آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ظرافت و حساسیت فهمِ متون مقدس بویژه در عصری که با زمان پیداییِ آنها فاصله زیادی وجود دارد، بر همگان روشن است. از آنجایی که معنای کلمات به نسبت نوع حضور آنها در متن رقم می خورد، توجه دقیق به معانی کاربردی واژه ها در زمان تولید متن، ضروری است تا احیاناً معانی رایج در عصر خواننده، به متن کهن تحمیل نگردد. این امر درباره متن و واژه های قرآن نیز صادق است. با توجه به فاصله زمانی حداقل صد و پنجاه ساله اولین فرهنگنامه عربی با عصر نزول و احتمال تحولات و تطورات معنایی در این بازه زمانی و پس از آن، لزوم توجه جدی به کاربردهای قرآنی در کنار آرای فرهنگ نویسان برای دستیابی به معانی دقیق کلمات، امری است غیر قابل انکار. بنابر این، کاربردهای قرآنی به عنوان یک اصل و آرای اهل لغت به عنوان یک قرینه در کنار سایر قرائن لحاظ می گردد. این تأکید بدان جهت است که هیچ استبعادی وجود ندارد که توسعه و کاهش معنایی در سده های بعدی واقع نشده باشد. از این رو، مادّه «کتب» به عنوان یکی از مهمترین کلیدواژه های قرآنی و حضور چند وجهی آن در حوزه های مختلف، مسأله این تحقیق قرار گرفته است تا صحت و سقم آرای لغویون و میزان اعتماد به آنها در بازکاوی مفاهیم قرآنی بیش از پیش آشکار گردد. بررسی ها نشان از عدم انطباق معنای گزارش شده از سوی فرهنگ نویسان با کاربردهای قرآنی، غفلت از توجه به معنای این ماده حَسَب مسندالیه و نیز بی توجهی به معنی ضمنی و نسبی در مقابل معنای اولیه و اصلی دارد. این امر، اعتماد صرف به قول لغوی و حجیت آن را محل تردید و مورد مناقشه قرار می دهد.

«زکات» یکی از ارکان و پشتوانه‌های جامعۀ اسلامی محسوب می‌شود که متأسفانه در عصر حاضر مورد بی‌مهری واقع شده است. لذا کاوش در ابعاد مختلف این واجب الهیِ تقریباً فراموش شده را، باید با رویکردها و روشهای مختلف و نوین سرلوحۀ کار خود قرار دهیم تا به عمق معنایی بیشتری از آن دست یابیم. از اینرو، مطالعه معناشناختی «زکات» به مثابه نگاهی از زاویه دیگر، ضرورت خود را نشان میدهد.در این روش با استخراج کلمات همنشین واژۀ «زکات» مانند «آتوا»، «صلوۀ» و «ایمان» به درک دقیقتری از معنای آن در این همنشینی میتوان اشاره کرد از جمله اینکه در همنشینیِ دو واژه «ایمان» و «زکات» و اشتراک معنای لغویِ «مدح و ستایش» به هدف اصلی خلقت انسان یعنی«عبودیت» رسیدیم. همچنین کلمات جانشین این واژه چون «صدقه» و «انفاق» را با اختلافات و اشتراکاتی که از حیث معنای لغوی و کاربرد قرآنی دارند، شناسایی کرده و به علت این جانشینی پی ‌بردیم برای نمونه؛ «صدقه» نوعی بخشش در عین صداقت است و «انفاق» در معنای بخشیدن چیزی که دیگر اختیاری در آن نخواهی داشت و این دو از مؤلفههایی است که در کاربرد قرآنی «زکات» وجود دارد یعنی بخششی برای اثبات صداقت که هیچ حقی در مالکیت و غیره بعد از پرداخت، بر آن مترتب نیست. و نیز با بررسی کلمات متقابل آن چون «ربا» محدودۀ دقیق‌تری از کاربرد این واژه را به‌دست آوردیم از جمله این‌که «ربا» در تقابل قرآنی با «زکات» بر نیت «فی سبیل الله» و «فزونی و افزایش» ی که با برکت از جانب خداوند در این بخشش وجود دارد، تأکید داشت یعنی دو مؤلفه‌هایی اصلی که وجه تمایز آن با «ربا» است. واژۀ «زکات» در قرآن، به معانی «پاکی و طهارت، مدح و ستایش، رشد و نمو و پرورش و واجب عبادی» استعمال شده است. مؤلفه‌های معنایی این واژه با توجه به قرآن و روایات و کاربرد آن در کتب مقدس بر انجام "عملی عبادی در ادیان الهی" دلالت دارد که سبب "رشد و نمو و پاکی اخلاقی و مالی" شده و بر زندگی دنیایی و آخرتی فرد و پذیرفته شدن اعمال دیگر وی، اثرگذاری ویژه‌ای دارد. این عمل به دو دستۀ «واجب و مستحب» قابل تقسیم است که شامل «مالی و غیر مالی» است و وجوب هر کدام با توجه به قراین فقهی مشخص می‌شود. و نتیجه این‌که هر چند به «زکات» بیشتر از بُعد مالی و واجب نگریسته و برای آن انواع و اصنافی ذکر شده امّا بُعد مغفول ماندۀ آن یعنی «زکات غیر مالی» می‌تواند اثرگذاری فردی و اجتماعی بالاتری داشته و حتی زمینۀ خودالزامی در پرداخت «زکات مالی» را که در عصر حاضر مورد بی‌مهری واقع شده است، را پدید آورد.

