آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهقرآن کریم کتاب هدایت برای همه‌ی انسان‌ها است " هُدىً لِلنَّاس‏"(بقره / 185) و زبان قرآن باید به صورتی باشد که فهم آن میسر همگان واقع گردد از این روی قرآن از شیوه های مختلفی برای تبیین معارف بهره گرفته است، از جمله آن ها استفاده از مثل‌هایی می باشند که مُمَثل را برای مخاطب مجسم نموده و به تصویر می‌کشدتا از این طریق انسان را به تذکر، تفکر و تعقل وا داشته و تأثیر عمیق تریاز معارف عالی را مقدَّر سازد. پژوهش حاضر که از نوع بنیادی می‌باشد به‌ منظور پی بردن به شیو? دعوت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در دو مقطع زمانی متفاوت بررسی تطبیقیکارکردهایامثال در سوره‌های مکی و مدنی را با روش توصیفی- تحلیلیبه دست انجام رسانده‌است. جامعه‌ی تحقیق متنی و شامل قرآن و متونی است که به موضوع امثال قرآنی پرداخته است که به صورت هدفمند و با توجّه به سوالات تحقیق مورد مطالعه قرار گرفت. یافته‌هایحاصل از پژوهشحاضر این است که 14 سوره از 86 سوره مکی دارای 38 آیه می‌باشد که در مجموع 44 واژه "مَثَل" و مشتقاتش را در بر دارند و این 44 واژه در 36 مورد و در معانی: "تمثیل"، "مثال و نمونه"، "وصف"، " عبرت"و"الگو" به‌کار رفته‌اند هم‌چنین 11 سوره از 28سوره مدنی دارای 26 آیه می‌باشد که در مجموع 36 واژه “مَثَل” و مشتقاتش را در بر دارد که این 36 واژه با 26 مورد استعمال در معانی: "تمثیل"، "نمونه و مثال "، "وصف یا صفت" به‌کار رفته‌اند. هم‌چنین با بررسی های صورت گرفته در مجموع آیاتی که واژه “مَثَل” در آن‌ها به‌کار رفته، مشخص گردید که هرگاه "مثل" به همراه مشتقات "ضرب" یا "صرف" به کار رود به‌کار رود به معنای "مثال و نمونه" و هرگاه به همراه کاف تشبیه به کار رود به معنای "تمثیل" می‌باشد. مقایسه امثال مکی و مدنی نیز حکایت از آن داشت که شباهت آن‌ها در برخی معانی واژه "مثل" است که در معانی "تمثیل"، "نمونه و مثال" و "وصف و صفت" به کار رفته اند و از جهت محتوا نیز از محور‌های خداشناسی، راهنماشناسی، خداشناسی، هستی‌شناسی، انسان‌شناسی، راهنماشناسی و معادشناسی در هر دو عهد مکی و مدنی سخن گفته‌اند. اما تفاوت امثال مکی و مدنی در این است که در سوره‌های مکی واژه "مثل" به معنای "عبرت پذیری" و "الگو" به کار رفته است در حالی که سوره های مدنی فاقد این کاربرد معنایی برای واژه "مثل " می‌باشند؛ وبه لحاظ محتوایی "مثل" با محور راهنماشناسی و معادشناسی در معنای تمثیل در سوره های مدنی آمده است درصورتی ‌که محور معادشناسی در سوره های مکی در معنای نمونه و مثال قرار می‌گیرد و دیگر آن‌که محور‌های قرار گرفته برای واژه "مثل" در معنای "نمونه و مثال " در سوره‌های مکی به دو دسته کلی مثال‌هایی که خداوند زده‌است و مثال هاییکه مشرکان زده اند و قرآن آن را نقل نموده است، تقسیم می‌شوند هم چنین در سوره های مکی واژه "مثل" در معنای "وصف و صفت" به دو محور انسان شناسی و راهنماشناسی تقسیم گردید که این محور در سوره‌های مکی برای واژه "مثل" در معنای "وصف یا صفت" انجام نپذیرفت و میزان استعمال واژه مثل در آیات سوره‌های مکی بیش از سوره‌های مدنی بوده و آن‌چه که در امثال مکی مورد توجه قرار می‌گیرد پرداختن بیشتر به مبانی توحید و نفی شرک و بیان جامعیت قرآن و اثبات نبوت و در امثال مدنی پرداختن به مباحثی پیرامون ماهیت منفاقان و یهودیان، مومنانو رذایل و فضایل اخلاقی می‌باشد. کلمات کلیدی: آیات، مکی، مدنی، مَثَل، شباهت‌ها و تفاوت‌ها. ?

