آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ملا فتح الله کاشانی، مفسر نامدار قرن دهم هجری است. وی در واکنشی نسبت به روش تفسیری مواهب علیه کاشفی که نسبت به اخبار اهل بیت (ع) بی توجهی کرده، شرحی بر مواهب نگاشته و اخبار اهل بیت را در آن گنجانده است و نام آن را منهج الصادقین فی الزام المخالفین نامید. این تفسیر شامل تمام آیات قرآن کریم می گردد و به اقتضاء و اعظانه بودن، مشتمل بر مباحث گوناگون و متنوع است. ملا فتح الله بر اساس اقتضائات اجتماعی و علمی دوره صفوی نسبت به استحکام بخشیدن به جایگاه تشیع در میان عامه مردم و تبیین مواضع مذهب امامیه در این برهه از تاریخ مبادرت ورزید. ایشان در تقریر اصول دین، عقاید شیعه و مسائل متناسب با آن متین و بدون تعصب به مخالفان به تبیین آنها می پردازد. در این تفسیر قصه ها و داستانهای اسرائیلی نیز مشاهده می شود و نویسنده به ذکر آنها می پردازد. روش کاشانی در نقل اقوال و عبارات دیگران، چنین است که گاه از خود، توضیحات، شروح و شواهدی افزوده است. وی پیش از تفسیر مقدمه ای در زمینه علوم قرآنی و مبادرت تفسیر برای این تفسیر نگاشته و مباحثی از علوم قرآنی را در ذکر می کند.از جمله مواردی که مولف در نگارش تفسیر به آنها توجه داشته میتوان به مکی و مدنی بودن سور، عدد آیات، فصیلت سوره ها تناسب سور، نقل قول از منابع و اقوال صحابه، پیوستگی آیات و ... اشاره کرد.

در بحث روش‌های تفسیری، مسئلۀ «تفسیر به رأی» پیوسته یکی از لغزشگاه‌های خطیر در امر تفسیر قرآن بوده است. خاستگاه این موضوع که بعضاً با عناوین مشابه دیگری همچون «قول به رأی» یا «تکلم به رأی»، از آن یاد می‌شود، مجموعۀ روایاتی است که در جوامع روایی و متون تفسیری فریقین نقل شده و همواره اندیشۀ مفسران را به خود مشغول ساخته است. لحن بسیار تهدید‌آمیز این روایات که از یک سو، عامل تفسیر به رأی را تا سر حد کفر و مستوجب آتش دوزخ شدن پیش می‌برد و از سوی دیگر، نتیجۀ این نوع تفسیر را ولو صحیح، بدون ارزش و اعتبار علمی می‌داند، هر پژوهشگر مسلمانی را وامی‌دارد دربارۀ سند و حدود دلالت روایات وارد در این زمینه تأمل کند؛ به‌ویژه آنکه قرآن کریم با تعابیر مختلف نظیر «أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ...» (نساء:82 و محمد:22) و «کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُولُو الألْبَابِ» (ص:29) و نظایر آن لزوم تدبر و تعمق در قرآن را به همگان گوشزد می‌کند. این بدان معناست که ما همان‌طور که مأمور به تدبر در قرآن هستیم، باید خود را از آفت هولناک «تفسیر به رأی» در امان نگاه داریم. مطمئناً اگر معنای تفسیر به رأی واکاوی شود، خودبه‌خود مفهوم صحیح تفسیر و تدبر در قرآن روشن خواهد شد. این جستار بر آن است که به دو سؤال اساسی زیر پاسخ گوید: الف. روایات ناهی از تفسیر به رأی و نظائر آن تا چه حد دارای اعتبار است؟ ب. حدود دلالت این روایات و وجه تمایز تفسیر به رأی از تدبر مورد تأکید قرآن چیست؟