ولایت یکی از اساسی‌ترین مفاهیم قرآنی است که از جنبه ها و با رویکردهای مختلف در طول تاریخ اسلام بدان پرداخته شده است. یکی از این رویکردها، رویکرد تنزیلی است که چگونگیِ سمت و سو و جهت‌گیریِ مفاهیم را منعکس می‌کند. این جستار با هدف دریافتِ سیر مفهوم ولایت در قرآن از سوره‌های مکی به سوره‌های مدنی انجام شده است. بدلیل آراء متفاوت در معنای ولایت، ابتدا به کمک ریشه شناختیِ فقه اللغوی - تاریخی در زبان‌های سامی، بررسی معاجم عربیِ پس از عصر نزول، کاربرد قرآنی و تفاسیر، مفهوم ولایت، حاکی از معنای مستعملِ درزمانی و مشکک همراهی، استخراج شده و بر اساس آن، تحلیل دربارة آیات، مبتنی بر محتوای سوره، سیاق، ماده و هیئت الفاظ و معنای همراهیِ مشکک، ارائه شد. بدین منظور، دامنة تحقیق به تمام مشتقات (و ل ی) و نیز برخی مولفه‌های معناییِ دیگر که به همراه سیاقِ آیات، دارای مفهوم ولایت بود، گسترانیده شد. در این تحلیل که رویکردی ساختارگرایانه داشته و از روش تحلیل مولفه ای بهره برده است، سیر مفهوم ولایت در ترتیب تنزیلی قرآن مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس این تحقیق، سیر مفهوم ولایت، انسان سازی بر مبنای مولویتِ الهی در دوره مکّی و تحوّل و سوقِ آن بسوی اولویتِ الهی (نه اولویت خویشاوندی) و مولویتِ انسانِ کامل، جهت تحقّق جامعة الهیِ توحیدی در دوره مدنی است. همچنین مشخص می‌گردد که ولایت از مفاهیم محوری قرآن است که انسان، راه و هدف او را تحت الشعاع قرار می‌دهد و از این رو با بسیاری از شبکه‌های مفهومی دیگر مانند ربوبیت، عبودیت (عبادت، اطاعت، تبعیت، تسلیم)، صراط، نبوت - رسالت - امامت و توحید درهم تنیده است.

خدای متعال انسان را آفرید و او را از نعمت های گوناگون مادی و معنوی بهره مند ساخت تا با بهره گیری از این امکانات به سمت سعادت و پیشرفت حرکت کند. انسان در مسیر رشد و تعالی خود نیازهایی دارد که باید برای تأمین آن ها بکوشد. یکی از این نیازها امنیت است که دارای ابعاد مختلفی از جمله امنیت اجتماعی می باشد. بر اساس تعالیم حیات بخش اسلام اولاً، منشاء امنیت از ذات اقدس الهی است، به بیان دیگر امنیت، نعمتی الهی است که فقط با ورود به محدوده ایمان به خدا، اعطا می شود و دارای مراتب و صورت هایی از جمله نداشتن ترس و اندوه و سکینه و اطمینان قلبی می باشد، بنابراین هرگونه ناامنى ریشه اش به بى ایمانى و شرک و کفر باز مى گردد. ثانیاً بر همین اساس، انسان موجودى اجتماعی است که برای ساختن جامعه امن و مطلوب نیازمند تعاون و مشارکت همه اعضای جامعه است.بنابراین امنیت در گفتمان اسلامی دارای بنیادی اجتماعی است و فرامین الهی عامل برقراری امنیت می باشد، لذا برقراری امنیت اجتماعی بر پایه عواملی مانند نماز و امر به معروف و نهی از منکر نشان دهنده غلبه بعد نرم افزاری امنیت در مقام ایجاد و مبارزه با عوامل ناامنی مانند برخورد با مفسدان نشان دهنده غلبه بعد سخت افزاری امنیت در مقام مدیریت امنیت اجتماعی می باشد.

