آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله­ی هویت­یابی مذهب شیعه همواره ازدغدغه های فکری، سیاسی واجتماعی شیعیان افغانستان درتاریخ معاصر بوده است. این نوشتار براساسی مطالعات کتابخانه­ ی و پژوهش­های میدانی وبا روش توصیفی ـ تحلیلی، مهمترین عواملِ احیاء مذهب شیعه در افغانستان و چگونگی تحقق آن را بررسی می­نماید. جایگاه مذهب شیعه در نظام های حکومتی از دوران عبدالرحمن خان تا زمان حامد کرزی چه گونه بوده است؟ عوامل تأثیرگزار در فرایند رسمی شدن آن ازمرحله بحران هویت تا تثبیت آن در قانون اساسی کدام است؟ پیامدهای سیاسی واجتماعی آن چیست؟ در پاسخ بایدگفت نقش­عالمان دینی شیعه ازجمله اقدامات علمی وفرهنگی آیت ­الله سیدمیرعلی احمدحجت، نهضت فکری وحرکت انقلابی علامه شهید سیداسماعیل بلخی و نقش مؤثر علمی ـ فرهنگی آیت الله محمدآصف محسنی، توأمان با تقویت گفتمان تقریب مذاهب و مسئله اخوت اسلامی از عوامل تأثیر گزار در تثبیت مذهب شیعه در قانون اساسی کشور قلمداد گردیده و تعاملات سیاسی ـ اجتماعی بین شیعه وسنی ازپیامدهای مثبت آن به شمار می­رود. تبیین و چگونگی تثبیت جایگاه مذهب شیعه درنظام­های حکومتی پیشین با معیار قرار دادن قانون اساسی دولت حامد کرزی درافغانستان می­باشد. این پژوهش نشان می­دهد عالمان دینی شیعه درافغانستان بارویکرد گفتمان تقریب مذاهب واخوت اسلامی وتعاملات اجتماعی با عالمان دینی اهل­سنت و رجال سیاسی، توانستند فقه جعفری و حقوق سیاسی ـ اجتماعی شیعیان را در قانون اساسی کشور تثبیت نمایند و به تبع آن قانون احوال شخصیه اهل تشیع را رسمیت بخشند.

پژوهش غربیان در باره شیعه، تحولات و دگرگونی­هایی به همراه داشته است. این تحولات که به ­گونه­های مختلف نمایان شده است، به صورت رسمی وآکادمیک با تأسیس مراکز و تقویت گروه­های اسلام‌شناسی و شیعه‌پژوهی در دانشگاه­های مختلف غربی آغاز شد. تقویت مطالعات شیعی، تنوع موضوعات آن و انجام مطالعات میان­رشته­ای، در گسترش شیعه­پژوهی غربیان و دگرگونی­های آن مؤثر بوده است. از دیگر نمونه­های دگرگونی که بیشتر در قالب خدمات پژوهشی صورت گرفته، می­توان به موارد ذیل اشاره داشت: تأسیس مراکز شیعه‌پژوهی، برگزاری نشست­ها و همایش­های شیعه‌پژوهی در این مراکز، شکل­گیری ناشران اسلامی و شیعی همچون: انتشارات راتلج و اشگیت، انتشار کتاب­هایی درباره شیعه و تدوین دائرةالمعارف­های اسلامی با عناوین و مقالات شیعی.

اینکه هاینس هالم با چه رویکردی نصیریه را معرفی کرده و به چه میزان با منابع اصلی هماهنگ است، مسئله اصلی پژوهش حاضر به شمار می‌آید. این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی و رویکرد تاریخی به تبیین و نقد دیدگاه‌های هاینس هالم درباره فرقه «نصیریه» از فرقه‌های انشعاب‌یافته شیعه می‌پردازد. هالم دیدگاه‌های خود درباره این فرقه را بیشتر در کتاب غنوصیان و مقاله نصیریه در دائره‌المعارف اسلام لیدن (2EI) بیان نموده که محور اصلی بررسی در این پژوهش است. هالم ضمن تلاش برای تبیین صحیح تاریخ نصیریه بر اساس منابع اسلامی و پیوند آنان با غالیان صدر اسلام، درصد معرفی شخصیت‌های برجسته فرقه، آموزه‌ها، آیین و اعیاد نصیری بر اساس اندیشه باطنیگری بوده و این مسئله را ماهیت عرفانی برای نصیریه معنا نموده که محل تأمل است. با توجه به اهمیت دائره‌المعارف اسلام (2EI) که از منابع مهم و مرجع مطالعاتی در مراکز علمی به شمار می‌آید و هم‌چنین مرجعیت علمی مؤلفان مقالات شیعی دائره‌المعارف، روشمندی پژوهش‌ها و دستاوردهای جدید مطالعات، بررسی آرای آنان باهدف دستیابی به نقاط قوت و ضعف، اصلاح دیدگاه‌ها و معرفی مناسب‌تر فرقه‌های شیعه، ضروری به نظر می‌رسد و این پژوهش نیز عهده‌دار بخشی از این مهم است.

