آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ساموئل کلارک تبیینی کاملاً عقل‌گرایانه از اخلاق دارد و برای تبیین دیدگاهش از مفهوم تناسب بسیار بهره می‌برد؛ از این رو، نظریۀ اخلاقی او به عنوان نظریۀ تناسب شناخته می‌شود. کلارک ارزش‌ها و الزامات اخلاقی را مبتنی بر روابط تناسبی می‌داند و معتقد است که عقل می‌تواند به صورت بدیهی بخش بزرگی از این روابط را درک کند و بخش دیگر نیز از طریق استدلال عقلی یا وحی قابل وصول هستند. منتقدین ابهام‌ها و نقص‌های متعددی را در نظریۀ تناسب کلارکی مشاهده کرده‌اند. در این مقاله به بررسی نظریۀ تناسب کلارکی با توجه به انتقادات مطرح‌شده پرداخته می‌شود و سپس در مقایسه‌ای اجمالی با نظریۀ تناسب وجودی نشان داده می‌شود که نظریۀ تناسب وجودی فاقد چنین ابهام‌ها و نقص‌هایی است.‌

آموزه عهد یکی از مهمترین آموزه‌های دینی است که در ادیان مختلف به‌صورت برجسته‌ای جلوه کرده است. عهد در یهودیت و مسیحیت به قدری مهم است که از کتاب مقدس این دو دین با عنوان عهد عتیق و عهد جدید یاد می‌شود. در قرآن کریم نیز بر مسئله عهد میان خداوند و انسان‌ تأکید شده، از بندگان خواسته می‌شود که به عهد خود پایبند باشند. برخی دین‌پژوهان معاصر با استخراج شاخصه‌های عهد در معاهدات دوران باستان سعی کرده‌اند مسئله عهد در کتاب مقدس را به معاهده‌های دوران باستان پیوند زنند. رزالیند گویین از قرآن‌پژوهان معاصر با استفاده از این شاخصه‌ها تلاش کرده است تحلیلی برای ساختار عهد در قرآن کریم فراهم کند. در این مقاله ضمن اینکه تلاش شده است تصویری روشن از این مطالعات عرضه شود، نتیجه گرفته می‌شود که با اینکه مطالعات مذکور از مزایای خوبی برخوردارند، در اتخاذ نتایج بحث در برخی موارد چندان موفق نیستند و برخی از نتیجه‌گیری‌هایشان محل تأمل و اشکال است. یکی از اشکالات گویین آن است که همه آیات قرآن کریم را مرتبط با عهد می‌داند. این‌گونه وسعت‌بخشی گرچه توان تحلیل گویین را بسیار بالا می‌برد، ولی در اینکه بتوان آن را تحلیل عهد قرآنی دانست جای تأمل و تردید دارد. علاوه بر این، برخی برداشت‌های گویین از آیات ناظر به عهد نیز محل اشکال است و برداشت‌هایی مناسب‌تر را می‌توان ارائه داد. به نظر می‌رسد شاخصه مهم عهد در قرآن کریم جنبه معرفت‌بخشی آن است که در تحقیقات مذکور نادیده گرفته شده است و حال آنکه می‌توان آن را به‌مثابه وجه تمایزی اساسی با عهد در کتاب مقدس لحاظ کرد

تا کنون تبیین‌های مختلفی از خوبی اخلاقی به عمل آمده است. در برخی از این تبیین‌ها خوبی اخلاقی تافتۀ جدابافته از خوبی‌های دیگر نیست و قابل فروکاهش به خوبی غیر اخلاقی است. در مقابل، برخی دیگر از تبیین‌ها برای خوبی اخلاقی جایگاهی مستقل قائلند. هرکدام از این نگاه‌های استقلالی و غیر استقلالی خود به شاخه‌های مختلفی تقسیم شده‌اند. اکنون سؤال این است که خوبی اخلاقی در نظریۀ تناسب وجودی چگونه تبیین می‌شود. مدعای اساسی در نظریۀ تناسب وجودی این است که همۀ ارزش‌های اخلاقی از تناسب وجودی برمی‌خیزند. نویسنده این نظریه را در آثار دیگر توضیح داده است. در این مقاله با روش تحلیلی، ابتدا معناشناسی خوبی، به طور عام و گام به گام صورت گرفته و در نهایت، معنای خوبی اخلاقی به طور خاص مشخص گردیده است. نتیجۀ به دست‌آمده این است که خوبی مفهومی فلسفی است که از نسبت‌سنجی میان برخی امور به‌دست می‌آید. این مفهوم فلسفی شامل برخی عناصر معنایی مشترک و برخی عناصر معنایی خاص است. دو عنصر معنایی مشترک در همۀ اقسام خوبی، «تأیید» و «تناسب» است. آن چیزی که اقسام خوبی را از یکدیگر جدا می‌کند، عنصر معنایی خاص است که نقش کلیدی در معنای هر قسم از خوبی ایفا می‌کند. عنصر معنایی خاص در خوبی اخلاقی، «تحسین‌پذیری و ارزشمندی» است که باعث استقلال خوبی اخلاقی از دیگر اقسام خوبی می‌شود. همچنین، تناسبی که منجر به خوبی اخلاقی یا ارزش اخلاقی می‌شود تناسبی خاص بوده و غیر از تناسبی است که در اقسام دیگر خوبی با آن سر و کار داریم.