قرآن کریم معتبرترین سند موجود جهت استنباط احکام فقهی است، با این وجود آیات فقهی چون دیگر آیات به تفسیرها و برداشت‌ها ناسازوار با یکدیگر دچار شده‌اند. عَزیزه هِبری از اندیشمندان مسلمان و مطرح آمریکائی و مبتکران نظریه فمینسیم اسلامی- قرآنی است. وی دیدگاه اندیشمندان اسلامی را درباره «ضرب» زن در آیه 34 سوره نساء، به چالش کشیده و نظریاتی کاملاً متفاوت ارائه کرده است، لذا این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی درصدد آن است تا به این پرسش پاسخ دهد که دیدگاه عَزیزه هِبری در تفسیر «ضَرْب» زن در آیه 34 سوره نساء، چگونه است؟ مهم‌ترین نقدهای وارد به دیدگاه‌ها و استدلال‌های عبارتند از: 1- پذیرش ضَرْب نشانه برتری جنسیت مرد نسبت به زن و موجب شرک نیست، 2- ضَرْب زنان با تکریم آنان در احادیث نبوی(ص) منافات ندارد، 3- پذیرش تغییر حکم در فقره ضرب آیه، مستلزم پربرش اجتهاد در مقابل نص است، 4- فرمان‌برداری از شوهر در چارچوب شرع عین اطاعت از خداوند است، 5- اطاعت زن از شوهر در خصوص زناشویی واجب است و بنا بر دلایل مختلف، تفسیر ضرب زن به هنگام ارتکاب فحشا صحیح نمی‌باشد.

بی‌گمان از جمله ارزشمندترین تفاسیری که تاکنون نگاشته شده، تفسیر المیزان اثر علامه طباطبایی می‌باشد. در این اثر به روایات توجه ویژه‌ای شده است و مفسر پس از تفسیر دسته‌ای از آیات، تحت عنوان «بحث روائی»، با ارجاع به منابع فریقین روایات را گزارش و تبیین کرده است. به‌رغم پژوهش‌های متعددی که درباره روایات المیزان صورت پذیرفته، در هیچ اثری مصادر روایات آن تحقیق نشده است، لذا در این پژوهش، با روش توصیفی تحلیلی مصادر روایات این تفسیر مورد واکاوی قرار گرفته و بر اساس دلایل و شواهد متعددی بر این حقیقت رهنمون گردیده که علامه طباطبایی در نقل روایات شیعه غالباً به الصافی، البرهان، نورالثقلین و بحارالانوار رجوع داشته و بدون اینکه این منابع واسطه را ذکر کند، از طریق آن‌ها مستقیماً به مآخذ اصلی روایات ارجاع داده است. در نقل روایات اهل سنت نیز چنین روشی داشته و از منابع واسطه‌ای چون: البرهان، بحارالأنوار، الاتقان و الدرّ المنثور استفاده کرده است. گفتنی است هدف این پژوهش درصدد خرده گرفتن بر شیوه علامه طباطبایی نیست، زیرا روش عالمان سلف بر این منوال بوده است، بلکه در پی نشان دادن این نکته است که پژوهشگران به هنگام بهره‌گیری از روایات تفسیری المیزان خود را از توجه و مراجعه به منابع اصلی روایات بی‌نیاز ندانند.

از برخی آیات قرآن، امکان رؤیت خداوند و از برخی دیگر امتناع آن قابل برداشت است، این امر موجب گردیده است تا باورهای مختلفی در جامعه اسلامی مطرح گردد. گروهی با استدلال به دسته اول آیات و استشهاد به برخی روایات نبوی(صل الله علیه و آله) و اقامه براهین عقلی، امکان رؤیت را نتیجه گرفتند و گروهی دیگر با بهره‌گیری از دسته دوم آیات و طرح استدلال‌های عقلی، امتناع مطلق رؤیت را استنتاج کردند. اشاعره باورمندان دیدگاه نخست و معتزله معتقدان دیدگاه دوم می‌باشند. به دلیل طرح هر دو دیدگاه در دوران حضور اهل‌بیت(علیه السلام) هر دوی آن‌ها با نقد ایشان مواجه گردید، لذا پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی در پی آن است تا به این پرسش پاسخ دهد که تحلیل ادله اشاعره و معتزله درباره رؤیت الهی و نقد آن‌ها با روایات اهل‌بیت(علیه السلام) چگونه است؟ پس از تحلیل ادله عقلی، قرآنی و حدیثی اشاعره و معتزله روشن گردید که استدلال‌های آن‌ها با دو مواجهه سلبی و ایجابی روایات اهل‌بیت(علیه السلام) مورد نقد است. در مواجهه سلبی؛ اولاً، رؤیت جسمانی خداوند خواه در دنیا، خواه در خواب و خواه در بهشت غیرممکن است، ثانیاً، تمام روایاتی که خداوند را چون مخلوقاتش توصیف می‌کنند، نقد و ردّ می­شوند، ثالثاً، رؤیت غیر جسمانی امری مطلقاً محال نمی‌باشد. در مواجهه ایجابی نیز طبق روایات، خداوند با قلب پیراسته از زنگار گناهان و آلودگی‌های شبهات قابل رؤیت است و این مهم برای اولیای دین و تطهیر یافتگان الهی محقق گردیده است.

