آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

توجه به جایگاه امام علی به عنوان حاکم اسلامی و جایگاه اخلاقی ایشان به عنوان امامِ تربیت یافته در دامان پیامبر، بررسی جایگاه اخلاق در حکومت علوی را تقویت می‌نماید. تحلیل محتوا روشی است که این اثر به کار بسته و نامه‌های امام علی× به معاویه را به منظور استخراج اصول راهبردی اخلاق حرفه‌ای در مدیریت علوی، مورد تحلیل قرار داده است. اصول پاسخگویی، هوشمندی، یقین کامل، ضابطه‌مندی، مصلحت‌سنجی و شخصیت پایدار از این گزاره‌ها استخراج گردیده است. حجم غالب گزاره‌های اخلاقی، ناظر به کاربست اصول راهبردی پاسخگویی و هوشمندی است که هر کدام با فراوانی 25% بیشترین بسامد را داشته‌اند. آمار بالای گزاره‌های اخلاقی این نامه‌ها، گویای محوریت اخلاق در حکومت علوی و مواجهه ایشان با مخالفان است. همچنین، برآیند تحلیل کیفی گزاره‌های اخلاقی، ارائه تصویری از یک حکومت، ضابطه‌مند، پیش‌بینی‌پذیر و اخلاق‌محور است که حتی در مواجهه با معاویه، از اصول اخلاقی و مدیریتی خویش تخطی نمی‌کند.

اخلاق جهانی، گرایشی در اخلاق اجتماعی است که «مشترکات اخلاقی» میان ادیان و آیین­ها را شناسایی می­کند و مردمان را به تفاهم و التزام بدان فرا­می­خواند. واقعیت­ها و چالش­های دنیای معاصر، اخلاق جهانی را ضرورتی اجتناب­ناپذیر ساخته و از همین روی، نمایندگان ادیان جهان در سال 1993، بیانیة اخلاق جهانی را به تصویب رسانده­اند. مشترکات اخلاقی از دو طریق استقرایی و برهانی قابل شناسایی­اند. رویکرد استقرایی، ناظر به مطالعه مکاتب و آیین­های اخلاقی و جست­­جوی موردی مشترکات اخلاقی است و چون سوگیری به نفع مکتب خاص ندارد، همه­پذیرتر است، اما با انتقاداتی چون غیریقینی بودن، عدم تبیین روابط علّی پدیده­های اخلاقی، و ندادن راه حل در تزاحمات اخلاقی مواجه است. رویکرد برهانی، بر نظریه فطرت مبتنی است و با مطالعه مقتضیات فطری، فضایل اخلاقی عمومی و فراگیر را شناسایی می­کند. رویکرد برهانی، علی­رغم ارزش معرفت­شناسانه و عرضه نتیجة یقینی، فاقد وصف همه­پذیری است؛ زیرا غیرواقع گرایان اخلاقی و نیز منکران فطرت، این رویکرد را نمی­پذیرند. اخلاق جهانی لازم دارد هردو رویکرد را دنبال کند که جبران کنندة ضعف یک­دیگرند.

شریعت اسلام، دارای باطن و ظاهر است. هدف عرفان اسلامی اینست که انسان‌ها را به سوی باطن و حقیقت دین، هدایت کند. عرفان عملی عهده‌دار این امر مهمّ است و با کمک از آموزه‌های دینی، می‌خواهد سالک را تحت تربیت استاد و مرشد، به مقامات و کمالات عالی برساند. مرحوم آیت‌الله سیّد علی آقا قاضی طباطبایی(ره) یکی از بزرگان عرفان بشمار می روند که دارای سیره و روش سلوکی خاصّی هستند. روش ایشان در تربیت نفس خودشان و دیگر نفوس مستعدّه مبتنی بر معرفت نفس است، و این شیوه مأخوذ از شریعت اسلام است، زیرا که پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله) فرمود: "مَن عرَفَ نفسَه فقد عرَف َ ربَّه" (مجلسی، 1403ه.ق، ج2، ص32). آیت‌الله قاضی(ره)، با تکیه بر قرآن و سنّت، روش سلوکی و تربیتی خود را بنانهاده‌اند و موفّق به تربیت شاگردانی شدند که هر کدام در عصر خود، سرآمد بودند و بر آن بوده¬اند که کوچک‌ترین انحرافی از مسیر شریعت نداشته باشند. ایشان برای معرفت نفس، مراقبه و فکر و ذکر را لازم می‌دانستند و دستورالعمل‌هایی در این خصوص ارائه می‌دادند تا سالک بتواند با راهنمایی استادی که خود قبلا این مسیر را پیموده، مراحل و مقامات را یکی پس از دیگری طی کرده و به لقاءالله و مقام توحید برسد.

