آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

«روزمرّگی» از اصطلاحات عصر مدرنیسم است و انسان مدرن را اسیر خود ساخته است. روزمرّگی تکرار زندگی روزمره با اکتفا به اهداف پست و به‌دور از رشد است. نظر به فراگیر شدن چالش روزمرّگی در دوران معاصر، این پژوهش در نظر دارد تا در چهارچوب روش تحلیلی‌توصیفی این مفهوم را در قرآن کریم توصیف کند. معادل لفظی صریح و روشنی برای اصطلاح روزمرّگی در قرآن کریم وجود ندارد، اما با مطالعه و تحلیل آیات قرآن به دست می‌آید که طیف وسیعی از آیاتی که به زندگی دنیا و سبک زندگی مادی اشاره دارد، مشتمل بر مؤلفه‌های روزمرّگی است. نکتۀ حائز اهمیت آن است که انسان ناگزیر از زندگی روزمره است و این مسئله با روزمرّگی تفاوت دارد؛ ازاین‌رو در قرآن کریم نیز این دو موضوع از یکدیگر تفکیک شده است. قرآن کریم انسان را از سرگرمی به تکرارهای بی‌ارزش و اهداف پست نهی می‌کند و از هرگونه توقف و ایستایی در گذر زمان و رشد نکردن، بلکه افول و سقوط نهی کرده است. این سرگرم شدن به امور روزمره و بی‌توجهی به رشد و کمال اصیل، انسان را از درک درست معنای حقیقی زندگی باز‌می‌دارد و به افسردگی مبتلا می‌سازد. به میزانی که این نشانه‌ها در زندگی انسان نمایان شود، او به روزمرّگی مبتلا شده است.

عدالت، آرمان والای بشری در طول تاریخ بوده است و امام علی علیه السلام، سمبل برجسته عدالت هستند که آن را در حیات فردی و اجتماعی متجلی کردند. با وجود اینکه درباره عدالت در سیره آن حضرت، پژوهش‌های بسیار انجام شده است، اما این مسئله همچنان نیازمند بررسی است. این پژوهش تلاش دارد تا با نگاهی مخاطب‌محور، مسئله عدالت اجتماعی را در نامه‌های آن حضرت به کارگزارانشان بررسی نماید و از روش تحلیل مضمون و نرم‌افزار MAXQDA برای دستیابی به این هدف بهره برده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که عدالت اجتماعی در کارگزاران، با توجّه به کیستی مخاطب، به دو سطح کلانِ تحت لوای حکومت و خارج از لوای حکومت قابل تقسیم است. بخش تحت لوای حکومت به دو دسته فرادست و فرودستِ کارگزار تقسیم می‌شود که متناسب با آن وظایفی برای کارگزار تعیین شده است. مهمترین وظیفه کارگزار نسبت به فرادست خود اطاعت‌ و فرمان‌پذیری است. سطح فرودست نیز به دو بخش کارگزاران و رعیت تقسیم می‌شود که هریک دارای مضامین پایه متعدد هستند. سطح کلان خارج از لوای حکومت که اشاره به دشمنان آشکار دارد، خود از چهار مضمون پایه شدت در برابر دشمن، اصول جنگ با دشمن، اصول صلح با دشمن و اصول هم‌پیمانی با دشمن تشکیل می‌شود.

نفی فساد و مبارزه با آن لازمة تحقق عدالت است. حکومت علوی، مظهر حکومت عدلی است که در آن جایی برای مسامحه در برابر لغزش و فساد وجود ندارد. امیرالمؤمنین علی‌بن ابیطالب علیه‌السلام در مقام رهبر جامعة اسلامی، بر رعایت عدالت در کارگزاران خود نظارت داشتند و در برابر لغزش آن‌ها بی‌تفاوت نبودند. ایشان در ابتدا با درنظر گرفتن تدابیری، از خطا و فساد کارگزار پیشگیری می‌کردند؛ اما درصورت ارتکاب خطا و لغزش، با وی برخورد می‌کردند. پژوهش حاضر تلاش دارد تا با تحلیل مضمون نامه‌های نهج‌البلاغه خطاب به کارگزاران، به بررسی شیوة برخورد آن حضرت با کارگزارانی که از مسیر عدالت می‌لغزیدند، بپردازد. بر این اساس مضمون فراگیر شیوة برخورد با لغزش کارگزار در بخش نامه‌های نهج‌البلاغه، از سه مضمون سازمان‌دهندة اعتراض، ارشاد و عاقبت سوء تشکیل شده است که هر یک از مضامین پایه‌ برخوردارند؛ ازجمله: امر به تقوا و آخرت-گرایی، بیان وظیفه و مسئولیت، خسران اخروی و دنیوی.

