آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش تبیین نقاط مشترک و یا مورد اختلاف دو آئین زرتستی و اسلام مورد مسئله مهدویت و ایجاد زمینه تقریب میان ادیان. روش پژوهش : کتابخانه ای و میدانی طرح پژوهش : با توجه به موضوع مورد بحث بیش از ۹۰ درصد مراجع از طریق رجوع به کتابخانه و تهیه منابع صورت گرفته است. درصدی از تحقیق نیز مرهون انجام مصاحبه و فعالیتهای میدانی است. نتیجه کلی : دو آئین زرتشتی و اسلام به واسطه اشتراک در مسئله موعودهای آخر الزمان امکان گفتگو و تفاهم بسیای را درا می باشد. منتها بایستی بسیار مراقب آسیب شناسیط مهدویت و شناخت نقاط ضعف خود باشند.

سنت دینی شیوایی یکی از صورت­های کهن هندویی است که خاستگاه آن در تمدن دیرپای دره سند قرار داشته و شاخه‌های مختلف آن، هنوز در سراسر شبه­قاره‌ی هند پیروانی فراوان دارد. این سنت نیز مانند سایر ادیان و فرق، دارای مناسک ویژه‌ای موسوم به «آیین‌های گذار» است که در چهار مرحله از زندگی فرد (یعنی تولد، تشرف، ازدواج و مرگ) انجام می‌شود. آیین‌های مزبور که تحت عنوان «سمسکاره» شناخته می‌شوند، در واقع تشریفاتی دینی هستند که به منظور مشخص­کردن نقاط عطف­ مهم در پیشرفت زندگی دینداران شیوایی صورت می‌پذیرند و هدف آن­ها رسمیت‌دادن و متبرک­ساختن هر مرحله، تعیین وظایف و حقوق دینداران، حفظ افراد در مقابل تاثیرات زیان‌بخش محیط، و سرانجام، اطمینان­یافتن از ارتباطی سازنده و مستمر با ایزدان است. سمسکاره‌ی ازدواج نیز نوعی تجربه‌ی پیوند میان شیوا و شکتی بوده و متضمن نگاهی ایزدوار به شریک زندگی زناشویی است.

بخش­های شمال شبه قاره در سده­های 12 و 13ق تحت فرمانروایی سلسله­ای از حاکمان شیعی، موسوم به «سلاطین اَوده» قرار داشت که قلمروی را مستقل از گورکانیان اداره می‌کردند. از ابتدای استقرار تشیع به وسیله کارگزاران امام علی7 در هند، دستاوردهای کانون شیعی اوده در جذب هندوها به تشیع بسیار چشمگیر بود. این مقاله با روشی «توصیفی - تحلیلی» می­کوشد تا اثبات کند که این رهاورد، نه فقط به سبب مزایای اقتصادی و اجتماعی بود که از تغییر کیش به تشیع عاید هندوها می­شد، بلکه به سبب قرابت‌هایی بود که ایشان میان مذاهب هندویی و شیعه ملاحظه می­کردند. هر سه شیوه دینداری رایج در میان هندوها (یعنی کرمه­مارگه، جنانه­مارگه و بهکتی‌مارگه) دارای شیوه­ای مشابه در تشیع بود و افرادی که تغییرکیش می­دادند مجبور به اتخاذ شیوه­ای جدید در دینداری نبودند. مؤلفه­های اعتقادی، آیینی و اخلاقی مشابهی نیز وجود داشت که فرایند پذیرش تشیع را برای هندوها دلپذیر می­ساخت؛ از جمله: تشابه جایگاه اوتاره­های هندویی با امامان شیعه‰، باور به ظهور منجی، اعتقاد به توسل، اجرای سنت­های تطهیر و پرهیز، اقدام به نذر و زیارت، مراسم دینی دسته­جمعی، و رفع برخی مرزهای طبقات اجتماعی. البته باید اذعان نمود که مساعی سلاطین اوده در جهت ترویج باورها، مناسک و اخلاق شیعی در آن دوران، تماس هندوها با مظاهر شیعی را آسان­تر ساخت و این امکان را برای بسیاری از آنها فراهم کرد تا تجربه­ای از تشیع حاصل کنند.