یکی از مسائل قابل توجه در تحقیقات قرآنی، بررسی شیوه‌های استدلالی به‌کار رفته در قرآن کریم است. اساساً خداوند چگونه در قرآن کریم استدلال کرده و از چه عناصر بنیادین در این استدلال‌ها استفاده شده است؟ از میان قرآن‌پژوهان غربی، رزالیند ورد گویین در این زمینه تحقیق مفصلی انجام داده است. در مقالۀ حاضر تلاش شده با روش توصیفی-تحلیلی، دیدگاه گویین دربارۀ عناصر بنیادین استدلال در قرآن کریم و چگونگی نقش آنها در تشکیل استدلال‌های قرآنی واکاوی شود. با بررسی‌های انجام‌شده، این نتیجه به‌دست آمد که گویین سه عنصر بنیادین را در استدلال‌های قرآنی کشف می‌کند که عبارت‌اند از: عهد، نشانه‌ها و سنت. گویین عهد را به منزلۀ قاعده‌ای عام می‌داند که در بسیاری از استدلال‌های قرآنی نقش مؤثری ایفا می‌کند. وی این استدلال‌ها را در قالب استدلال مبتنی بر قاعده شناسایی می‌کند. علاوه بر این، به گفتۀ وی، قواعد فرعی متعددی از عهد ناشی می‌شود که به نوبۀ خود استدلال‌هایی را شکل می‌دهند. مباحث گویین دربارۀ شیوه‌های استدلالی در قرآن و عناصر بنیادین در آنها، زاویه‌هایی جدید به تحقیقات قرآنی داده و زمینه‌ای مناسب را برای پژوهش‌هایی اصیل در این حوزه فراهم می‌کند.

بحث از بدن از مباحثی است که تا قبل از مرلوپونتی نگاه جدی به آن نشده بود، ولی مرلوپونتی با پدیدارشناسی ادراک حسی آن را اصل و محور اندیشه خود قرار داد و از آن پس تحقیقات خوبی درباره بدن انجام شد و هر روز بر تعداد آنها افزوده می‌شود. در مقاله حاضر، با روش توصیفی‌تحلیلی و مقایسه‌ای، می‌کوشیم ضمن توصیف دیدگاه‌های مرلوپونتی و ملاصدرا، ظرفیت‌های فلسفه اسلامی در بحث بدن را بررسی کنیم. تحقیق پیش رو به این نتیجه رسیده است که روش شهودی‌برهانی ملاصدرا نه‌تنها دستاوردهای روش پدیدارشناسی مرلوپونتی درباره بدن را تا حد بسیار پوشش می‌دهد، بلکه آورده‌های افزون‌تری هم دارد که نشان‌دهنده عمق، گستره و توان تبیین‌گری رویکرد و دیدگاه وی است. ملاصدرا و مرلوپونتی هر دو با بیان‌های مخصوص خود به عالِم‌بودن بدن، رو به سوی جهان بودن آن، فعال‌بودن و ساختنی‌بودنش اشاره دارند؛ ولی ملاصدرا برخلاف مرلوپونتی اولاً با توجه به ذاتی‌دانستن نفس‌مندی برای بدن توانست به بدن‌های دیگری غیر از بدن مادی، مانند بدن مثالی، قائل شود؛ و ثانیاً نه‌تنها جهان را منحصر در جهان تجربی و پدیداری نمی‌کند، بلکه حتی آن را منحصر به و در نسبت با بدن‌بودن نمی‌کند و از باب نمونه قائل به جهان معقولی است که در نسبت با و متحد با مرتبه عقل انسان است.

با توجه به اینکه هر ذهنی در درجه اول و به‌طور مستقیم فقط با دنیای فردی خود روبه‌رو است، ذهن بشر چگونه به این باور می‌رسد که جهان خارج، مستقل از آگاهی ما وجود دارد؟ و چگونه با آغاز از این ورودی‌های اندک، برون‎دادها و دیدگاه‌های فراوانی حاصل شده است؟ والتر ترنس استیس در پی پاسخ به سؤال اول بود و به این نتیجه رسید که باور به وجود جهان خارج، مستقل از آگاهی اذهان، باید ساختی ذهنی و تعبیری از تمثلات حسی باشد که اذهان مختلف با همکاری یکدیگر دست به ابداع آن زده‌اند. اما دغدغه کواین پاسخ به پرسش دوم است و با گذر از پوزیتیویسم منطقی معرفت را ماهیتاً زبانی می‌داند و در نهایت با رسیدن به ساختارگرایی، در هستی‌شناسی به نسبیت می‌رسد؛ اما خواهیم دید که هر دو فیلسوف به بهای پاینبدی به روش فلسفی خود از فهم متعارف فاصله گرفته‌اند، درحالی‌که امروزه فهم متعارف نزد فیلسوفان، اهمیت خاص معرفتی و فلسفی دارد.

