آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش حاضر مطالعه تاریخ مفهوم علوم انسانی اسلامی در ایران معاصر بود. در این راستا و با روش توصیفی-تحلیلی نشان داده شد که «مفهوم علوم انسانی اسلامی» توسط سید جمال و با معکوس کردن تلاش نوگرایانه سر سید احمدخان در خلال تماس جهان اسلام با غرب به ویژه در شبه قاره هند و در رابطه با مفاهیم «انحطاط» و «اصلاح» شکل گرفت. این کار با تفکیک هوشمندانه سیدجمال بین مفاهیم «علم و تجدد» از سویی و از سوی دیگر، «دین و سنت» انجام شد. این مفهوم با ورود مارکسیسم خودساخته ارانی در مناقشه بین سنت روحانیت و سنت چپ مارکسیستی مورد توجه و مناقشه و تأکید قرار گرفت. با پیش فرض مادر علوم بودن فلسفه از طرف هر دو سنت فکری، فلسفه‌های موجود از سوی سنت روحانیت به صورت کلی به دو نوع الحادی و الهی تقسیم و لذا مفهوم علوم انسانی اسلامی ایجاد شده در متون سیدجمال بار دیگر و در مواجه با مارکسیسم، جانی دوباره یافت. این مناقشه که در اصل سیاسی بود، پس از انقلاب یکی از مفاهیم سیاسی اصلی در حوزه علمی مورد توجه قرار گرفت و با مفهوم «انقلاب فرهنگی» وارد مرحله‌ای جدید گردید. این مفهوم در زمینه سیاسی و اجتماعی پس از انقلاب در عصر جمهوری اسلامی با مفاهیم دیگری چون «تولید علم»، «نظریه‌پردازی» در حوزه علوم انسانی و «ایجاد و احیای علوم و تمدن اسلامی» و در نهایت مفهوم «توسعه و پیشرفت» و «ورود به عصر جدید با حفظ هویت اسلامی»، گره خورده و محل مناقشه و بحث قرار گرفت که هنوز ادامه دارد.

سید جمال‌الدین اسدآبادی از تاثیرگذارترین مصلحان معاصر جهان اسلام است. وسعت‌نظر او در فهم وضعیت جهان اسلام باعث شد که او در پاسخ به سؤال اصلی جامعه اسلامی در برخورد با غرب یعنی: چگونگی راهیابی به عصر جدید با حفظ هویت اسلامی، سعی نماید تا پاسخ و راه سومی را در میان دو راه متفکران هم‌عصر خویش یعنی سنت‌‌گرایان و نوگرایان، ارائه نماید. در این راستا، پژوهش حاضر، این موضوع را با روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار داده و نتایج حاکی از آن است که ابتکار اصلی سید جمال در این راه، تفکیک بین مفهوم «دین» و «سنّت» از سویی و تفکیک بین مفهوم «فرهنگ» و «علوم و تکنولوژی» غربی از سوی دیگر بود. او سعی داشت تا از این طریق مانع سنت‌گرایان و سلفی‌ها را از سر راه اصلاحات خود بردارد، بدون آنکه محکوم به بدعت و غرب‌زدگی شود و از سویی دیگر با حفظ هویت اسلامی و مرجعیت دین، راه سومی بین این دو راه برای ورود به عصر جدید برای جوامع اسلامی بگشاید.