استعاره در معنا‌شناسی شناختی سازوکاری ذهنی برای ساماندهی مفاهیم جهان اطراف و ابزاری برای بیان مفاهیم انتزاعی در قالب مفاهیم ملموس‌تر است. در قرآن کریم نیز با تکیه بر استعاره‌های مفهومیِ بدیع مفهوم‌سازیِ دقیق و جامعی از جهان و پدیده‌های آن ارائه شده است که بررسی آنها برای درک بهتر جهان‌بینی این کتاب آسمانی لازم است. این پژوهش با روش تحلیلی- تطبیقی به تحلیل مفهومی سوره عصر با محوریت استعاره مفهومی «عمر سرمایه است» پرداخته است. پی‌جویی عبارات استعاری در این موضوع در دیگر آیات قران کریم نشان می‌دهد که بسیاری از عباراتِ استعاریِ به ظاهر مستقل، نمودِ زبانیِ برقراری تناظر میان هستی‌های دو حوزه عمر و سرمایه است. این امر خود تأییدی دیگر بر اعجاز قرآن کریم در بهره‌مندی از نظام مفهومی کاملاً هماهنگ و به ‏هم ‏پیوسته است.

تبیین انسجام محتوایی در سوره‌های قرآن کریم رهیافتی مؤثر در نفی شبهه خاورشناسان درباره پراکندگی و ناپیوستگی متن قرآن کریم است. این نوشتار تلاش دارد تا به بررسی انسجام محتوایی در آیات سوره لقمان و کشف مفاهیم محوری برای تبیین ارتباط میان آیات این سوره بپردازد. بر این اساس در چارچوب روش تحلیل محتوای کیفی و با استخراج و دسته‌بندی مفاهیم آیات روشن گردید که هرچند در این سوره به‌ظاهر از موضوعات متعدد و مختلفی سخن به میان آمده است اما محور اصلی مفاهیم این سوره "مدح حکمت و چگونگی حصول آن" است که شامل سه محور فرعی "قرآن کتاب حکیم و حکیم‌پرور"، "لقمان و شایستگی رسیدن به حکمت توحیدی"، و "اسباب حصول حکمت توحیدی" است. همچنین در این سوره دسته‌ای از مفاهیم مربوط به حکمت مانند: شکر، توحید، طاعت، هدایت، رحمت، فلاح، در برابر مفاهیم مربوط به لهو مانند کفر، شرک، جهل، ظلم، ضلال قرار می‌گیرد.

واژه «ظن» از واژگان پرکاربرد قرآن کريم است و با توجه به جايگاه مهم آن در آيات فقهي، اعتقادي و اخلاقي، پژوهش براي کشف معناي دقيق آن ضرورت دارد. اين پژوهش تلاش دارد تا مفهوم اين واژه قرآني را بر پايه تحليل روابط معنايي آن با واژگاني که در آيات مختلف قرآن کريم با اين واژه همنشين شده‌اند، تبيين نمايد. بر اين اساس، رابطه معنايي ظن با واژه‌هاي «يتبعون»، «کاذبين»، «يخرصون»، «شک»، «علم»، «حق»، «يقين»، «سلطان» و «نري» تحليل و بررسي گرديد. مفهوم واژه ظن با توجه به روابط معنايي آن با واژگان همنشين عبارت است از «انديشه‌اي غالب بر نفس انسان، که هنوز به مرتبه علم نرسيده است؛ اما نفس را به خود مشغول ساخته است. لازم به ذکر است غلبه اين انديشه بر نفس به معناي قوت شواهد و دلايل آن نيست؛ بلکه در بسياري اوقات مبتني بر شواهد و قرائن ضعيف و نامعتبر است».

