آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

رواج روزافزون گناه در مهمانی‌ها، امروزه یکی از مشکلات مهم اجتماعی در جوامع مسلمان است. این مشکل برای افراد متدین زمانی بیشتر رخ می‌نماید که با وقوع گناه در مجالس اقوام مواجه می‌شوند. از آنجا که پیوند خویشاوندی در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی جایگاه بسیار بالایی دارد ترک مجلس، به راحتی امکان‌پذیر نیست و حتی گاهی منجر به قطع روابط خانوادگی می‌شود. از طرفی، ماندن در مجلس گناه نیز عواقب ناگواری دارد. در چنین موقعیتی فرد متدین به‌عنوان یک فاعل اخلاقی با چالش بزرگی بین حفظ صله رحم و ترک مجلس گناه مواجه است. پژوهش حاضر در صدد است با روش تحلیلی، راه حلی جهت برون‌رفت از این چالش اخلاقی ارائه دهد. نتایج نشان می‌دهد هرچند هر یک از دو طرف چالش، ادله دینی و علمی محکمی دارند؛ اما به دلیل درنظر نگرفتن همه جوانب، و صدور حکم کلی، ناکارآمد هستند. راه حل پیشنهادی، تحلیل وضعیت و تفصیل حکم است.

یکی از مسائل مهم در حوزۀ اخلاق کاربردی حل دوراهه‌های اخلاقی است که بر پایۀ روش‌هایی صورت می‌گیرد. روش‌های اصل‌گرایی، قرینه‌گرایی و موازنۀ متفکرانه، از مهم‌ترین روش‌های رایج در حل چالش‌ها و دوراهه‌های اخلاقی است. هر یک از این روش‌ها با نقایصی همراه است. در حکمت 289 نهج البلاغه امام علی؟ع؟ برای حل دوراهه‌های اخلاقی روشی را پیشنهاد می‌دهند که بر اساس فرایندی چندمرحله‌ای و مبتنی بر همۀ ابعاد وجودی فاعل اخلاقی _ شامل بُعد معرفتی، عاطفی و رفتاری _ شخص بتواند ضمن آگاهی معرفتی و قلبی نسبت به دوراهۀ اخلاقی، تصمیم مقتضی را اتخاذ کند. این روش که با ارجاع دو یا چند گزینۀ اخلاقی به نفس فاعل اخلاقی آغاز می‌شود با قضاوت درونی شخص ادامه می‌یابد و فاعل اخلاقی با عرضۀ دوراهه به درون، آنچه را که به هوای نفس نزدیک‌تر است می‌یابد و با آن مخالفت می‌کند. ابعاد مختلف این روش اخلاقی، مؤلفه‌ها و مراحل آن، مسئله‌ای است که مقالۀ حاضر به روش توصیفی ‌_ تحلیلی عهده‌دار تبیین آن است.

مهم ترین آیه در قرآن که در وصف پیامبر ذکر شده آیه «انک لعلی خلق عظیم» است که مفسران دیدگاه های متنوعی را در باره آن بیان نموده اند ، مسئله این مقاله تحلیل معنای «خلق عظیم» در آیه چهارم سوره قلم با رویکرد تفسیری است. این مسئله از آن جهت اهمیت دارد که ضمن تبیین حقیقت اخلاق نبوی در تعریف و تفسیر ما از اخلاق نیز کارگشاست. برخی مفسران مانند خلق را به معنای ملکه نفسانی – که همان معنای اصطلاحی مشهور از اخلاق است - تعریف کرده و برخی نیز به معنای «رفتار» و «فعل» معنا نموده اند. از دیگر معانی ذکرشده در باب خلق عظیم « ادب القرآن»، «دین عظیم»، و « اسلام» است که مفسران بر اساس ادله ای از جمله شواهد روایی بیان کرده اند. بر اساس تحلیل دیدگاه های طرح شده و توجه به سیاق آیات ابتدائی سوره قلم ضمن پذیرش معنای «ملکه بودن» اخلاق نیکوی پیامبر و عنایت ولطف الهی در شکل گیری چنین ملکه نفسانی و روحانی در وجود ایشان دیدگاه کسانی که بر اساس سیاق آیات و برخی شواهد نقلی از جمله آیات قرآن و روایات معصومان علیهم السلام خلق عظیم را به معنای «اخلاق اجتماعی» و«اخلاق معاشرت» تفسیر کرده اند تام نیست.این مقاله عهده دار تبیین دیدگاه های مفسران و تبیین دیدگاه برگزیده است.