یکی از مباحث مهم در حوزه اخلاق اسلامی «صدق» است که در زندگی مادی‌معنوی و فردی‌اجتماعی آدمی تأثیر مستقیم، و با اعتقادات انسان در توحید نظری ارتباط تنگاتنگ دارد. آیات و روایات اسلامی جایگاه بس والایی برای مقام «صدق» قائل‌اند. عرفای مسلمان راستین، که خاستگاه نظری و عملی‌شان برخاسته از این دو منبع است، دست‌یابی به این مقام را برای همه سالکان، چه سالک در راه و چه سالک واصل و ...، بایسته دانسته‌اند. عارفان با استنادهای وحیانی درباره معنای «صدق»، «صدیق»، اقسام «صدق»، مراتب و آثار آن مباحث ارزشمندی را بیان کرده‌اند. از منظر آنان، چنانچه سالک به «تطبیق ظاهر و باطن امور با حقیقت» دست یابد، می‌تواند کمالات سلوکی دیگر را کسب کند. زیرا منازل عرفانی هر یک به گونه‌ای وابسته به صدق‌اند. بنابراین، «صدق» به عنوان یک مقام، پایه و اساس برای دیگر منازل عرفانی محسوب می‌شود. از موانع و آفات متعدد بر سر راه رسیدن به این مقام والای رحیمی الاهی «کذب» است. در این جستار نقش مقام «صدق» در سیر و سلوک عرفانی از منظر عرفای مسلمان قرن چهارم و پنجم واکاوی شده است.

ابن‌عربی و شارحانش با طرح و بسط مفهوم «اعیان ثابته» راهی جدید در تبیین مقولات دشوار کلامی و عرفانی گشودند. از جمله محمدجعفر لاهیجی، عارف ایرانی سدة 13 ه.ق.، در تفسیر مفتاح الخزائن کوشید نقش جبر و اختیار در سعادت و شقاوت انسان را به یاری آموزة اعیان ثابته تحلیل کند. این تحقیق که به روش توصیفی‌تحلیلی سامان یافته، نشان می‌دهد اعیان ثابته لوازمی دارد که به واسطه آن می‌توان پاره‌ای از مهم‌ترین مباحث کلامی را تبیین کرد. لاهیجی با استناد به مقولة «استعداد افراد» و قاعدة «متابعت اعیان خارجی از استعداد موجود در اعیان ثابته»، مباحثی همچون «علم پیشین خداوند قبل از خلقت انسان» و «کیفیّت بروز و ظهور اشیا و افعال آدمی بر اساس استعداد نهفته در عین ثابته» و نیز «مفهوم سعادت و شقاوت ذاتی انسان‌ها» و «ارتباط میان اعیان ثابته با کمال و هدایت آدمی» را توجیه و توصیف کرده است. بر پایة این استنباط، میزان جبر و اختیار حاکم بر اوضاع افراد و سایر موضوعات مرتبط را باید با استعداد مندرج در عین ثابتة ایشان سنجید و در حقیقت، اعیان ثابته هستند که مرزهای کردار آدمی و مسیر تعالی‌اش را مشخص می‌کنند.

