آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم به عنوان معجزه جاوید پیامبر اکرم(ص) به دلایل مختلفی نیازمند تفسیر و تبیین است، در این میان روایات تفسیری پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت ایشان که به استناد بسیاری از آیات و روایات، تنها کسانی هستند که آگاهی کامل به معارف قرآن و مقصود آن دارند، به عنوان هدیه‌ای ارزشمند به وسیله تفاسیر روایی و کتب حدیثی شیعه و اهل سنت به دست ما رسیده است و این روایات سرشار از مؤثرترین امثال‌اند. این نوشته با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از ابزار کتابخانه‌ای تلاش کرده تا با تعریف مثال، به بررسی گونه‌های مختلف مثال، و ویژگی‌های تشبیهی آن‌ها که عموماً از آن‌ها غفلت می­شود، مورد بررسی قرار گیرند. در پایان به این نتیجه دست یافتیم که بهره­گیری از این روش­ها برای تفسیر قرآن کریم بسیار مفید و دلنشین و تبعیّت از این گونه سیره تفسیری، راهگشای مفسران است. با این روش است که می‌توان باعث ارائه مفاهیم بلند و والای قرآنی در قالب محسوسات و بدیهیات به مخاطبان گردید و به هدف نهایی که تفهیم مطالب و بعد از آن عمل به آیات است نائل آمد.

محمد شحرور یکی از دین‌پژوهان معاصر است که آثارش با رویکرد قرآن‌بسندگی و با هدف رفع تعارض دین و دنیای مدرن، مشحون از تأویلات عصری است. یکی از مباحث او، واکاوی مفهوم قرآنی «شهید» و مشتقات آن در قرآن کریم است. او شهید را به معنای مصطلح رایج آن، کشتۀ راه خدا ندانسته و تأویل آن را در دنیای امروز «مخترعان» و «خبر‌نگاران» می‌داند! این پژوهش کوشیده است به روش تحلیلی-انتقادی، روش‌شناسی تفسیر عصری از دیدگاه شحرور و رهیافت آن را بررسی کند. پژوهش‌های شحرور در الگوهای چهارگانه داده‌کاوی، تحلیل عناصر متن، تحلیل عناصر زیر‌متن و تحلیل عناصر فرا‌متن، قابل ارزیابی است. پس از بررسی تمام آیات در مرحله داده‌کاوی، جمود بر ریشه‌شناسی لغوی واژگان قرآن، نقشی در شناخت حقیقت قرآنی واژه ندارد. اشتراکات لفظی مفردات قرآنی، در پرتو قرائنی همچون سیاق متن، استعمالات تاریخی و شرعی تحول و حقیقت یابند. واژه «شهید» و مشتقات آن، بنابر دیدگاه مفسرانی مانند شیخ طوسی، بر وجوه هفت‌گانه در قرآن کریم استعمال شده که یکی از آنها به معنای مصطلح است. خاستگاه تفاوت نظر در تفسیر واژگان و تسری گوهر معنای واژگان به سایر استعمالات واژه، با اختلاف دیدگاه به بحث وضع الفاظ مربوط است. از سویی دیگر، نبود‌قرینه منصرف در مصداقی معین و تغییر‌نیافتن ماهیت واژه از شرایط تمسک به عموم لفظ در فرآیند عصری‌سازی متون دینی است. همچنین در فرآیند عصری‌سازی متون دینی، باید ازجری و تطبیق استحسانی پرهیز نمود. ارتباط معنایی ظاهر متن با معنای عصری یکی از ضوابط تفسیر عصری است.

قرآن کریم در آیه 29 حج، به حاجیان چنین دستور داده است: «ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَ لْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتیق». در چیستی معنای «قضای تفث» نظرهای مختلفی از سوی مفسران إرائه شده است. این مقاله بر آن است تا به روش توصیفی تحلیلی معنای «قضای تفث» را در آیه مزبور بررسی و تحلیل نماید و مشخص سازد که دیدگاه مفسران و واژه‌شناسان تا چه میزان مبتنی بر معناکاوی دقیق در واژه «تفث» است و با بررسی روایات تفسیری و تأویلی، منظور تفسیر آیه و تأویل آن و تأویل­های نقل‌شده در روایات را مبنی بر «قضای تفث» به‌معنای گرفتن ناخن، چیدن موی و ... و نیز دیدار إمام در حج، را تبیین کند. بررسی­ها نشان از آن دارد که معنا نمودن قضای تفث به إزاله آلودگی دقیق نیست و معنای باطنی دیدار إمام، مبتنی بر گونه­ای از تأویل است.

