آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

شبهه‌‌ی انحصار محتوای قرآن، در داستان‌ و انحصار روش آن در تمثیل، از جمله شبهاتی است که عدم تحلیل و پاسخگویی به آن بر نوع ارتباط انسان با قرآن و تعیین کارکردهای معرفتی آن، تاثیرگذار است . شبهه‌گران معتقدند انتظار کشف حقیقت از قرآن در مقام ثبوت نابجا است و مواجهه‌ی قرآن با شبهات، دستوری است. پژوهش حاضر با هدف بررسی منطقیِ روش قرآن انجام گرفته است. بدین جهت در مقام اثبات، به بازخوانی منطقی مواجهه‌ی قرآن با شبهات پرداخته است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است. شبهات مشترک 3000 دانشجو با مبنای قرآنی-فلسفی استقصاء شده‌است، سپس با توجه به ماهیت پژوهش و نوع نگرش به موضوع، جمع آوری دادهها و اطلاعات به روش اسنادی صورت پذیرفته و دستگاه استدلالی آنها تشریح شده است. یافتهها نشان داد اگر چه قرآن برای ساده‌سازی مفاهیم از گزاره‌های تاریخی، توصیفی و تمثیل استفاده می‌کند؛ لکن مواجهه‌ی آن با بسیاری از شبهات متکی بر استدلال است؛ لذا در پاسخگویی به شبهات با ارائه عناصر حجّت و انواع براهین، حیطة شناختی و معرفتی مخاطب را سرشار از داده‌های معرفتی می‌کند تا راه عقل نظری را برای فهم حقیقت و واقعیت، هموار نماید. پاسخگویی قرآن در مواجهه با شبهات سه مؤلفة اساسی دارد: 1. تحلیل علل ثبوتی شکل‌گیری شبهه؛ 2. عناصر حجت برای پشتیبانی خرد مخاطبان؛ 3. برهان منطقی در جهت کشف و اثبات حقیقت.

یکی از مهم‌ترین وظایف علم کلام پاسخ به شبهات اعتقادی و تحکیم باورهای دینی جامعه است. پر بسامدترین مطالب قرآن نیز حاوی پاسخگویی نظری و عملی به شبهات است. قرآن کریم برای پاسخ‌دهی و رفع شبهه هیچ‌گاه به پاسخ‌دهی نظری بسنده نمی‌کند، بلکه افزون بر استفاده از عناصر حجّت، هماره ارتباطی فراتر از پاسخ نظری را نه تنها در رفتار، بلکه در کلام نیز سامان می‌دهد، تا علاوه بر تبیین مغالطه و خطای اصحاب شبهه، شبهه دفع و رفع گردد. پژوهش حاضر با هدف تبیین روش پاسخ­دهی ارتباطی قرآن با اصحاب شبهه انجام شده ­است، تا علاوه بر استنتاج از آیات‌ قرآن در جهت کشف انواع روش­های ارتباطی قرآن با اصحاب شبهه­، الگویی عملی برای دفع و رفع شبهات ارائه­گردد. روش پژوهش، توصیفى‌ـ‌تحلیلى ­است، داده­هاى تحقیق از طریق بررسى اسنادى، جمع‌آوری و با رویکرد کیفی تحلیل شده ­است. جامعۀ پژوهش متن قرآن بوده و سایر منابع ناظر به اهداف پژوهش، به عنوان مستندات توضیحی و تکمیلی مورد استفاده قرارگرفته­است. یافته­های تحقیق نشان می‌دهد نوع ارتباط قرآن با اصحاب شبهه­، گفتاری، رفتاری و مرکب از گفتار و رفتار است، که هر یک با مدل متناسب به اجرا درآمده­است. گزینش نوع ارتباط نیز وابسته به سه مؤلفه مخاطب است؛ عناد، پرسشگری و هدایت­پذیری و هدایت ناپذیری.