مساله خیر خواهی یکی از مهم ترین ویژگی هایی است که قرآن کریم و روایات معصومین برای مومنین برشمرده اند. در منابع روایی شیعه باب های بسیاری به این موضوع اختصاص یافته است. مساله ای که انگیزه انجام این تحقیق شد، این بود که چه میشود در یک جامعه این مساله با گذشت زمان کمرنگ میشود و آحاد جامعه در زندگی های روزمره به آن اهمیت چندانی نمیدهند. از همین رو در این تحقیق ابتدا به دنبال مشخص ساختن ابعاد و جنبه های مختلف خیر رسانی هستیم که فرد خیر رسان اساسا در چه ابعادی میتواند به جامعه خویش عمل خیر رسانی را انجام دهد که ابعاد اقتصادی ، فرهنگی، عاطفی و دفاعی از مهم ترین این جنبه های هستند. بعد از مشخص شدن ابعاد خیر رسانی ، این پژوهش به دنبال این هست که مقتضیات و موانع محقق شدن این عمل را از قرآن و روایات معصومین استخراج کند که مهم ترین این اصول عبارت اند از: درک حضور خداوند، توجه به معاد و سرنوشت، تعلق اموال به جامعه و اصل برادری. از مهم ترین موانع نیز میتوان حسد، شح نفس، حب بیش از اندازه مال، رضایت و اطمینان به حیات دنیوی و وعده فقر شیطان اشاره کرد.

محققان علوم قرآنی از گذشته تاکنون بر اساس معیارهایی چون کمیت و تعداد آیات، فواتح سور، ترتیب و زمان نزول، همجواری و روایات فضایل القرآن سوره ها را دسته بندی کرده اند. یک دسته از این سوره ها حوامیم است که به آل به حم، الحوامیمات و ذوات حم نیز نامبردار است و شامل هفت سوره مومن، فصلت، شوری، زخوف، دخان، جاثیه، و احقاف است. بررسی القاب این سوره ها در فرهنگ اسلامی نشان می دهد که گروهی با دادن القابی همچون (لباب القرآن) و (ثمره القران) معتقدند که این سوره ها چکیده و عصاره قرآن هستند و گروهی نیز با دادن القابی چون (دیباج القرآن) و (عرائس القرآن) آنها را سوره هایی زیبا می دانند. ترتیب نزول این سوره ها را برخی مطابق چینش این سوره ها در مصحف و برخی عکس چینش مصحف میدانند. گروهی نیز به نزول پراکنده این سوره ها طی چندین سال معتقدند . بر آیند نظرات مختلف درباره زمان نزول این سوره ها سال های میانی مکی است. در این پژوهش پس از معرفی و اشاره به ویژگی تک تک سوره های حوامیم به زمینه نزول این سوره ها از خلال آیات آن پرداخته می شود و نشان داده می شود که اسباب و دوره نزول مشترک ، این سوره ها را به یک مجموعه تبدیل کرده است. سبک گفت و گو پیدایش دو گروه مومن و کافر، دعوت مسلمانان به صبر و نگاهی به آیات منسوخه در این سوره ها نشان می دهد که این سوره ها در آغاز رسالت همگانی نازل شده و در راستای آن تصحیح اندیشه ها درباره خداوند، معاد و قرآن کریم پیگیری می شود. این زمینه نزول تا ورود مومنات به یک شریعت جدید (دین اسلام) ادامه می یابد

خداوند متعال قرآن را برای هدایت و تربیت خلق نازل فرموده است. تا بشر با بهره گیری از آن در مسیر حق و کمال گام بردارد و خود را به صفات انسانی آراسته گرداند. در قرآن کریم آیات فراوانی هست که گفتگوی میان خداوند متعال و انبیاء را بیان می کند. دقت و تدبر در این آیات با دید اخلاقی و تربیتی، نشان دهنده ادب انبیاء در برابر خداوند سبحان است. موارد متعددی از آداب و نکات تربیتی در اخلال گفتگوی انبیاء با خداوند متعال وجود دارد از جمله: تمسک به ربوبیت به کار بردن اسمای حسنی متناسب با محتوای گفتگو، حقیر دیدن اعمال خود در حضور خدا، منزه دانستن خداوند از هر چیزی که سزاوار مقام ربوبی نیست، اعتراف به مملوک بودن و خود را در جایگاه ذلت قرار دادن. در این میان شاخص ترین آنها عبارتند از: توحید محض، اخلاص در بندگی، عبودیت ، توکل بر خدا و تکیه نداشتن بر اعمال خود، تسلیم محض خدا بودن در همه حال و در خواست معرفتی عمیق تر. همچنین در این تحقیق نوع خطابات خداوند به انبیاء مورد بررسی قرار گرفته است. بررسیها نشان می دهد خداوند متعال از نظر ادب محاوره حرمتی خاص برای پیامبر اعظم در نظر گرفته است. او انبیاء پیشین را تنها با نام ایشان مورد خطاب قرار داده است ولی از رسول خدا با القاب تجلیل آمیز مانند (یا ایها النبی) و (یا ایها الرسول) یاد کرده است این نوع خطاب علاوه بر اینکه تاکیدی بر حقانیت نبوت و رسالت پیامبر است، مقام خاص پیامبر را در پیشگاه خدا نشان می دهد و به نوعی تعلیم و تادیب بندگان است که آن حضرت را با خطابهای احترام آمیز مورد خطاب قرار دهند.

