواده ارائه دادند و جایگاه و منزلت اُمِّ ولدها را به عنوان همسران و مادران فرزندان خود ارتقاء بخشیدند.

گروه‌های مختلف اجتماع نقش‌های متنوعی را در حفظ دستاوردهای فرهنگی، مذهبی، اقتصادی، سیاسی، نظامی و مانند آن ایفا می‌کنند. دهقانان (دیهکانان) از طبقات برتر و با شرافت و اصالت در ایران پیش و پس از اسلام به شمار می‌روند که از احترام و ارج و قرب خاصی نزد مردم و دولت‌ها برخوردار بودند. آنان در نهایت سعه صدر و بزرگ منشی سعی می‌کردند تا فرهنگ ایرانی همواره پایدار بماند. در واقع دهقانان علاوه بر سهم بسیار در حفظ فرهنگ ایران، خود نیز از جمله کوشاترین افراد در پیشرفت و شکوفایی فرهنگ و تمدن ایران بودند.

از ویژگی­های بارز قرن نهم هجری از نظر مذهبی، رواج مذهب تشیع و اظهار قشر فرهنگی و فرهیخته نسبت به این مذهب بود. سیاست آزادی مذهبی تیموریان که ادامه سیاست مغولان بود. زمینه را برای تضارب آراء مهیا کرد. در این راستا مکتب تشیع که از پایه­های اعتقادی استواری برخوردار بود، با انگیزه­های معنوی، الهی و عرفانی رشد چشمگیری کرد که درنهایت مقدمات تشکیل حکومت شیعی ایجادگردید. همچنین آرامش ایجادشده بعد از فتوحات تیمور و علاقه و احترام وی به علما، دانشمندان و صوفیان نیز مشاهده­می­گردد. دراین دوره عالمان یا شیعه بودند و اساس تألیفات خود را بر بعد عرفان و تشیع قرارمی­دادند و اگر هم سنی بودند، سنی کم تعصب و یا متمایل به شیعه بودند. حال تلاش­های عالمان و دانشمندان در دوره قبل و مقارن روی کار آمدن تیموریان برای ایجاد تشیع حائز اهمیت است که این پژوهش به آن می­پردازد. شیوة این جستار (توصیفی - تحلیلی) می­باشد. پرسش اصلی این تحقیق این است که آیا با مطالعۀ آثار دانشمندان این دوره می­توان به دیدگاه­­های عرفانی آن­ها در زمینه تشیع دست­یافت؟ نتایج بررسی نشان­می­دهد که آثار امیرعلیشیرنوایی، خنجی، عبدالرحمن جامی و غیره از اهل سنت و متصوفه نمودی از عرفان و تشیع را در آثار خود دارند.

هم­زمان با اوج­گیری کنش های جریان های متمهدیانه ایرانی هم­چون نوربخشیه در عصر تیموری، حرکت­هایی مشابه از اواخر سده نهم هجری در شبه قاره هند آغاز شد که هدف اصلی رهبران آن­ها مانند سیدمحمد جونپوری، مؤسس جریان مهدویه که به اهل سنت نزدیک بودند، جریان­سازی اجتماعی حول محور ادعاهای مهدویت­شان بود. سؤال پژوهش حاضر این است که تشابهات و تفاوت­­های احتمالی دو جریان مهدویه و نوربخشیه کدام­اند؟ در این مقاله مهم­ترین تشابهات و تفاوت­­های دو جریان از منظر باورها، روش­های تعامل اجتماعی و کنش­های سیاسی و نظامی مقایسه می­شوند. در این پژوهش نشان داده شده­است که رهبران مهدویه و نوربخشیه در مواردی مانند تلاش برای جلب حمایت بزرگان صوفیه، تحریف برخی اصول طریقت­­های­ صوفیانه­شان و تشکیل گروه­­های مسلح به­هم شباهت دارند. در عین­حال، تلاش رهبران مهدویه برای جلوگیری از علم­آموزی و ارتباط مریدان با غیرمهدویان و اعتقاد نوربخشیه به تقدم شریعت بر طریقت و به­نوعی تناسخ، مهم­ترین تفاوت­­های دو جریان است.

وضعیت اقتصادی شیعیان در دوران ائمه با وجود زمین­های زراعی ینبع که در دست آن­ها وجود داشت و پر آب بودن دو رود دجله و فرات برای کشاورزان در عراق و مالیات­هایی شامل خمس، زکات و غیره را که مسلمانان پرداخت می­کردند، قابل اهمیت و بررسی است. همچنین واقفان نیز با انگیزه­های معنوی، الهی و عرفانی مانند مقابله با مسائل نفسانی، طی کردن مراتب روحانی، خدمت به خلق خدا صرفأ برای قرب الهی به وقف می­پرداختند که در امر اقتصادی تأثیرگذار بود. نویسنده در این مقاله که به روش توصیفی – تحلیلی صورت گرفته است به ارزیابی عوامل موثر بر اقتصاد شیعیان در عراق پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که بی شک تشکیل حکومت الهی که انسان را به تمام اهداف مورد نظر برساند، فقط از طریق پیشوایان معصوم امکان پذیر است، زیرا حکومت های انسانی، همیشه در مسیر منافع مادی افراد یا گروه های خاص سیر کرده اند.لذا حکومت اسلامى از مهمترین مسائلى است که مسلمانان با آن سر و کار دارند و قسمتى از پایه هاى این حکومت بر مسائل اقتصادى نهاده شده است. چرا که نخستین شرط استقلال یک تشکیلات، استقلال اقتصادى است و این مطلب از طریق «زکات»، «خمس»، «انفال»، «خراج» در جهان تشیع به خوبى پیاده شده است.

ابن‌ترکه از عالمانی است که تحت تأثیر گرایش‌های عرفانی خویش درباره موضوع «شریعت»، «طریقت» و «حقیقت» بحث کرده است. تعیین جایگاه سه اصطلاح مذکور، و ارتباط میانشان و چگونگی تبیین تعالیم دینی بر پایه‌اش، از مباحث کانونی او است. تحقیق حاضر با روش توصیفی‌تحلیلی، درباره جایگاه و ارتباط شریعت، طریقت و حقیقت و مراتب هر یک، و نیز نگرش عرفانی ابن‌ترکه به تعالیم دینی بحث می‌کند و در آخر رویکرد وی درباره همخوانی آموزه‌های عرفانی با کتاب و سنت، و ضرورت التزام به ظواهر شرع را می‌کاود. نتایج تحقیق حاکی از آن است که او سه اصطلاح مذکور را مراتب یک حقیقت می‌داند و ضمن تلفیق آن سه، با رویکرد عرفانی، تعالیم دینی را تحلیل و بررسی می‌کند. همچنین، منشأ آموزه‌های عرفانی ناب را فقط در کتاب و سنت می‌بیند و پای‌بندی به شریعت را در همه حال ضروری می‌داند.