خوش‌نویسی هنری است که در غیاب تمثالگری، به یهودیت و اسلام راه یافت و به ابزاری برای اظهار کلام الاهی تبدیل شد. این تحقیق عوامل بارورکننده این هنر را می‌کاود و کارکردهای آن را در پیشبرد آموزه‌های دینی بررسی می­کند. یافته‌های روش توصیفی‌تطبیقی و رویکرد پدیدارشناسانه نشان می‌دهد که اقتداکردن خوش‌نویسان به فعل الاهی در نگارش کلام مقدس و اشتیاق وافر کاتبان به آشکارسازی زیبایی و اعجاز نهفته در آن، خوش‌نویسی را از زیبانگاری محض، به هنر قدسی ارتقا داد. ریاضت سرمشق‌نویسی، سلوک معنوی و آداب تطهیر خوش‌نویس و امانتداری در استنساخ، اثر نگارنده را به نوعی تفسیر متن مقدس تبدیل کرد که ایمان مخاطب را تقویت می‌کند. زمینه‌های تاریخی، آموزه‌های مشترک و همانندی‌های خطوط عبری و عربی باعث به‌وجودآمدن سبک‌هایی مشابه در خوش‌نویسی یهودی و اسلامی بود. همجواری تاریخی و تشابه در ابزار، همراه با مصارف و اهداف مشابه، به دستاورهایی همسان از هنر خوش‌نویسی منجر شد. البته برخلاف مسلمانان، دقت در نگارش صحیح کلمات و نمایش تقدس محض برای کاتبان عبری به مراتب مهم‌تر از زیبانگاری است.

ذوالنون مصری از عرفای اثرگذار بر تصوف است و شناخت سرچشمه­های افکار وی می­تواند به فهم عوامل زاینده و جهت­دهندۀ تصوف یاری رساند. این مقاله می­کوشد ارتباط او را با ائمۀ شیعه (ع) و ترویج آموزه­های ایشان را در قالب روشی توصیفی ـ تحلیلی مستدل ­سازد. بعضی استادان ذوالنون، با امام صادق (ع) ارتباط داشتند و برخی راویان که احادیثی را به­واسطۀ ذوالنون نقل کردند، جزء رجال و روّات معتبر شیعه و از نزدیکان ائمه (ع)­ بودند. شباهتی فراوان میان افکار و اقوال ذوالنون با روایات امیرالمومنین، امام حسین، امام زین­العابدین، امام صادق، امام رضا و امام عسکری (علیهم­السلام) وجود دارد. بعضی علمای شیعه نیز به ذوالنون استناد کرده­اند، همچنین ذوالنون مدتی را در سامرا می­زیست و زمینۀ دیدار وی با امامین عسکریین (علیهماالسلام) فراهم بود. از مستندات برمی­آید که او بی­واسطه از تعالیم ائمۀ شیعه(ع) بهره­مند بوده و بعضی آموزه­های ایشان را ترویج نموده است؛ آموزه­هایی که بعدها مرجع و مأخذ صوفیه شدند.

میرسیدعلی همدانی (د. 786ق) از عرفای نامدار کبرویه است که در ترویج و تثبیت آموزه‌های اسلامی و عرفانی در مناطق شمالی و مرکزی ایران، هند (کشمیر) و خراسان بزرگ (بخش‌هایی از افغانستان و تاجیکستان) سهیم بوده است. معدود آثار چاپ شده از او در ممالک فارسی‌زبان مورد توجه بوده و زمینه برای احیاء دیگر نوشته‌های وی نیز مهیاست. متن فارسی «رسالة واردات» در همین راستا و در قالب تصحیحی تطبیقی- انتقادی عرضه می‌شود، به این وجه که بر مبنای سه نسخة خطی موجود و مطابقت موارد اختلافی با دیگر آثار همدانی، متنی نسبتا منقح تهیه شده و ایرادات نسخ موازی تبیین گردیده است. اشتراک و تشابه ترکیب‌ها و مضامین میان این رساله و سایر مطالب منقول از وی نشان می‌دهد که نزدیک به یقین می‌توان «رسالة واردات» را از آنِ میر سید علی همدانی دانست. محتوای این رساله را مقدمه و مؤخره‌ای ستایش‌آمیز، و متنی سرشار از نصایحی مشفقانه در بر می‌گیرد که در قالب نثری مسجع و آهنگین عرضه شده است. خصوصیات برجستة تصوف کبروی، از جمله: پایبندی به شریعت، پرهیز از قشری‌گری، تمایل به فتوت، التزام به امر به معروف، میل به سیاحت، گرایش به تشیع، التفات به برخی از آراء ابن عربی و توجه به ادبیات فارسی، نیز در این اثر به وضوح قابل مشاهده است.