علامه سید جعفر مرتضی عاملی از سیره‌پژوهان برجسته شیعی است که با تدوین کتاب الصحیح من سیره النبی الاعظم، گامی نو در پژوهش‌‌های تاریخی آغاز نمود و با وجود برخی نقدها بر مشی کلامی ایشان، شیوه پژوهش جدیدی در حوزه‌های علمیه برای پژوهشگران هموار نمود. تاریخ در نگاه علامه دانش مستقلی با روش‌های پژوهشی خاص خود است که از نتایج و دستاوردهای آن می‌توان در تثبیت عقاید و زدودن شبهات و اشکالات در موضوعات مختلف اعتقادی و به‌ویژه تاریخ زندگی معصومان بهره برد. ایشان در مطالعات تاریخی واقع‌بین و عینیت‌گرا بود، نه نگاه بدبینانه افراطی به تاریخ داشت و نه نگاه خوشبینانه. ایشان قرآن را مهم‌ترین معیار و مدرکی می‌دانست که باید در شناخت سیره پیامبر و ائمه علیهم السلام و سرگذشت پیشینیان مورد استناد قرار گیرد. هدف اصلی خود در پرداختن به تاریخ را انجام وظیفه و نیل به حقایق زندگی رسول اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) و برداشتن پرده ابهام و پیچیدگی از زندگی آنان و کشف تحریفات و نادرستی‌های بسیار از روایات دانست که در معرض کورانهای سیاسی و هواهای نفسانی بوده و ساده اندیشان و گاهی مزدوران حرفه‌‌ای از خود جعل کرده‌اند و در گامی فراتر تاریخ را درخدمت انسانیت انسان و آرمان‌های یک جامعه انسانی می‌داند که بر مبنای ارزش‌ها و ملاک‌های دینی بنا شده باشد. رویکرد اجتهادی در پژوهش‌های تاریخی را باید مهم‌ترین ویژگی علامه دانست و لازمه این رویکرد تتبع گسترده، ارزیابی دقیق روایات و گزاره‌‌های تاریخی، ریشه‌یابی شرایط زمان و مکان وقوع حوادث، آشنایی گسترده و عمیق با منابع تاریخی است که علامه از آنها برخوردار بوده است. دیگر ویژه پژوهشی ایشان، نشان دادن دست‌های جعل و تحریف در گزارش رخدادها و افشای چهره‌های فریبکار در نگارش متون تاریخی با بهره‌گیری از قلمی روان و تدوین مطالب به صورت دسته‌بندی و گونه شناسانه می‌باشد که حاصل برخی قوانین انحرافی و باطل می‌باشد. ازاین‌رو برای رهایی از چنین انحرافاتی ضوابط و قوانین ملاک علمی شناخت اخبار صحیح از نگاه را در مواردی چند بیان نمودند.

اهمیت کتاب و کتاب‌خانه در میان تمدن‌ها پوشیده نیست. از بین رفتن برخی کتب در برخی برهه‌های تاریخی موجب شده است ادعا درباره چرایی آن مطرح شود. با بررسی آثار متقدمان با ادعای آنها مبنی بر امحای کتب به دست فاتحان مسلمان مواجه می‌شویم. بررسی و نقد این ادعا مسئله‌ای است که در این مقاله به آن می‌پردازیم. مطرح‌کردن این شبهه در دوران حاضر علیه اسلام و مسلمانان دلیلی است بر اهمیت پرداختن به این مسئله و نقد آن. نوشته پیش رو با مراجعه به کتاب‌خانه‌ها و منابع مربوط به بررسی آثار گذشته و توصیف و تحلیل آنها با هدف نقد ادعای کتاب‌سوزی و رفع اتهام از فاتحان مسلمان سامان یافته است. در این بررسی نشان داده‌ایم که اولین شبهه کتاب‌سوزی، پنج قرن بعد از ظهور اسلام مطرح شده است. ابن‌خلدون، ابوریحان بیرونی و سمرقندی دانشمندان بزرگی در حوزه‌های مختلف بوده‌اند، ولی در حوزه تاریخ، گزارش‌هایی از بی‌دقتی آنها در انتقال مطالب تاریخی آمده است، از جمله درباره ادعای امحای آثار به دست فاتحان مسلمان که می‌توان گفت نظر ایشان غیردقیق است.