خوب و سلامت بودن انسان یا مثبت‌ گرایی، موضوعی است که روانشناسان در سال‭1988‬ میلادی، برای اولین بار به بحث علمی درباره آن پرداختند، آن را علم شادمانی و نیرومندی‌ های وجود انسان نامیدند و هدفشان کشف و ارتقای عواملی است که به افراد و جوامع اجازه رشد و بالندگی می‌ دهد .سیر علمی مثبت-گرایی بی‌ تأثیر از منابع فلسفی و دینی نبوده است که این امر نشان دهنده ارتباط محتوای مثبت‌صگرایی با منابع دینی است .با توجه به مبنا قرار گرفتن قرآن کریم برای استخراج نظریه در مباحث علوم انسانی، امکان ارائه تعریفی برای مثبت‌ گرایی، و نیز پرداختن به جوانب این بحث با توجه به آیات قرآن وجود دارد.این پژوهش بنیادی با روش کتابخانه ای، به بررسی مثبت گرایی در قرآن پرداخته است.برای دستیابی به مثبت گرایی عواملی وجود دارد که می توان آن ها را تحت دو عنوان عوامل پایه و اساسی، و عوامل غیر پایه تقسیم بندی نمود .عوامل پایه، مواردی هستند که وجود هر یک از آن ها برای یک انسان مثبت گرا ضرورت دارد و قابل جایگزینی با عامل دیگری نیستند، مانند :رحمت الهی، اندیشه، ایمان، اجتهاد و اخلاق .عوامل غیر پایه نیز به عنوان امور تسریع کننده در دستیابی به مثبت گرایی و جهت کمال بخشیدن به آن ها مورد بررسی قرار می گیرند که عبارتند از درجات اجتماعی، موقعیت اجتماعی و تفریح .هر چند، ضرورت وجود نوع خاصی از این عوامل به میزان امور اساسی نیست، اما هر یک، متناسب با شرایط، نقش قابل توجهی در رونق بخشیدن به مثبت‌ گرایی ایفا می کند.البته تمام این موارد از رحمت الهی سرچشمه می گیرند و موجب تقویت یکدیگر هستند .تمام نتایج و آثار به دست آمده برای مثبت گرایی در قرآن، در حیات طیبه نمود می یابد؛ حیاتی که در دنیا و آخرت همراه انسان مثبت گرا است و موجب رشد استعدادها، معنا یافتن زندگی و دستیابی به سعادت است.

آموزش و پرورش از ارکان اصلی هر کشور و بلکه هر مجموعه انسانی است. مهم‌ترین رکن آموزش و پرورش، مدیریت آموزشی است. مدیر بنابر چشم‌انداز گذشته و حال و آینده‌ای که برای مجموعه خود متصور است. به هدف‌گذاری پرداخته و برنامه‌های دست‌یابی به هدف را با توجه به امکانات و تجهیزات مجموعه خود به پیش می‌برد. این پایان نامه به دنبال یافتن الگوهای مدیریت آموزشی، که از سوی پیشوایان ما مورد استفاده بوده است، می باشد. از آنجا که صادقین (ع) بیش از سایر ائمه هدی رویکرد آموزشی داشته‌اند، برای یافتن چنین الگوهایی سیره آموزشی ایشان مورد مطالعه قرار گرفته است. تا دانسته شود امام باقر و امام صادق (ع) برای اداره امور علمی و آموزشی مکتب خود از چه روشی استفاده کرده اند، این روش را با عنایت به کدام هدف ها برگزیده اند، در این مسیر چطور نیروهای خود را سازماندهی کردند و از چه امکاناتی بهره بردند و نیز چه تدابیری برای آینده مدرسه خود اندیشیدند. از آنجا که آنچه امروز به عنوان علم مدیریت و به طور خاص مدیریت آموزشی به آن پرداخته می‌شود، برگرفته از فرهنگ‌های غربی و لااقل غیر اسلامی است، لازم است الگوی مناسبی برای این امر با اتکا به فرهنگ اسلام و سیره رهبران دینی یافته شود. این تحقیق با مطالعه زندگی نامه ها و سیره این دو امام و راویان و شاگردان نزدیک ایشان و روایات وارده از آنها، همچنین مطالعه مبانی و اصول مدیریت آموزشی و تطبیق و تحلیل وقایع در پی یافتن سیره آموزشی صادقین(ع) است. صادقین (ع) در راستای اهداف الهی و با توجه به ویژگی های دورانی که در آن واقع شده بودند، به تعلیم و تربیت پرداخته و موفق به تربیت شاگردان و اساتید گرانقدری شدند و از این رهگذر به حفظ، ترویج و انتقال معارف ناب نبوی و علوی به نسل های آینده پرداختند. پایان نامه به هدف‌گذاری آموزشی، مدیریت نیروی انسانی و امکانات و ابزار و نیز گام‌هایی که صادقین (ع) برای آینده برداشته‌اند، می‌پردازد.