نبود روش‌های نو و پیش‌رفته در برداشت از قرآن کریم و منابع دینی یکی از کاستی‌های اساسی مطالعات دینی به ویژه نظریه‌پردازی به منظور حل مسایل روز است. شهید صدر در زمرة اندک عالمان برجسته‌ایست که از روشی نسبتاً نو سخن می‌گوید و با تبیینی منحصر به فرد از تفسیر موضوعی ویژگی فوق‌العاده‌ای به آن می‌دهد. این مقاله به خوانش انتقادی «استنطاق» در تفسیر موضوعی و «کاربست آن در نظریة سنت‌های تاریخ در قرآن» می‌پردازد. مقاله، «استنطاق» را به عنوان تنها یکی از مراحل و فرایندهای تفسیر موضوعی و نظریه‌پردازی بر اساس قرآن بررسی می‌کند؛ و آن را همة تفسیر موضوعی در نظر نمی‌گیرد. هدف، تبیین استنطاق و مؤلفه‌های آن در تفسیر موضوعی شهید صدر و ره‌گیری میزان کاربست آن در نظریة سنت‌های تاریخ است. مقاله به دو سؤال اساسی پاسخ می‌دهد: 1. مؤلفه‌های استنطاق در تفسیر موضوعی شهید صدر کدام‌اند؟ 2. مؤلفه‌های یادشده در نظریة سنت‌های تاریخ به چه میزان به‌کار رفته است؟ تحقیق با روش تحلیل متن انجام می‌شود. با این توضیح که با دو متن مواجه هستیم متنی که از تفسیر موضوعی و نظریة سنت‌های تاریخ سخن می‌گوید و متن قرآن کریم که نظریه‌پرداز نظریة خود را بر اساس مدلول‌های آن صورت‌بندی می‌کند. طبعا تحلیل مدلول‌های قرآنی، بر روش اجتهاد در دلیل لفظی قرآنی مبتنی است. آثار پرشماری در بارة تفسیر موضوعی شهید صدر نوشته شده است. تفاوت رویکرد این مقاله با آن‌ها در این است که اولا ـ در آثار یادشده جز اندکی به طور گذرا بر عنصر نظریه‌پردازی در روش تفسیر موضوعی شهید صدر تکیه نمی‌کنند؛ ثانیا ـ هیچ‌یک روش تفسیر موضوعی شهید صدر را به صورت مدلی مفهومی سامان نمی‌دهند؛ ثالثاً: در آن‌ها فرایند استنطاق و میزان کاربست آن در نظریه ‌پردازی بررسی نمی‌کنند.

نخستین چالش فراروی مفسر موضوعی در فرایند مراجعه قرآن، شناسایی و استخراج داده‌های قرآنی مربوط به مسئله است. این مقاله کوشیده است با تعیین مؤلفه‌های شناسای داده‌های تمدنی قرآن و ساخت الگوی کشف و استخراج داده‌های تمدنی قرآن، اولین چالش فراروی به سخن درآوردن قرآن دربارۀ نظریۀ تمدن را حل کند. نتیجۀ کاربردی تعیین مؤلفه‌های شناسای داده‌های تمدنی در قرآن، کشف و استخراج بیشینه و بهینۀ داده‌های تمدنی در کتاب الهی است. مقاله بر داده‌های اصل تمدن متمرکز است و به ویژگی‌های آن نمی‌پردازد. پژوهش با روش تحلیلی و توصیفی، مؤلفه‌های شناسای داده‌های تمدنی قرآن را تعیین و الگوی استخراج آن‌ها را ارائه کرده است. به طور معمول، قرآن‌پژوهان داده‌های تمدنی قرآن را به روش استقرایی گردآوری و تدوین می‌کنند و روش قیاسی را به کار نمی‌گیرند. مقاله با استفادۀ توأمان از دو روش استقرایی و قیاسی، مؤلفه‌های شناسای داده‌های تمدنی را به لحاظ ظرف، موضوع و محمول، تعیین و الگوسازی می‌کند. مؤلفه‌های شناسا از این قرارند: به لحاظ ظرف «دنیایی بودن»، به لحاظ موضوع «انسانی بودن»، «اجتماعی بودن» و «بزرگ بودن» و به لحاظ محمول «ساختۀ اختیاری».