پژوهشگران معاصر از زوایای مختلف به بحث درباره واژگان قرآن پرداخته‌اند و ابعاد مختلف آن را کاویده‌اند، با این وجود هر روز شاهد پژوهش‌های جدید در این حوزه و تبیین و تفسیرهای موشکافانه از واژگان قرآن هستیم. اما این پژوهش‌ها شامل سلسله‌ای از پژوهش‌های به هم پیوسته و مداوم نیست که در راستای آن هر پژوهشگری نسبت به پژوهش‌های پیشین و روش آن کاملا آگاه باشد و در راستای تکمیل این مسیر گام بردارد. بلکه مجموعه این پژوهش‌ها و رویکردها و روش‌های آنها مانند جزایر پراکنده است و ساماندهی این مجموعه گسترده و نابسامان بسیار دشوار. اما کوشیدیم این رویکردهای گسترده را در دو دسته رویکرد سنتی و رویکردهای نوین ساماندهی کنیم. رویکرد سنتی، اشاره به تمام روش‌ها و ابزارهایی دارد که در پژوهش‌های جهان اسلام در طی چهارده قرن برای بررسی واژگان قرآن و تفسیر آن به کار گرفته شده است؛ اما رویکردهای نوین طیف وسیعی از رویکردهاست؛ که البته همگی به نوعی ریشه در پژوهش‌های گذشته دارد، هر چند که در سایه تحولات علمی روز دقیق‌تر و کامل‌تر و یا دیگرگون شده است و یا ابعاد تازه‌ای یافته است. به عبارت دیگر رویکرد سنتی رویکردی جامع و گسترده است که با نگاهی فراگیر به بررسی و تبیین ابعاد مختلف واژگان قرآن پرداخته است هر چند که این نگاه فراگیر در باب هر بعد از ابعاد گوناگون یک واژه ورودی اجمالی و نه تفصیلی دارد. در حالی که در رویکردهای نوین این ورود به صورت کاملا تفصیلی است و زوایای گوناگون آن کاویده شده است و ظرایف و نکات آن تبیین شده است، گرچه این رویکردها نیز عموما جزیی‌نگر و فاقد نگاه جامع هستند. با این وجود در برخی از رویکردهای اخیر به ویژه رویکرد معناشناسی نشانه‌شناختی اصرار بر آن است تا از این نگاه جامع در کنار توجه به جزییات غفلت نشود.فرضیه اصلی کتاب قرائت آرامی –سریانی قرآن آن است که زبان قرآن عربی نیست. این ادعا بر دو ادعای دیگر سوار شده است. اول و مهمتر آنکه سنت نقل شفاهی قرآن انکار شده است. دوم آنکه نسخه‌های نخستین قرآن به خط سریانی نگاشته شده است. این دو ادعا در واقع دو مبنای اصلی فرضیه لوگزنبرگ را می‌سازد.انکار سنت نقل شفاهی زیربنای تمام استدلال‌های مولف کتاب است و مولف دلیلی بر آن ارائه نداده است جز آنکه نقش قراء در تثبیت متن قرآن را انکار کرده است. انکارسنت نقل شفاهی از نظر عقل و علم تاریخ مردود است. شواهد روایی فراوان وجود دارد که گواهی می‌دهد. پیامبر گرامی اسلام(ص) زندگی خود را وقف قرآن کردند و در زمان آن بزرگوار جامعه اسلامی به مدرسه بزرگ اسلامی تبدیل شده بود. پس از وفات آن حضرت نیز همچنان توجه به قرآن و قرائت در صدر سایر امور قرار داشت و دستگاه خلافت همت خود را صرف حفظ و حراست از قرآن و نحوه قرائت آن نمود. به رغم آنکه از تمام ابزارهای ممکن از جمله نگارش قرآن برای صیانت هرچه بهتر قرآن استفاده شد، اما همواره مدار اصلیِ پاسداری از قرآن بر قرائت آن و نقل شفاهی بوده است و قرائت و اقراء مهمترین ابزار حفظ و انتقال قرآن بوده است، که سینه به سینه و لب به لب، در یک پیوند استادی- شاگردی و سلسل? متصل قاریان، تعلیم و تعلم ‌شده است اما ادعای نگارش نسخه‌های نخستین قرآن به خط سریانی خود از اجزاء مختلفی تشکیل شده است:•

شماری از مستشرقان در آثار خود، ضمن بررسی تاریخ صدر اسلام این ادعا را طرح کرده‌اند که اسلام دینی آخرت‌گرا و به تأسیس نهادهای دنیوی بی‌اعتنا بوده است. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و اتکای بر شواهد و مستندات گوناگون، تلاش دارد تا مسئله توجه به تأسیس نهادهای دنیوی را در صدر اسلام بررسی نماید. از این‌رو، برای دستیابی به این هدف، به‌طور ویژه تأسیس نظام آموزشی در صدر اسلام را مطالعه نموده است. یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد که استدلال تاریخی به سود این ادعاست که رسول خدا(ص) در عصر خود، نظامی آموزشی را بنا نهاد. عوامل مختلفی در تأسیس این نظام آموزشی موثر بوده است که مهم‌ترین آن، خصلت اسلام به‌عنوان دینی که پیروان خود را به بهره‌مندی از دنیا بر محور توحید و عبودیت امر کرده است و دیگر اینکه، پیامبر(ص) برای آموزش اسلام به تازه‌ گروندگان، مجاهدت بسیار نمود و به این آموزش جهت بخشید.

در میان دعاهای مأثور، مناجات شعبانیه، از مناجات‌های خاصّ امام علی است که دارای معارف بلند عرفانی است، از آنجا که وجود امام علی به ‌مثابه‌‌‌ قرآن ناطق با حقیقت قرآن عجین است، بی‌تردید مناجات ایشان نیز ارتباط عمیق با قرآن کریم به ‌عنوان قرآن صامت دارد. بخش قابل توجهی از این دعا درباره اوصاف الهی است که ارتباط وثیق و معنادار با قرآن کریم دارد. در پژوهش حاضر با رویکرد شیوه‌های اثرپذیری متون، به تبیین تبادل محتوایی اوصاف الهی بیان شده در این مناجاتِ عارفانه، با قرآن کریم پرداخته می‌شود. نتایج پژوهش بیانگر آن است که جلوه‌های تجلّی آیات در این مناجات به طور عمده در قالب تأثیرپذیری غیرمستقیم است و شیوه‌های مختلف تأثیرپذیری شامل واژگانی، گزاره‌ای، گزارشی و الهامی در بخش اوصاف الهی قابل مشاهده است که بیشترین تأثیرپذیری واژگانی و از نوع برآیندسازی است. علم، عفو، قدرت، رحمت، جود، رزق و حمد از مهمترین اوصاف الهی بیان شده در این مناجات است که براساس قرآن تجلّی یافته است.