در این پژوهش، به الگوبرداری از اصول و شیوه‌های برخورد قرآن با انحراف‌های اخلاقی پرداخته شده‌است تا بتوان بر اساس آن به شیوة متفاوت و اثربخش از دیگر شیوه‌های کنش متقابل با ناهنجاری‌های بعضاً شدید اخلاقی دست یافت؛ چراکه قرآن با جامعیت و فراشمولی خواندن خویش، در همة عصرها قابلیت ارائه الگوهای مناسب اخلاقی و اجرایی شدن آن‌ها را تضمین کرده‌است. قرآن کریم با بیان این اصول و شیوه‌های اجرای آن در قالب قصص و برخوردهای انبیا با انحرافات اخلاقی، به انسان می‌آموزد تا با استفاده از این ابزار در راستای ایجاد صفات اخلاقی مطلوب و محو کردن انحرافات و ناهنجاری‌ها تلاش کند. این موضوع در دورة جوانی که به دلیل هیجانات و نبودِ ثبات کامل شخصیت، لغزش‌ها فراوان است، بیشتر احساس می‌شود. اصولی چون اصل تکریم شخصیت، اصل تذکر، اصل بهنگامی، با شیوه‌هایی چون گفتار نیک، رعایت ادب، استفاده از استدلال، عبرت‌آموزی، موعظة حسنه، تمثیل، مقایسه، صراحت، تغافل و تجاهل، تساهل و تسامح، انذار و تبشیر، در این نوشتار بررسی شده‌است.

قرآن کریم با روش های مختلفی به سوالات و شبهات دینی پاسخ می دهد . یکی از این روش ها که فراوانی زیادی در قرآن دارد، روش پرسش و پاسخ است که به گونه های مختلفی در قرآن ارائه شده است. در این روش که گاه به شکل مستقیم وگاه غیر مستقیم، سوالات و شبهات را پاسخ می گوید؛ مبتنی بر اهداف مختلف قرآن ازجمله برهان آوری، مراجعه به درون و تذکر، اقناع و تاثیر وجدانی و فطری سامان یافته است. در این روش پاسخ دهی می توان گونه هایی را منظور کرد. این مقاله به پاسخ گویی به سوالات اعتقادی براساس «روش پرسش و پاسخ» تمرکز دارد. نتایج این روش پاسخگویی در قالب ها وگونه های مختلف زمینه تاثیر گذاری شناختی و عاطفی را در مخاطب فراهم می کند و سبب آماده سازی و پذیرش افراد در مسائل اعتقادی می گردد. ما به روش توصیفی تحلیلی و با تمرکز بر برخی از مهم ترین آیات قرآن در این حوزه این روش ها را تبیین خواهیم کرد.

هدف پژوهش حاضر تبیین نقش مبانی زیست­‌محیطی اسلام در عملکرد اخلاقی افراد نسبت به محیط‌زیست است. پژوهش به روش توصیفی­ _ ­تحلیلی سامان یافته و با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای، مبانی معرفتی اخلاق زیست­‌محیطی اسلامی تبیین و تحلیل شده است. یافته­‌های پژوهش نشان­‌دهندۀ آن است که مبانی معرفتی‌ای، چون اعتقاد به برخورداری هستی از شعور تکوینی، باور به مسئولیت در مواجهه با محیط‌زیست و اعتقاد به تأثیر وضعی نوع رفتار با محیط در حیات دنیوی و اخروی، بر عملکرد اخلاقی ما تأثیرگذار است. این مبانی باعث ایجاد دیدگاهی شایسته نسبت به محیط‌زیست شده و نگاه ارزشی آنان را به عالم خلقت توسعه می­بخشد (تأثیرشناختی). با توسعۀ این نگاه، جنبه­‌های گرایشی افراد در مسئولیت­‌پذیری اخلاقی در قبال محیط‌زیست فعّال شده و به ایجاد گرایش و میل و سرانجام، صدور رفتار اخلاقی مناسب نسبت به محیط می‌انجامد. مراقبت، عدم تخریب محیط‌زیست و رعایت حقوق حیوانات از جمله نتایج این رویکرد است.

یکی از مقوله‌های بنیادین در دین اسلام اصل عدالت است که رمز تراز و تعادل در عالم تکوین و تشریع قلمداد می‌شود. به باور دانشمندان این اصل نباید تحت عناوین دیگر مانند اصل مصلحت خدشه‌دار شود. در زمینۀ مصلحت نظریات و تعاریف مختلفی طرح شده است که غالب آن‌ها بر لحاظ خیر و نفع کلی تمرکز یافته است. اما دربارۀ نوع ارتباط مصلحت با عدالت کمتر سخن به میان آمده است که در آن‌ها نیز بحث عدول از عدالت در هنگامۀ مصلحت یا چربش مصلحت بر عدالت تحت عناوین ثانوی پررنگ شده است. اما در این مقاله حسب ترسیم و تقریری که از سازکار عدالت با مصلحت آمده است ایدۀ عدالت اقتضایی مطرح شده که در آن مصلحت از مقولۀ عدالت، البته از نوع عدالت اقتضایی، است و در آن نیاز نیست عدالت فدای مصلحت یا مصلحت فدای عدالت شود. در واقع، با توجه به اصل ربح معقول و روح معنایی مفهوم عدالت، احکام و دستورها، در صورت وحدتِ اصل موضوع، تابع شرایط موضوع است تا وضع حکم در موضع مقتضی آن صورت گیرد و مناسب‌ترین اقدام حسب شرایط رقم خورد. در واقع امور ثانوی و حکم تابع آن در گسترۀ اصل عدالت اقتضایی و تناظر عدالت و مصلحت است. در این گفتمان، عبور از مصلحت نه‌تنها عادلانه نیست بلکه فرد یا امر را وارد مقولۀ ظلم خواهد کرد.

