آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در روند رشد و شکوفایی علم نجوم، به ­عنوان یکی از علوم مهم در تمدن اسلامی که از قرن دوم هجری آغاز گشته بود، عوامل مختلفی دخیل بوده­اند. انتقال سنّت‌ نجومی کلدانی و یونانی به حوزه­ نجوم اسلامی توسط صابئین حران را می‌توان عاملی اساسی در تکوین این علم در قلمرو تمدن اسلامی به شمار آورد. این نوشتار در نظر دارد که تأثیر و نقش صابئین حران بر علم نجوم در تمدن اسلامی را با بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی و استناد به منابع، تحقیقات و مقالات موجود، مورد بررسی قرار ‌دهد و به این پرسش‌ها پاسخ دهد که چه زمینه‌هایی سبب تأثیرگذاری صابئین در شکوفایی علم نجوم در اسلام گردید؟ و آنها چه تأثیری در پیشرفت علم نجوم در تمدن اسلامی داشتند؟ دستاوردهای این پژوهش، حاکی از آن است که در وهله‌ نخست، عواملی نظیر: جایگاه و قدسیت نجوم در مذهب صابئین حرانی، ترجمه‌ متون یونانی ـ سریانی، نیاز دستگاه خلافت و اهمیت احکام شرعی، موجب تأثیرگذاری صابئین حران در شکوفایی نجوم اسلامی گردید. سپس، آنها با ترجمه و نقد کتاب مجسطی، به دستاوردهای کم‌نظیری در حوزه‌ نجوم اسلامی نایل شدند و از این طریق، توانستند به پیشرفت این علم در تمدن اسلامی کمک شایانی نمایند.

فرقه‌نگاری یکی از انواع تاریخ‌نگاری اسلامی و پی‌آمد پرداختن متکلمان به تاریخ تطور اندیشه‌ها و سیر تحول عقاید مذاهب و جریان‌های فکری و فرهنگی در جهان اسلام است. پژوهش پیش‌رو با استناد به منابع اصلی و با شیوه وصفی ـ تحلیلی درصدد است، زمینه‌ها و عوامل مؤثر در شکل‌گیری فرقه‌نگاری و ارتباط آن را با تاریخ‌نگاری بررسی کند. یافته‌های این پژوهش نشان‌ می‌دهد، فضای سیاسی ـ اجتماعی جامعه اسلامی در دوره خلافت عباسی (656-132ه.ق.)، ترجمه متون غیر اسلامی در کنار اندیشه‌های مذهبی، شرایط فرقه‌ای فرقه‌نگاران و بهره‌گیری از شیوه‌های تاریخ‌نگاری، تأثیری چشمگیر بر شکل‌گیری و تحول منابع فرقه‌نگاری داشته است

در آستانه غیبت کبری، فقهای امامی در حوزة نیابت عام، سُکان‌دار هدایت جامعه شیعیان گردیدند. شیخ مفید در مقام رئیس مکتب بغداد و زعیم عام شیعه، در مواجهه با رخدادها و تنش‌های مذهبی ـ اجتماعی، با هدف طرح، تبیین و تبلیغ مذهب امامی، در عصری که هر مذهب فاقد توان علمی در دفاع از عقاید خویش، لاجرم به حاشیه تاریخ فرق رانده می‌شد و نیز حفظ حداکثری نیروی انسانی شیعه، هوش‌مندانه با سیره وفاق‌گرایانه، پای به عرصه زعامت اجتماعی ـ سیاسی شیعیان نهاد. با وفات شیخ مفید، شریف مرتضی، ریاست مکتب بغداد، زعامت حوزة علمی و مرجعیت جامعة شیعی را عهده‌دار شد؛ از این رو، بایسته به نظر می‌رسد که بین عملکرد سیاسی ـ اجتماعی شریف مرتضی با سیره اجتماعی زعیم عام فقید نوعی هم‌گرایی وجود داشته باشد. از آن‌جا که شریف مرتضی با سیرة استاد خود در رویارویی با تنش‌های مذهبی از نزدیک آشنا بود، و پس از وفات شیخ مفید از سیره وفاق‌گرایانه وی عدول نکرد، بلکه با تأسی از این سیره گوی سبقت را نیز در این زمینه ـ هم‌چون عقل‌گرایی وی در تبیین و قرائت از مذهب امامی ـ از استاد خویش ربود. این مقاله با شیوه توصیفی ـ تحلیلی، از یک ‌سو سیره وفاق‌گرایانه شیخ مفید و از سوی دیگر هم‌گرایی عملکرد سیاسی ـ اجتماعی مرتضی با سیره شیخ را تبیین می‌نماید.