تفسیر گزارش قرآن از دلالت ها غیرلفظی(حالات و حرکات بدن)چکیدهقرآن کریم به عنوان آخرین و در عین حال کامل‌ترین برنامه الهی در گستره ارتباطات انسانی از ظرفیت دلالت های غیرلفظی(حالات و حرکات بدن) غافل نبوده؛ به طوری که در جای جای آن به ترسیم ابعاد غیرکلامی انواع ارتباطات انسانی پرداخته و سبب تعمیق و تکمیل پیام مورد نظر شده است. طی این پژوهش حرکت از ادبیات نظری ارتباطات غیرکلامی به سوی قرآن کریم، ما را به درک جدیدی از آیات قرآن کریم و تنظیم آیات مرتبط جهت ترسیم چارچوب مطلوب ارتباطات غیرکلامی از منظر قرآن کریم می‌رساند و از طرف دیگر، حرکت از قرآن کریم به سوی ادبیات نظری ارتباطات غیرکلامی، می‌تواند در ترمیم یا تکمیل این علم موثر و راه‌گشا باشد. کلمات کلیدی: دلالت های غیر لفظی، ارتباطات غیرکلامی، حالات و حرکات بدن، حالات چهره، ارتباطات چشمی، وجه، نظر

خداوند متعال قرآن را برای هدایت خلق نازل فرموداست تا بشر با بهره گیری از تعالیم آن با ایجاد جامعه ای با حاکمیت احکام انسان ساز اسلامی در مسیر کمال و رشد سیر نماید. در قرآن کریم آیات فراوانی به وضعیت اخلاقی - رفتاری اعراب جاهلی اشاره دارد که می توان به ویژگیهای شخصی اعراب جاهلی از جمله سخاوت، شجاعت، وفاداری و ...، روابط و آداب حاکم بر خانواده شامل ازدواج و شیوه ها و انواع آن طلاق و انواع آن و سنن آنها در مورد فرزندان و آداب و رسوم اجتماعی آنها از جمله شعرسرایی، تقلید کورکورانه، عصبیت، تفاخر، خرافه گرایی، و .... اشاره کرد. دقت و تدبیر این آیات و آیات مرتبط باآنها نشان دهنده این است که قرآن کریم با همه سنن اعراب جاهلی، برخورد یکسانی نداشته بلکه هدف اصلی که الهی بودن و تلاش در جهت رضای خداوند است را مدنظر قرار داده، روشهای متفاوتی رابرای تحول رفتار های اعراب جاهلی در پیش گرفته است که عبارتند از: روش مستقیم و غیر مستقیم که مواردی چون تدریج در تحریم یا وجوب احکام ، هجرت، سرگذشت انسانهای پیشین، بیان مسائل در قالب سوال، روش مقایسه و ... را شامل می شود . روش قرآن کریم و پیغمبر اکرم (ص) در برخورد با سنن اعراب جاهلی می توان به اصولی چون خودسازی رهبر، استفاده از تجربه و تاریخ،توجه به افراد یتیم، هماهنگی قول و فعل ، اعتدال و میانه روی ، پایبندی به اصول اخلاقی، استفاده از ظرفیت های موجود در جهت اهداف و ... برخورد با مظاهر جاهلیت که به صورت ناهنجاری در جوامع پیدا کرده است دست یافت.