مبناگرایان، باورها را به دو دستۀ پایه و غیرپایه تقسیم می‏کنند و باور پایه را باوری می‏دانند که برای توجیه آن نیازی به باور دیگر نیست. در میان باورهای پایه، باورهای وجدانی جایگاه بسیار محکمی دارند و یکی از مبانی معتبر معرفت شناخته شده­اند. در حالی که عقل­گرایان حداکثری مثل دکارت، باورهای وجدانی را خطاناپذیر می­دانند، عقل­گرایان معتدل مانند لارنس بونجور، امکان وقوع خطا را در وجدانیات می­پذیرند. بونجور در تبیین چگونگی توجیه باورهای وجدانی، نظریه «آگاهی سازنده» را ارائه می­کند. آگاهی سازنده از نظر او، حالتی غیرمفهومی­ است که با فرایند توصیفی به باور وجدانی تبدیل می­شود. در میان فیلسوفان مسلمان معاصر، آیت‏الله مصباح یزدی توجیه باورهای وجدانی را به دلیل انتساب مستقیم آنها به علم، حضوری می­داند و به خطاناپذیری آنها معتقد است. این نوشتار با رویکردی تحلیلی سعی دارد تا دیدگاه آیت‏الله مصباح یزدی، از مبناگرایان مسلمان و بونجور، از مبناگرایان غربی را دربارۀ خطاپذیری یا خطاناپذیری وجدانیات تبیین کند و از این راه بر اساس فلسفۀ اسلامی، ایرادهای عمده­ای را که در میان فلاسفۀ غرب بر خطاپذیری باورهای وجدانی مطرح شده است، پاسخ دهد.

لغزش معناشناختی یکی از لغزش‌گاه‌های رایج در مباحث علمی است و زمانی رخ می‌دهد که شخص متفکر هنگام بحث و نظریه‎پردازی دربارۀ یک موضوع، از قلمروی معنایی مورد نظرش فاصله بگیرد و به وادی معنایی دیگری بیفتد. پرسش اصلی این مقاله آن است که آیا می‎توان گفت برخی نظریه‌های اخلاقی نیز دچار لغزش معناشناختی شده‌اند و اگر آری، این لغزش چگونه روی داده است؟ هدف این تحقیق آن است که از این منظر به بررسی نظریه‌های غایت‎گرا بپردازد و وقوع لغزش معناشناختی و چگونگی آن را در این نظریه‌ها واکاود. برای دستیابی به این هدف، از روش تحلیل مفهومی استفاده شده است؛ به این صورت که با تحلیل مفهوم «ارزش»، پس از تفکیک معانی مختلفی که از آن اراده می‎گردد، معنای مورد نظر در مباحث فلسفه اخلاق تعیین شده و سپس مطابقت یا عدم مطابقت نظریه‌های غایت‎گرا با این معنا بررسی گردیده است. با بررسی‎های به‌عمل‌آمده این نتیجه به دست آمد که نظریه‌های غایت‎گرا در فلسفه اخلاق و به‌طورخاص نظریۀ استاد مصباح یزدی در معرض چنین اشکالی هستند. در نظریۀ ایشان با نادیده‌گرفتن معنای ارزش اخلاقی، به جای آنکه از واقعیت‌داشتن ارزش اخلاقی اَعمال دفاع شود، از واقعی‌بودن ارزش ابزاری آنها برای رسیدن به نتایج مطلوب دفاع شده است.

مفهوم آزادی در دیدگاه کانت مفهومی عام است که نقدهای سه‌گانه و بسیاری از رساله­ها و نوشته­های او را در بر می‌گیرد. وی آزادی را بنیاد اخلاق معرفی کرده و آن را ویژگی بنیادی سوژه می‌داند. در نظر کانت آزادی به دو معنای سلبی و ایجابی وجود دارد که وی از میان این دو معنا، معنای دوم را برمی­گزیند و آن را پایۀ اندیشۀ خویش قرار می‌دهد. این نوع آزادی به صورت فردی قابل‌تحقق نیست، بلکه در سایۀ اجتماعی شدن انسان ظهور می­یابد. همچنین کانت تحقق آزادی را به تاریخ حواله داده و آن را تقدیری تاریخی به‌شمار می­آورد. نویسندگان مقالۀ پیش‌رو را با هدف توصیف مفهوم آزادی در اندیشه کانت و اشاره به برخی کاستی­های آن، با روش تحلیلی_انتقادی تدوین کرده‌‎اند. نگارندگان در نهایت با تحلیل مفهوم آزادی در اندیشۀ کانت به این نتیجه دست یافته‌اند که چند مسئلۀ مهم در تحلیل مفهوم آزادی وجود دارد که کانت در تحلیل خود از مفهوم آزادی به آنها توجه نداشته است؛ از جمله معانی متنوع آزادی، جنبه­های تاریخی و فرهنگی و زبانی عقلانیت، التزام مفهوم آزادی با رضایت و شادی.