حدیث معروفی از پیامبر(صلى الله علیه و آله) روایت شده که برابر با آن خداوند در هر قرنی کسی را در میان این امت بر می انگیزد تا دین را تجدید کند. این حدیث ابتدا در سنن ابی داود و سپس در بسیاری از جوامع روایی اهل سنت نقل شده و برخی نیز بر صحت حدیث از نظر سند و محتوا اجماع دارند، در شیعه نخستین بار شیخ بهایی آن را گزارش کرده است. شهید مطهری در آثار خود نسبت به اصالت این حدیث تشکیک کرده و آن را از نظر سند به جهت وجود ابوهریره، ضعیف دانسته است و از جهت مضمون نیز، چهار اشکال بر آن وارد کرده است. به نظر می رسد، این اشکالات در رد حدیث ناتمام باشد، زیرا صرف وجود ابوهریره موجب ضعف حدیث نخواهد بود، چنان که بسیاری از محدثان شیعه از او روایت نقل کرده اند. درباره اشکالات محتوایی نیز: اولا؛ واژه «رأس» در حدیث قید اتفاقی می باشد، ثانیا؛ «مَن» در حدیث از الفاظ عام بوده و بر بیش از یک نفر نیز دلالت دارد، ثالثا؛ اشتباه در تعیین مصادیق دلیلی بر وضع حدیث نخواهد بود. رابعا؛ بنابر دلایلی چند نمی توان روایت مجدد را متأثر از اندیشه فلسفی ایرانیان باستان دانست.

بعد‌از رحلت پیامبر (ص)، جریان‌های فکری و کلامی متعدد و معارض با یکدیگر که بیشتر، از اهل سنت بودند، پدیدار شدند که در هر‌یک از آن‌ها، برای تبیین اندیشه‌ها، علاوه‌بر قرآن، به روایات نبوی (ص) استناد می‌شد. در‌اثنای این تکاپوها، برخی آیات، دچار تحریف معنوی شدند و روایات نیز دست‌خوش تحریف لفظی و تبیین ناصواب (تحریف معنوی) و‌یا گرفتار وضع شدند. اهل‌بیت (ع) در مواجهه با چنین روایاتی که دست‌مایة عقاید جریان‌های فکری و کلامی بودند، گاه مواضع تحریف روایات را آشکار می‏کردند، گاه با تبیین صحیح روایات، سوء‌برداشت‌ها را می‌زدودند و‌گاه با استناد به ادلّة عقلی و نقلی، جعلی‌بودن حدیث را نشان می‌دادند.

از ابتدای قرن دوم تا فرجام قرن پنجم هجری، بیش از 250 کتاب یا رساله درباره فضائل اهل بیت(ع) نگاشته شد. یکی از مهم‌ترین آثار تألیف یافته در این حوزه المناقب اِبْن‌مَغازِلی(483هـ) است. ابوالحسن علی بن محمّد جُلّابی مشهور به ابن‌مغازلی از عالمان شهر واسط در قرن پنجم هجری به شمار می‌رود. المناقب اِبْن‌مَغازِلی مجموعه حدیثی نسبتاً جامع در زمینۀ روایات مناقب و فضائل اهل بیت(ع) به حساب آورد. نظر به اهمیت این کتاب، پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی در صدد پاسخ به این سؤال است که روش اِبْن‌مَغازِلی در گزارش فضائل اهل بیت(ع) در کتاب المناقب چگونه است؟ پس از بررسی اسناد و محتوای 479 روایت (در قالب 251 باب) یافته‌های این پژوهش حکایت از آن داشت که روش ابن‌مغازلی در گزارش اسناد از سه ویژگی مهم برخوردار بود: ذکر مُسند سلسله روایات کتاب، ذکر طُرُق متعدد روایات و انعکاس برخی حقایق تاریخ حدیثی در اَسناد. در قسمت محتوایی، ابن‌مغازلی در بخشی از کتاب، به صورت عام ـ بدون ذکر نام اهل بیت(ع) ـ مناقب ایشان را گزارش کرده است؛ بخشی دیگر ـ که بیشتر حجم کتاب را به خود اختصاص داده ـ به بیان مناقب و فضائل امام علی(ع) اختصاص دارد. فضائل حضرت زهرا(س) و حسنَیْن(ع) نیز به صورت مختصرتر مورد توجه قرار گرفته و از سایر اهل بیت(ع)، تنها در چند روایت، به بیان فضائل امام سجاد(ع)، امام صادق(ع) و حضرت مهدی(ع) پرداخته شده است.