اسماءالحسنی، از پربسامدترین مفاهیم به کار رفته در قرآن کریم است. در نتیجه، بررسی کاربرد این اسامی در قرآن کریم، ارتباط نزدیکی با فهم و تفسیر قرآن کریم دارد.در تفاسیر و سایر منابع سنتی موجود، عمدتا به مباحث فلسفی - کلامی مربوط به هر یک از اسماءالحسنی توجه شده و بررسی معنی شناختی در این زمینه، معمول نبوده است.در این تحقیق حوزه ی معنایی (آفرینش) در قرآن کریم، به عنوان مبنای مطالعه انتخاب شده، و پس از بررسی منابع مهم لغوی و تفسیری، با استفاده از روش های نوین معنی شناختی در مطالعه ی حوزه های معنایی، به تحلیل معنایی اسماءالحسنی و سایر مفاهیم موجود در حوزه ی معنایی (آفرینش) در قرآن کریم پرداخته شده است. در نتیجه ی این تحقیق محدوده ی کاربرد و تا حدودی با معنایی اسم های، خلق، فاطر، بدیع، باری، مصور، با توجه به روابط همنشینی و جانشینی میان این اسامی با سایر مفاهیم به کار رفته زبانی قرآن کریم مشخص شده است.

مجموعه ای از مباحث مرتبط با قرآن که هر یک وجهی از وجوه مطالعات قرآنی را تبیین می کند یا به پرسشی از پرسش ها درباره قرآن می پردازد با عنوانکلی علوم قرآن نامیده می شود که آشنایی با هر یک از آنها نقش مهمی را در بهره گیری از محتوای قرآن ایفا می کند. بدین منظور نخستین گام ارائه تعریف علمی و دقیق اصطلاح علوم قرآن است تا در پرتو آن معلوم شود چه علومی را به درستی می توان علوم قرآن نامید . برخی از دانشمندان علوم قرآن کلیه مباحث متعلق به قرآن را تحت عنوان علوم قرآن نامیده اند ولی برخی دیگر تنها علومی را که از عوارض ذاتی و اختصاصی قران بحث می کنند علوم قرآن دانسته اند. بر عکس گروهی حتی مباحث مربوط به تاریخ مصاحف، بررسی اوصاف و ویژگی های قرآن کریم را علوم قرآن نام نهاده اند. دقیق ترین تعریفی که می توان ارائه داد این است که بگوییم منظور از علوم قرآن مجموعه علومی است که مقدمه فهم و تفسیر قرآن واقع می شوند. گام دوم آشنایی با شیوه های رده بندی علوم قرآن و تعیین جایگاه علوم قرآن در علوم اسلامی و نیز سلسله دانش بشری است. علوم قرآن را بر اساس ملاک هایی همچون موضوع، روش، تربیت تایخی، درون قرآنی یابرون قرآنی بودن و میزان کارآمدی در فهم و تفسیر قرآن می توان رده بندی نمود. روش برگزیده در این تحقیق، ملاک قرار دادن میزان کارآمدی هر یک از این علوم در فهم و تفسیر قرآن است. گام سوم، روش شناسی علوم قرآن است که به عنوان بخشی از مباحث مربوط به فلسفه علوم قرآن، با نگاهی معروف شناسانه از انواع درجه دوم به بازکاوی و بازنگری بیرونی علوم قرآن پرداخته و مبانی روش شناختی آنها را مورد بررسی قرار می دهد. نگارنده در فصل اول این تحقیق سراغ تعاریف و ضمن بررسی تحلیلی تعاریف مختلف علوم قرآن را مقدمه فهم و تفسیر قرآن دانسته است. در فصل دوم به ضرورت رده بندی علوم قرآن و تعیین جایگاه آن در علوم اسلامی و سلسله دانش بشری پرداخته و با ملاک قرار دادن کارآمدی هر یک از علوم قرآن در فهم و تفسیر قران الگویی را برای رده بندی این علوم ارائه داده است. در فصل سوم نیز درصدد اثبات این دیدگاه بوده است که علوم قرآن دانشی با موضوعات متعدد بوده و از تنوع روش ها برخوردار است. و به همین دلیل روش پژوهش ترکیبی اعم از روش نقلی، عقلی و تحلیلی زبانی را علوم قرآن پیشنهاد کرده و در نهایت نتیجه گرفته است که روشهای علوم مختلف اعم از علوم انسانی ، علوم تجربی، و علوم ریاضی در روش شناسی علوم قرآن کارآیی دارند.