«صراط» از واژگان قرآن کریم است که مفسران با گرایش عرفانی بر اساس اندیشه و روش عرفانی خویش، مفاهیم مختلفی برای آن گفته اند. مسأله پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه ای؛ بررسی مفهوم «صراط» در آیات قرآن و تفسیر و تأویل آن از تفاسیر عرفانی پنج عارف پیش از ابن عربی: سهل بن عبدالله تستری، ابوعبدالرحمان سلمی، ابوالقاسم قشیری، رشیدالدین میبدی و روزبهان بقلی شیرازی، همچنین مقایسه اجمالی آن با دیدگاه ابن عربی است. یافته های پژوهش گویای آن است که مفاهیم و مصادیق متعددی برای «صراط» ذکر شده است که عبارتنداز: هدایت و سعادت، اقامه عبودیت، معرفت حق، مشاهده و مکاشفه، دعوت عام و خاص، سیر و سلوک عارفانه، شریعت الهی. تمام موارد یاد شده؛ بیانگر مسیری است که در راستای معرفت حق تعالی، جهت رسیدن به هدایت، تکامل و سعادت انسان مطرح است که می توان آن را منطبق با دیدگاه های تفاسیر نقلی دانست. باری دیدگاه ابن عربی در برخی تبیین ها از صراط همسو با دیدگاه عارفان قبل از خود است ولی بر اساس مبنای وحدت وجودی وی تفسیری که از صراط ارائه می کند بر همه موجودات و انسان ها چه مومن و چه غیرمومن منطبق است هرچند در برخی از تحلیل هایش صراط را به عنوان صراط خاص یا صراط محمدیه برای اوحدی از افراد منطبق می داند.

رابطۀ دانش و ارزش یکی از مباحث در حوزۀ فرا اخلاق به شمار می‌رود؛ سروش نظریۀ جدایی دانش از ارزش را مطرح کرده است و این مقاله با هدف احصای عوامل زمینه‌ساز طرح این نظریه از سوی سروش و به‌روش توصیفی- تحلیلی، انجام گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، پنج عامل سبب شد تا سروش این ایده را مطرح کند: تبعیت از پوپر و تأثیرپذیری از پوزیتیویست‌ها در تعریف علم و تمایز علوم؛ اعتقاد به اینکه استنتاج «باید» از «هست»، با قواعد منطق ناسازگار است؛ باور به اینکه ارزش‌ها، اعتباریات محض هستند؛ اعتقاد به اینکه اخلاق علمی، اخلاقی بی‌هویت است؛ اعتقاد به اینکه اخلاق علمی، با جبرگرایی ملازمه دارد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، می‌توان «باید»ها را از «هست»ها استنتاج کرد؛ قائل شدن به وجود پیوند میان دانش و ارزش، منجر به جبرگرایی و بی‌هویتی اخلاق نخواهد شد، بلکه می‌توان با تکیه‌کردن بر حقایق (هست‌ها)، به اخلاق هویت بخشید؛ مفاد بایدونبایدهای اخلاقی درواقع همان ضرورت بالقیاس است که میان فعل انسان و نتایج فعل او برقرار می‌شود؛ علم، هم شامل دانش تجربی است و هم شامل دانش عقلی، عرفانی، نقلی و فلسفی و تعریف علم می‌تواند معارف غیرتجربی را نیز دربربگیرد.

«مسئولیت اخلاقی» از مفاهیم مهمی است که از دیرباز مورد توجه فیلسوفان اخلاق قرار داشته و امروزه با پیشرفت‌های همه جانبه زندگانی بشر و توسعه صنعتی و ورود تکنولوژی‌های مدرن، ضرورت مضاعف یافته است تا ضمن تبیین معنای دقیقی از مسئولیت اخلاقی، لوازم و شرایط آن نیز به درستی بررسی گردد. با توجه به جایگاه والای اخلاقیات در قرآن کریم و کتاب مقدس(انجیل)، بررسی ابعاد «مسئولیت اخلاقی» از دیدگاه این دو کتاب دینی و مقایسه تطبیقی آن، می‌تواند افق روشن‌تری را در مباحث فلسفه اخلاق پیش روی ما بگشاید. گرچه اخلاق و مسئولیت اخلاقی در هر دو کتاب مقدس قرآن و انجیل از معنای مشترکی برخوردارند و در هدف و برخی مبانی اخلاقی، بعضی شرایط و انواع و... نیز موضع واحدی در این دو کتاب اخذ شده است، اما تفاوت هایی در این میان وجود دارد که نشان‌دهنده نگاهی جامع‌ و دقیق‌تر توسط قرآن به مقوله مسئولیت اخلاقی و ریزموضوعات مربوط به آن است. در مبانی اخلاق قرآنی، بر خلاف انجیل، ذات آدمی پاک و مبری از گناه است و اصلاح عقیده مبتنی بر توحید و الگوهای پاکیزه می‌باشد. علم و توانایی از جمله شرایط مسئولیت در اخلاق انجیلی است اما در عین حال، عدم آگاهی موجب رهایی از بازخواست نبوده و برخی دستورهای اخلاقی، موجب تحمیل تکالیف طاقت فرساست در حالی که در قرآن چنین نیست. در تبیین انواع مسئولیت نیز انجیل بر خلاف قرآن، دچار نارسایی است و ضمن عدم جامعیّت در ارائه مفاهیم مسئولیت‌زا، در برخی تکالیف اخلاقی از جمله عفو و بخشش با عدم مراعات جانب اعتدال، موجب جرات بر ظلم و ترویج نوعی بی‌اخلاقی می‌گردد.

