آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نورعلی الهی از رهبران معاصر «اهل حق» و مُعرِّف نحله‌ای موسوم به «مکتب» است که در حال حاضر بهرام الهی آن را رهبری می‌کند. معنویت در این مکتب با عنوان «معنویت فطری» در تقابل با ادیان نهادینه عرضه و با هدف کمال انسان معرفی می‌شود. خاندان الهی برای توجیه رویکرد خود قائلند که اگر بر آیین و معنویت سنتی بمانیم، عدالت و رحمت خدا را نفی کرده‌ایم؛ زیرا در گذشته انبیا و اولیا معنویت‌های مفیدی برای مردم عصر خود می‌آوردند. ولی آن معنویت‌ها برای انسان امروزی مفید نیست. پس به‌مقتضای عدالت و رحمت خداوند، باید در این زمان نیز اولیایی باشند که مردم را با معنویت حقیقی به کمال برسانند و نورعلی الهی از آن اولیای خداست که با آیین جدیدی انسان‌ها را به‌سوی کمال راهنمایی می‌کند. این تحقیق در توصیف مدعا، از روش تحلیل محتوای کیفی و در نقد آن از روش تحلیل انتقادی براساس نظریۀ انسجام هالیدی و حسن بهره گرفته است. پرسش اصلی مقاله این ‌است که طبق نظریۀ انسجام، چه نقدهایی بر ادعای «معنویت فطری» در نحلۀ «مکتب» وارد است؟ برپایۀ نظریۀ انسجام، عدم انسجام در روش تبیین و نیز عدم انسجام درونی و محتوایی از مهم‌ترین نقدهای وارد بر مدعای این نحله است.

در تحقیق پیش‌رو سعی شده یکی از چالش‌برانگیزترین پدیده‌های فکری-اجتماعی معاصر با عنوان جنبش‌های معنوی نوپدید از منظر فلسفه اخلاق مورد بررسی قرار گیرد. برای دستیابی به مبانی آموزه‌های اخلاقی در این نوع معنویت‌ها دو پرسش از مطالعات فرا‌اخلاق ذیل بحث هستی‌شناسی مفاهیم اخلاقی و معناشناسی مفاهیم اخلاقی مورد بررسی قرار می‌گیرد. این مسأله که آیا حقایق اخلاقی‌ای که مفاهیم اخلاقی از آنها حکایت می‌کنند وجود منحاز و مستقل از ذهن انسان‌ها در خارج دارند یا خیر؟ و مسئله دوم اینکه این نوع مفاهیم وقتی در محمول گزاره های اخلاقی قرار می گیرند چه معنایی دارند؟ با بررسی پاسخ به این دو مسئله، دو رویکرد کلی غیرواقع‌گرایی و واقع‌گرایی را شاهد خواهیم بود. جنبش‌های معنوی نوپدید که در بستر پست‌مدرنیسم رشد و گسترش یافته‌اند، و روح حاکم بر پست‌مدرنیسم مثل ذهنیت‌گرایی، ساختارگریزی، عدم قاعده‌مندی را اتخاذ کرده‌اند، با رویکرد ناواقع‌گرایی، تبلور وجودی مفاهیم اخلاقی را در ذهن انسان‌ها قلمداد می‌کنند و همچنین این مفاهیم را مبتنی بر ذهن و احساسات فردی معنا می‌کنند. برای اثبات این دیدگاه، به بررسی مصداقی آموزه‌ها و دیدگاه‌های دو چهره سرشناس معنویت‌های نوین، دیپاک چوپرا و دونالدوالش در دوفصل مجزا پرداخته شده است. در نهایت برای اهمیت موضوع بحث، اشاره‌ای اجمالی به تأثیر رویکرد ناواقع‌گرایانه برشاکله آموزه‌های معنویت‌های نوپدید شده است.

در قالب پی دی اف

عصر حاضر، آیا عصر بازگشت به دین است؟ آیا رواج سخن‌گفتن از معنویت، حکایت از چرخشی به سمت دینداری دارد؟ چرا امروزه معنویت که در جهان سنت در چارچوب دین فهمیده می‌شد، فارغ از دین هم قابل تصور است و حتی برای برخی، معنویت منهای دین، مترقیانه‌تر نیز جلوه می‌کند؟ مسئله‌ی محوری در مقاله حاضر این است که چه عوامل و زمینه‌هایی در عصر حاضر باعث شده است چرخشی از دین به سمت «معنویت» انجام گیرد و دینداری چه دلالت‌هایی دارد که فهم انسان جدید از آن دلالت‌ها گریخته و برای نامیدن دغدغه‌های تعالی‌جویانه خود به واژه معنویت روی آورده است؟ به عبارت دیگر سؤال اصلی مقاله این است که اولاً، چه زمینه‌هایی (به‌ویژه زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی) باعث شده است که برخی معنویت را بدون دین بخواهند و در صدد داشتن معنویتی فارغ از دین برآیند. ثانیاً، معنویت در این چرخش جدید دینداری، چه ویژگی‌هایی می‌یابد. این مقاله با کمک‌گیری از نظریه‌هایی در حوزه جامعه‌شناسی دین و فرهنگ از جمله نظریه انفسی‌گرایی، خودابرازگرایی، پساماده‌گرایی و نظریه خودشیفتگی فرهنگی سعی خواهد کرد عمده عوامل و زمینه‌های پیدایش معنویت فارغ از دین را شناسایی کند و با تحلیل نظریه‌ها نشان دهد که چگونه با تأکید بسیار زیاد بر نفس انسان در فرآیند معنویت‌یابی، دین وارد مرحله‌ای جدید می‌شود و تحت نام معنویت، به جای دینداری نهادینه و وحی‌محور، نوعی دینداری شخصی و خودمحور مقبولیت می‌یابد.

مکتب کلامی ماتریدیه در افغانستان از دیرباز مرجع اعتقادی حنفیان این کشور به حساب می‌آمده، اما در چند دهه اخیر با شکل‌گیری و رشد جریان سلفیه در این کشور، بقای حنفیت اصیل ماتریدی، پیشینه‌دار و اهل تصوف با مشکلات زیادی مواجه شده است. از آن‌جایی که در پژوهش‌های پیرامون رویارویی سلفیه و ماتریدیه در افغانستان به مسائل کلامی و اعتقادی و فرهنگی مورد اختلاف میان این دو جریان کمتر توجه گردیده، در این نوشتار با جستاری بر مبانی و منابع مرتبط با این دو جریان، چیستی وضعیت ماتریدیه و سلفیه و عرصه‌ها و زمینه‌های تقابل آن‌ها در افغانستان معاصر در مسائل غیرسیاسی با روش تحلیلی توصیفی بررسی ‌شده است. می‌توان گفت سلفیان در تلاش هستند با از بین بردن زیرساخت‌های فکری حنفیان ماتریدی افغانستان، الاهیات و بنیان‌های فکری سلفی را جایگزین سازند؛ ماتریدیان نیز با درک پیشینه و الاهیات و فعالیت‌های تکفیری جریان سلفیت در افغانستان به رویارویی با آن برخاسته‌اند. تبیین خوانش و تفسیر متفاوت این دو جریان از مسائل کلامی و اعتقادی و بازشناسی نگاه متفاوت ایشان به مسائل فرهنگی و اجتماعی که در پیش‌زمینه‌های گوناگونی مانند ناسازگاری مبانی معرفتی، خشونت‌گرایی و گرایش ماتریدیان به تصوف هویداست، بیانگر جنبه‌های غیرسیاسی تقابل این دو گروه در افغانستان معاصر است.