تدبر در قرآن دستوری قرآنی و البته همگانی است که انجام آن برای همگان میسّر است؛ هر انسانی با هر آیین و گرایشی می تواند در قرآن تدبر کند و به فراخور درکش بهرة خود را از قرآن ببرد. در عصر حاضر به این امر توجه ویژه ای شده است و دانشمندان علوم قرآنی در پی یافتن بهترین و البته ساده ترین راه برای آموزش تدبر در قرآن به عموم مردم هستند. در ایران نیز بعد از انقلاب اسلامی توجه ویژه و البته گسترده ای به فهم و تدبر در قرآن شد؛ تا جایی که امروزه شاهد این هستیم که شیوه‌های تدبری مجزایی برای ترویج تدبر در ایران و همینطور سایر جوامع اسلامی پدید آمده است که هر یک سعی در آموزش هرچه بهتر تدبر در قرآن به عموم مردم دارند. پژوهش حاضر سعی کرد تا با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی و نقد دو شیوة رایج تدبر در قرآن در ایران بپردازد و کارکردهای آن را در ایران و دیگر جوامع اسلامی بررسی نماید. نتایج حاصل در خلال این پژوهش این بود که شیوه‌های تدبر را می توان چهار شیوه دانست که عبارتند از: الف) شیوة معنا واژه‌محور ب) شیوة موضوع محور ج) شیوة سوره محور د) شیوة سوره واژه محور. اعتقاد پیروان این شیوه‌ها آن است که همگان می توانند برای فهم کلام الهی، به قرآن ورود پیدا کنند، اما برای این کار از روشی استفاده می‌کنند که نیاز به کسب مهارت‌های فراوانی دارد که در این صورت این شیوه‌ها به تفسیر نزدیک‌تر می‌شوند. اگر نتوان گفت از روش های رایج تفسیری هستند، می توان آن‌ها را روش نوین تفسیری نامید؛ به نظر می‌رسد یا باید تفاسیر گذشته را تدبر نامید و یا اینکه تدبر امروزی را تفسیر نامید و از این دو حالت خارج نیست.

در قرن حاضر نویسندگان فراوانی در مورد علم موفقیت و رسیدن به خواسته ها، کتابهایی را نوشته و راهکارهایی را ارائه نموده اند؛ ولی مسئله ای که وجود دارد این است که چون بیشتر نویسندگان این کتب غربی بوده اند، بیشتر به اهداف مادی از جمله راههای جذب ثروت و افزایش درآمد و مسائلی از این قبیل پرداخته اند. اما در فرهنگ اسلامی، اهداف یک مسلمان، تنها به اهداف مادی ختم نمی شود و معنویات و اهداف معنوی هم برای او در زندگی مطرح است. از این رو انسان مسلمان نمی تواند برای دستیابی به اهدافش تنها به الگوهای بشری، که از نقص های علمی نسبی و مطلق برخوردارند اکتفا کند، بلکه بایستی الگوی لازم برای دستیابی به اهداف خود را از منبعی بگیرد که آنمنبع،به تمام ابعاد وجودی انسان احاطه داشته باشد و ضمناً منبعی کامل و بدون نقص باشد.در پژوهش حاضر به منابع دست اول، در بردارندۀ آیات و روایات معصومین علیهم السلام مراجعه شده است و از تفاسیر قرآن، آثار اسلام شناسان برجسته و آثار روانشناسان برای تحلیل و تبیین دقیق تر استفاده شده است.