بحث تأویل یکی از مباحث مهم در جهان اسلام است. مسئله اصلی این تحقیق بررسی تطبیقی روایات تأویلی اثناعشری و اسماعیلی ناظر به قرآن کریم در حوزه معارف توحیدی است. تا کنون میراث اسماعیلی با روایات تأویلی اثناعشری در مباحث اعتقادی به ویژه معارف توحیدی اشتراک زیادی دارند؛ برای نمونه: تأویل آیه نور، تأویل عرش و کرسی، تأویل اسمای حسنای خداوند. بررسی سندی روایات تأویلی مشترک نشان‏گر نقش فعال راویان متهم به غلوّ و راویان دارای گرایش فطحی و واقفی است. در نتیجه، به صورت موجبه جزئیه تأثیرپذیری منابع حدیثی اثنا‏عشری و اسماعیلی در حوزه معارف توحیدی از جریان غلوّ و فرق انحرافی دو قرن نخست ثابت می‏شود. همچنین راویان مجهول در این اسناد به وفور یافت می‏شوند که برخی از آنان گزارش شده‏اند. این مقاله به روش توصیفی - تحلیلی به سامان رسیده است.

یکی از اصطلاحات مهم در فهم معارف قرآنی «تأویل» است. در روایات نبوی، پیامبر­اکرم صلی الله علیه و آله و سلم خود را به‌عنوان «صاحب تنزیل» و امام علی علیه السلام را به‌عنوان «صاحب تأویل» معرفی کرده‌اند. با توجه به اختلافاتی که در مورد معنای این واژه و دامنۀ آن در بین صاحب‌نظران وجود دارد، تحلیل سخنان امام علی علیه السلام در این راستا ضروری به نظر می‌رسد. بنابر این ضرورت، در پژوهش حاضر به واکاوی واژۀ تأویل، آگاهان به تأویل و مبانی تأویل به روش توصیفی ـ تحلیلی در نهج‌البلاغه پرداخته‌شده و این نتیجه حاصل شد که تأویل همواره به‌عنوان یک مشترک معنوی و دربردارندۀ معانی مختلف بوده و هست. مصداق کامل آگاهان به تأویل، پیامبر­اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و اهل‌بیت شریف ایشان هستند ولی سایر مؤمنین نیز، ‌بسته به شرایطی می‌توانند، مصداق راسخان در علم و به‌تبع آن آگاه به تأویل باشند. در تحلیل مبانی تأویل‌پذیری قرآن کریم در نهج‌‌البلاغه مشخص شد، برخلاف نظر عده‌ای که مخالف تأویل قرآن هستند، قرآن کریم دارای تأویل است و گریزی از آن نیست؛ زیرا قرآن کریم صامت است، بطن دارد، دارای متشابهات و وجوه گوناگون است، بنابراین به مؤولانی نیاز دارد تا به تأویل قرآن کریم دست یابند.

کتاب و حکمت دو مفهومی است که در تفاسیر قرآن درباره­ی آن بحث شده است. مسئله اصلی نوشتار حاضر واکاوی مفهوم حکمت در همنشینی با کتاب در قرآن کریم است. در نگاه جدید ادعا بر آن است که مفهوم حکمت در مواردی که با کتاب همنشین شده است، مفهومی متفاوت از حکمت لغوی و اصطلاحی در قرآن دارد. روش پژوهش در مقاله حاضر تحلیل معنایی و مخاطب شناسی در آیاتی است که حکمت در کنار کتاب آمده است. با تامل در مخاطبان کتاب و حکمت در سراسر قرآن درمی­یابیم که پیامبران و امت پیامبر دو مخاطب کتاب و حکمت در طول تاریخ بوده­اند. از سویی از منظر قرآن برخی قرینه­ها وجود دارد که حکمت در مواردی که با کتاب همنشین است، تنها به معنای مصطلح لغوی خود مانند منع از جهالت و استواری سخن نیست بلکه معنایی خاص پیدا کرده است. از جمله قرینه­هایی که در خصوص کاربست حکمت در قرآن وجود دارد، می­توان به این موارد اشاره کرد: بهره‌مندی اختصاصی اولواالالباب از حکمت علیرغم عمومیت تعلیم، تکرار امر تعلیم حکمت به پیامبر، نعمت ثقیل الهی، واکنش حسودانه یهود به نعمت حکمت و... . بنابر این از مجموع رویکرد تعلیم حکمت به امت پیامبر و تکرار آن به دست می‌آید که دست‌کم یکی از معانی حکمت در چهار آیه قرآن که با کتاب همنشین شده است به معنای ولایت علی علیه‌السلام است که در قالب عنوان حکمت باید به مسلمانان تعلیم داده می­شد.