محمد عزّت دروزه از مفسران معاصر و بیان گذاران تفسیر قرآن بر اساس ترتیب نزول در تفسیر خود، التفسیرالحدیث می باشد. وی فهم معانی و مراد آیات را تنها در پرتو توجه به سیاق آیات ممکن می داند. از این رو ابتدا در مقدمه تفسیرش به طور مفصل در اهمیت سیاق سخن گفته است و آنگاه در جای جای اثرش سیاق را در خدمت تفسیر آیات آورده است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی از نوع تحلیل مفهومی انجام پذیرفته است؛ در این پژوهش کارکردهای سیاق در دو محور: 1. کارکردهای سیاق در نقش قرینه ای درون متنی، 2. کارکردهای سیاق در ارتباط با قرائن برون متنی، بررسی و تحلیل شده است. مجموعه بررسی ها و تحلیل ها در این دو محور حکایت از آن داشت که دروزه، پیش از اقوال مفسران و حتی روایات به سیاق آیات توجه کرده و تلاش داشته است آنچه که از سیاق آیات به دست می آید برای مخاطب خود عرضه کند. وی گاه توانسته به هدف خود نائل آید و گاه در استفاده از سیاق به تکلف دچار شده و به دلایلی چون تعصبات مذهبی و غیره، نتوانسته است به شایستگی از سیاق بهره گیرد.

بعد از رحلت پیامبر(ص)، جریان های فکری و کلامی متعدد و معارض با یکدیگر که غالبا از اهل سنت بودند، پدیدار گردیدند؛ هر یک از آن ها برای تبیین اندیشه های خود از سویی آیات اعتقادی قرآن را مطابق اندیشه ها و روش های خود تفسیر می کردند که در اثنای این تکاپوها، برخی آیات به تحریف معنوی مبتلا گردیدند و روایات نیز در پاره ای موارد یا دستخوش تحریف لفظی و تبیین ناصواب شدند و یا به وضع گرفتار آمدند. اهل بیت(ع) در مواجهه با اقوال کلامی آنان و روایاتی که مستمسک عقاید جریان های فکری و کلامی بود، با روش های متنوع تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به سنت، تفسیر قرآن با شأن نزول، تفسیر قرآن با عقل، تأویل قرآن، بهره گیری از لغت، بهره گیری از قواعد ادبی؛ گاه برداشت های ناصواب کلامی را که در مواردی ناشی از تحریف روایات بود، برمی نمودند و گاه با تبیین صحیح روایات، سوء برداشت ها را می زدودند و گاه با استناد به ادله عقلی و نقلی، سستی مستندات آن اقوال را با نشان دادن جعلی بودن روایات مورد استناد نحله ها آشکار می کردند.

از بنیادی‌ترین موضوعات در عقیده راهنماشناسی، باور به عصمت پیامبران است، با این وجود روایاتی- که مقدار آن‌ها نیز اندک نیست- در آثار فریقین انعکاس یافته است که لازمه پذیرش آن‌ها، خدشه دار شدن عقیده عصمت پیامبران الهی است. اگرچه پاره‌ای از این روایات را عالمان و پژوهشگران از نظر سند و متن نقد کرده‌اند، اما همچنان پاره‌ای دیگر از روایات بلا تکلیف مانده‌اند. از جمله چند روایتی است که برابر با مفاد آن‌ها حضرت یوسف (ع) به هنگام ملاقات پدرش یعقوب (ع) تحت تأثیر عظمت زمامداریش از مرکب فرود نیامد و خداوند با خارج کردن نور نبوت از دودمانش، او را تنبیه کرد. برخی از شارحان روایات نیز در صدد توجیه این روایات برآمده و رفتار یوسف (ع) را بر ترک اولی حمل کرده‌اند. در این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی تمام روایات از مصادر اولیه- که در کتاب‌هایی چون کافی، علل الشرایع و امالی گزارش شده- گردآوری گردیده است و آن‌گاه به بررسی اسناد و محتوایی آن‌ها پرداخته است. نتایج تحقیق در بررسی سندی از ضعف اسناد تمام روایات حکایت دارد و در بررسی محتوایی تعارض آن‌ها با دلایل نقلی و عقلی را نشان می‌دهد.