از جمله مسائل بنیادینی که در عصر مدرنیته موجب تثبیت باورهای دینی امت مسلمان و ترقی و پیشرفت آنان و روی آوری به دین اسلام می شود، هماهنگی آموزه های قرانی با علوم طبیعی و تجربی است که در تفاسیر علمی نمایان می شود؛ لیکن در مقایسه با رویکرد های دیگر تفسیری این نوع نگاه به معارف قرآنی در طول تاریخ تفسیر گرچه اندک بوده ولی پیشینه آن به زمان غزالی برمی گردد. طنطاوی دین شناس معاصر در تفسیر خویش خواسته است که به این هماهنگی جامه عمل بپوشاند. پژوهش حاضر طی بررسی ساختارشناسانه و تحلیلی تفسیر طنطاوی (به ویژه ذیل آیات مربوط به دنیای فیزیک) عوامل و انگیزه های فردی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مختلفی از قبیل عشق به طبیعت، کم رنگ بودن نگاه هستی شناسانه در اندیشه اسلامی، دعوت و ترغیب به علم در سایه قرآن، برداشت نادرست از اسلام و بازتاب آن در جهان، بحران روحی و خود باختگی مسلمانان در برابر غرب، انتباه مسلمانان و مبارزه با استعمار و... را در شکل دهندگی به شاکله این تفسیر دخیل دانسته است و رویکرد های مختلف اجتماعی، علمی، فلسفی و عرفانی و نیز استفاده از اسلوب های مختلفی چون حکایت، مناجات، خطابه، سوال و جواب، به کارگیری جداول، تصاویر و نمودار و پرداختن به پیام های آیات، توجه به تناسب آیات و سور و توسعه در معانی آیات قرآنی را از شاخصه های اساسی تفسیر الجواهر قلمداد نموده است. پژوهشگر در پایان پس از بررسی ایرادات وارده به این تفسیر و مؤلف آن غالب آنها را ناشی از تقلید در گفتار و سطحی نگری منتقدان دانسته است که یا وجهی از اعتبار ندارند و یا در آنها خلط مبحث شده است.

از دیدگاه قرآن کریم انسان ها در مواجه با مسأله ولایت و اینکه در مقام عبودیت و بندگی چه راهی را انتخاب کنند به سه گروه عمده تقسیم می گردند :انسان هایی که خود را تحت ربوبیت و ولایت الهی در آورده و راه عبودیت و بندگی را طی می کنند خداوند متعال نیز آنان را مشمول رحمت ویژه خود رحیمیت قرار داده و آنان را مقربان و منعمین درگاه خود قرار می دهد قرآن کریم پیامبران، صدیقان، شهداء، صالحان و مؤمنینی را که از آنان تبعیت می کنند را جزء این دسته معرفی می کند .گروه دوم کسانی هستند که به علت استکبار و برتری جویی، تن به ولایت الهی نداده و حتی به دشمنی با خدا و رسولان او برخواسته و به عصیان و نافرمانی پرداختند آنان کسانی هستند که شیطان را بر خود چیره کردند .از این رو خداوند متعال نیز، آنان را مورد خشم و غضب خویش قرار داده و آنان مغضوبین درگاه الهی گشتند .توبه و بازگشت به سوی خداوند از عمده راه هایی است که در قرآن و روایات اهل بیت ع سبب نجات از غضب الهی معرفی شده است .گروه سوم انسان هایی هستند که به دلیل عدم همراهی با ولایت از صراط بندگی انحراف پیدا کرده و به حریم امن الهی راه نمی یابند .کسانی که بعد از ایمان آوردن، کافر شدند، و آنان که کافران را دوست و سرپرست خود گرفتند و همچنین مشرکان از این گروه اند .قرآن کریم این عده را ضالین یعنی منحرفان و گمراهان از خط بندگی می نامد.روش کار در این تحقیق، جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای به صورت تفسیر موضوعی می باشد و تلاش بر آن است که مطالب به صورت تحلیلی ارائه گردد .از این رو از دیدگاه قرآن کریم، سعادت، شقاوت یا ضلالت انسان ها، با مسئله ولایت پذیری الهی ارتباط مستقیم و وابستگی تام دارد.