معنویّت یکی از مهم­ترین بحث­ های امروز در جهان به ویژه غرب است که اصحاب حکمت خالده و سنت­گرایان از جمله سیدحسین نصر نیز تأکید ویژه بر آن دارند. هدف اصلی این پژوهش، تبیین معنویّت از منظر سیدحسین نصر است که با روش تحلیل محتوا در تبیین داده­ها صورت گرفته است. یافته­ های تحقیق نشان می‌دهد ادعاهای نصر مثل وحدت متعالی ادیان، در عین اختلاف ظاهری و اذعان به حقانیت و حجیت همه مسالک معنوی و معنوی نما و رسیدن به معنویت واحد امکان پذیر نیست و این به نوعی به معنویت التقاطی می­انجامد. در این مقاله کوشش بر آن است که ابتدا برای فهم بهتر معنویت و عرفان مورد نظر نصر به ریشه ­های فکری او مثل سنت­گرایی، وحدت متعالی ادیان و حکمت خالده پرداخته شود تا تبیین معنویت بر اساس منظومه فکری وی روشن­تر و بهتر فهم شود. سپس به تحلیل و بررسی دیدگاه نصر درباره معنویت خواهیم پرداخت.

به اتفاق شیعه و سنی پیامبر بزرگوار اسلام، اهل بیت عصمت و طهارت را عِدل و هماهنگ با قرآن معرفی کرده است. هر مسلمانی برای پیمودن راه صحیح، باید شیوه‌ی اهل بیت را که حبل الله المتین هستند در پیش بگیرد تا مبتلا به افراط و تفریط نشود .تعامل امام صادق«ع» در رابطه با عامه‌ی اهل سنت نه تنها با تاکید بر هم زیستی و عدم پرداخت به مسائل تشنج زا و اختلاف انگیز صورت می‌گرفت بلکه رابطه‌ای بسیار نزدیک با عامه‌ی اهل سنت داشته‌اند و حتی در موارد بسیار زیاد به حل و فصل مشکلات آن‌ها می‌پرداختند و چه بسیار مواردی که در مواضع مختلف در ایام حج، به موعظه عمومی و پاسخ به سوالات دینی عموم مردم از جمله عموم اهل سنت می‌پرداختند. امام علیه السلام برخلاف آنچه که در برخی نوشته‌ها آمده، با ائمه و علمای اهل سنت نیز رابطه‌ای نزدیک داشته‌اند؛ به طوری که علمای اهل سنت بدون هیچ گونه مشکلی در کلاس‌های علمی ایشان شرکت می‌کردند و در مواضع مختلف، از امام علیه السلام و اهل بیت پیامبر (ص) به بزرگی یاد می‌کردند. کلمات کلیدی: امام صادق(ع)، تعامل، اهل سنت، ائمه اهل سنت، فرق اهل سنت.

متون دینی به‌ویژه روایات به شکل صریح و غیرصریح شناخت خدا به خدا را توصیه و تأکید می‌کنند. توصیه «اعرفو الله بالله» ازجمله اینهاست. در دیدگاه ابن‌عربی شناخت خدا به خدا معرفتی، شهودی است که منحصر و مختص «اهل الله» است. ابن‌عربی با توجه به رویکرد عرفانی و مبتنی بر وحدت وجود و مظهر بودن عالم، شناخت خدا به خدا را تفسیر و آن را وهب الهی می‌داند که تنها اهل الله آن را در می‌یابند. بررسی جایگاه عقل در معرفت الله از دیدگاه وی حائز اهمیت است. وی با همه انتقاداتی که به راه برهان و استدلال که فلاسفه عهده‌دار آن هستند وارد می‌آورد عقل را نیز مشمول وهب الهی دانسته که آن هم فقط شامل عقول اهل الله می‌گردد. اهمیتی که محی الدین به راه عرفان و شهود می‌دهد شناخت خدا به خدا را منصرف در اهل عرفان دانسته و حتی معرفت شرع و تقلید از خدا را شایسته آنان می‌داند و بر راه‌های دیگر می‌تازد.