معاد از اصول مورد قبول ادیان الهی و معنا بخش زندگی آدمی است. میزان و شدّت اعتقاد به معاد رقم زننده سرنوشت انسان در تصمیم‌گیری‌های حساس و خطیر است. اهمیت این اصل اعتقادی تا آنجاست که قرآن کریم، نزدیک به 1200 آیه یعنی یک‌ششم قرآن، درباره رستاخیز دارد؛ و اعتقاد به توحید، بدون اعتقاد به معاد، نمی‌تواند تأثیر کاملی در جهت‌بخشی مطلوب به زندگی داشته باشد. علاوه بر اعتقاد به معاد در نوع جهان‌بینی فرد، معاد باوری از آنجایی نشان از به پایان نرسیدن حیان انسانی است، تأثیری عمیق بر ابعاد زندگی انسان و ازجمله بر آرامش و بهداشت روانی او دارد. این پژوهش به صورت توصیفی تحلیلی‌- تبیینی انجام‌شده، درصدد تشریح ابعاد اثرگذاری معاد در روان آدمی است. در این پژوهش، تأثیر معاد باوری در بهداشت روانی در دو ساحت فردی و اجتماعی بررسی شده است. از دیدگاه این پژوهش، کارکردهای معادباوری در بهداشت روانی فردی عبارت است از: 1. ایجاد آرامش روحی؛ 2. تقویت صبر و تحمل در برابر دشواری‌های زندگی؛ 3. تقویت انگیزه در انجام کارهای نیک؛ 4. پرهیز از اعمال ناشایست؛ 5. تعمیق بینش انسان نسبت به معنای زندگی؛ 5. پرورش فضایل اخلاقی؛ 6. تعدیل قوا و غرایز انسان و... . همچنین کارکردهای معاد باوری در بهداشت روانی اجتماعی، عبارت‌اند از: 1. تقویت روابط اجتماعی مطلوب؛ 2. ضمانت اجرا و رعایت حقوق و تکالیف فردی و اجتماعی؛ 3. ستم گریزی و مبارزه با ظالمان و... .

ابوسعید ابوالخیر (357-440ق)، از عارفان شاخص دوران سامانی و غزنوی است که سهمی ویژه در رواج مفاهیم عرفانی در شعر فارسی داشته است. اشعار عرفانی منسوب به او، اغلب در نسخ متأخر جمع‏آوری شده؛ با این حال با تحلیل آن‌ها، می‌توان سیری از چگونگی و محدوده زمانی ورود مفاهیم شیعی به رباعیات عرفانی، ارائه کرد. در این مقاله به روش تحلیلی،‌ مفاهیمی چون: توسل و شفاعت در اندیشه و اشعار مناجاتی و منقبتی ابوسعید بررسی شده و ضمن مقایسه‌ ساختار و مفهوم این اشعار با دیگر نمونه‏های مشابه ادب فارسی، درستی انتساب اشعار و سیر ورود مفاهیم شیعی به رباعی عرفانی تحلیل گردیده است. نتایج نشان می‏دهد، هرچند ریشه‏ هایی مشترک بین عرفان ابوسعید و اندیشه‏ های شیعی وجود دارد، در مقایسه با مجالس بازمانده از شیخ و نوع اشعار و محتوای آن‏ها، مفاهیم شیعی پس از سده هفتم، به رباعی‏ های منسوب راه یافته و در زمانی متأخر به ابوسعید نسبت داده شده است.