شناخت امام در عرصه‌های مختلف همواره دغدغه دانشمندان اسلامی به‌ویژه حکیمان و متکلمان بوده است. به‌یقین یکی از مهم‌ترین منابع برای شناخت امام، زیارت جامعه کبیره خواهد بود. ویژگی ممتاز این زیارت تبیین دقیق و صحیح ارتباط امام با اصول محوری چون توحید، نبوت و معاد است. این زیارت از نظر سند و دلالت در طول تاریخ مورد اهتمام قرار گرفته و شرح‌های مختلفی به زبان فارسی و عربی برآن نگاشته شد. با وجود این شروح، تحقیقی که مستقلاً آموزه‌های امام‌شناسی را در این زیارت بیان دارد، موجود نیست. به‌همین جهت این تحقیق در صدد اصطیاد این آموزه‌ها از زیارت جامعه است. براین اساس ویژگی‌های امام را با تمرکز بر دو صفت علم و عصمت در این زیارت دنبال خواهیم کرد. همچنین نقش پررنگ امام با توحید، نبوت و معاد بیان خواهد شد. از طرفی تأثیر امام در روابط اجتماعی امت و ارتباط امت با امام معصوم× از دیگر موضوعات این تحقیق به‌حساب می‌آید. براساس فرازهای زیارت جامعه کبیره می‌توان گفت که خداوند این دو صفت بارز یعنی علم و عصمت را در حد اعلی و هم‌سنگ با پیامبر اسلام| به اهل‌بیت^ اعطاء کرده و ایشان را مظاهر کامل برای آنها قرار داده است. براساس فقرات این زیارت، بهترین و کامل‌ترین مسیر برای شناخت صفات خداوند، راهی است که ائمه^ بیان نموده‌اند. ایشان همان سلاله پاک نبوت بوده که در دو حیطه حقیقی و حقوقی وارث به‌حق پیامبر اسلام| هستند. همچنین ائمه^ نقشی بسیار مهم در ارتباط دو اصل امامت و معاد داشته که نتیجه آن فرجام نیک ابدی و سعادت اخروی در پرتو اطاعت از ایشان است. از طرفی در این تحقیق به اثبات می‌رسد که ائمه^ در روابط اجتماعی حکم رئیسی را داشته که هدف نهایی او هدایت جامعه و به کمال رساندن انسان‌ها در دنیا و آخرت است. با توجه به فرازهای زیارت، با روش توصیفی- تحلیلی، ناظر به شروح نگاشته شده و تحلیل خود نویسنده به امام‌شناسی در حوزه‌های یاد شده خواهیم پرداخت.

هدف: یکی از مهم‌ترین اهداف این تحقیق، توجه به معضلات اخلاقی پنهان، اما رایج در نظام آموزش عالی و ارائۀ راهکار برای دفع و رفع چنین مشکلاتی است. روش: این مقاله به روش توصیفی تحلیلی، ضمن تبیین اخلاقی مفهوم استثمار آموزشی، برخی از چالشها و شبهات اخلاقی ناظر به این مسئله را مطرح کرده و در نهایت، با بیان پیشنهادهایی سعی در ارائۀ راهکار برای برون‌رفت از این معضل اخلاقی داشته است. یافته‌ها: استثمار علمی یا همان بهره‌کشی از دسترنج علمی دیگران، معضلی اخلاقی است که عوامل مختلفی مثل روحیۀ زیاده‌خواهی، راحت‌طلبی، فشارهای سازمانی و ضیق وقتی که استادان از آن سخن می‌گویند، زمینه‌های شکل‌گیری آن را فراهم می‌سازد. لازمۀ استثمار، ظلم و بی‌عدالتی و ثمرۀ آن، حق‌کشی و نارضایتی است. نتیجه‌گیری: با وجود این معضلات اخلاقی، سلامت نظام آموزشی، به خصوص آموزش عالی، بیش از بیش در خطر است؛ لذا لازم است برای برون‌رفت از این مشکلات، راهکارهایی کاربردی پیشنهاد شود؛ این پیشنهادها را می‌توان در خودمراقبتی استادان، خودآگاهی دانشجویان و مراقبت سازمانی دنبال کرد.