آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

اسلام، دینی اجتماعی است و بر خلاف آنان که دم از جدایی دین از سیاست می زنند، دین در متن اجتماع است و برای بهبود وضع جامعه، صاحب نظریه، فکر و روش خاصی است. در این رساله، خصوصیت های کلیدی جامعه صالح و راهکارهای نیل به آن از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار می گیرد. پایان نامه حاضر، در دو بخش تنظیم شده است: در بخش اول، ویژگی های جامعه صالح قرآنی بررسی می شود که عبارت اند از: خدامحوری، عدالت، مودّت و همدلی، احسان و نیکی، آرامش و امنیت، و استقلال و خوداتکایی. و در بخش دوم، راهکارها و روش های اصلاح جامعه در قرآن مورد بررسی واقع می گردد و بدین جهت، این مباحث ارائه می شود: روش تعلیم و تربیت، اهمیت خانواده و تعیین نقش آن در تحقق جامعه مطلوب، راه های مراقبت از سلامت جامعه (پیشگیری، امر به معروف و نهی از منکر، حدود و تعزیرات، جهاد دفاعی و مبارزه، تولّی و تبری)، تحکیم روابط اجتماعی، تأثیر رفاه و عدالت اجتماعی، تأثیر شعائر الهی، و حاکمیت صالحان

خدای متعال در آیة 94 سورة مبارکة حجر به رسول اکرم(ص) فرمان داده است که: «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ». قرآن‌پژوهان مسلمان در خصوص نقش این دستور در کیفیت دعوت به اسلام آراء متفاوتی دارند. مقاله حاضر با بررسی و نقد آراء موجود، به استناد قراینی از آیات، روایات، گزارش‌های تاریخی و مرتبة نزولی سورهای قرآن کریم، به این نتیجه رسیده که رسول اکرم(ص) از ابتدای بعثت، دعوت خویش را به‌صورت علنی اعلام نمود و در پی آن، مردان و زنانی به اسلام گرویدند؛ اما آن حضرت به دلیل ترس از آزار مشرکان، مشخصات پیروان خویش را آشکار نمی‌ساخت. این وضعیت ادامه داشت تا زمانی که آزار مشرکان به نهایت رسید و در این هنگام خدای متعال با نزول این آیه، به آن حضرت دستور داد با مشخص کردن جمعیت مؤمنان، یکپارچگی جامعة شرک را از میان برداشته و جامعه را به دو قسم اقلیت مؤمن و اکثریت مشرک تبدیل کند. رویکرد این پژوهش، قرآن‌محوری است که بر مبنای آن، محکمات دینی (عقل، قرآن، سنت، تجربه، ادبیات، سیرة عقلا و متشرعه و ...) بر محور قرآن کریم داور اندیشه‌ها و عملکردهای دینی است.

هدف پژوهش حاضر آسیب‌‌شناسی دوستی با کفار در جامعۀ اسلامی و راه‌های برون‌‌رفت آن براساس سوره ممتحنه و با روش تحلیل مضمون می‌باشد. برای کشف مضامین سوره با روش تحلیل محتوا، با مراجعه به آیات و واژگان آن،‌ مضامین پایه، مضامین سازمان‌‌دهنده، مضامین عام و مضمون نهایی، استخراج گردیده و مشخص شد که مضامین عام و حاکم بر سوره، عدم دوستی با کفار و پیروی از احکام الهی در روابط با آنان و مسلمانان بوده و برگرفته از همین مهم،‌ مضمون نهایی آن، خودباوری و عدم اعتماد به دشمن معرفی شده است. لذا جامعۀ اسلامی در همین راستا و با توجه به زمینه‌‌ای چون برائت‌‌جویی، در فرایند شکل‌‌گیری دارای آسیب‌‌های اخلاقی متفاوتی مانند غلبه روابط عاطفی در برائت و افراط در برائت‌‌جویی در عرصة سیاسی- اجتماعی بوده است که خدای متعال برای رهایی جامعة اسلامی از آنها، راهکارهایی مانند الگوگیری از حضرت ابراهیم(ع) و عدالت‌ورزی برای برون‌‌رفت از آنها را بیان کرده است.

خدای متعال در آیه شریفه: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ ... کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوی عَلی سُوقِهِ» همراهان رسول اکرم| را به زراعتی بالنده تشبیه کرده است که مراحل رشد خود را یکی پس از دیگری سپری می کند تا به مرحله ای می رسد که بر ساقه های خود استوار می ایستد. تتبع در قرائن مختلف، نشان می دهد که جامعه ایمانی عصر رسالت، به دلالت مطابقی، مصداق اتم مسلمانان توصیف شده است که چهار مرحله تحولی را از ابتدای شکل گیری تا زمان تسلط بر فضای جغرافیایی عصر نزول، طی نموده اند. با توجه به گسترده بودن دامنه تمثیل، در این پژوهش مشبه فراز شریفه «کزرع اخرج شطأه» تبیین شده است. بررسی ها نشان می دهد که این فراز شریفه، ناظر به مرحله آغاز رشد مسلمانان در جامعه شرک زده عصر نزول تا زمان ظهور و بروز اجتماعی آنان است. بر پایه روایات ترتیب نزول سوره ها، در این برهه زمانی، تعداد 54 سوره نازل شده است. پژوهش حاضر با تتبع در محتوای این سوره ها نسبت به تبیین مدلول های تمثیل فراز شریفه کوشیده است. رویکرد پژوهش، قرآن محوری است که بر مبنای آن، محکمات دینی؛ آیات قرآن کریم، روایات متواتر، بدیهیات عقلی، تجربه قطعی و ... بر محور قرآن کریم، داور اندیشه ها و عملکردهای دینی است.

قرآن کریم در سیر نزول خود، به منظور ایجاد فرهنگ اسلامی، الزامات رفتاری خاصی را مورد تأکید و پیگیری قرار داده و علاوه بر آن اقداماتی را به منظور فرهنگ سازی این الزامات در جامعة اسلامی به مرحلة اجرا گذاشته است. مقاله حاضر سعی نموده است از میان این الزامات، به گونه شناسی روش قرآن کریم در فرهنگ سازی «الزام رفتاری انفاق و توجه به وضع نیازمندان» در جامعة اسلامی بپردازد. این گونه شناسی با بررسی و مقایسه اهداف ناظر بر این الزام رفتاری در دو دورة نزول مکی و مدنی قرآن کریم، به صورت توصیفی- تحلیلی، صورت گرفت. بررسی صورت گرفته نشان می‌دهد که تأکید آیات الهی ناظر بر این الزام رفتاری در سوره‌های مکی، با توجه به وضعیت دعوت دینی در دورة نزول مکی قرآن کریم، به طور عمده بر مبارزه با فرهنگ جاهلی مبنی بر ترک انفاق و تلاش به منظور فرهنگ شدن آن است. اما با آغاز دوره نزول مدنی قرآن کریم و شکل گیری جامعه و حکومت اسلامی، این ارزش در چارچوب‌های واجب و در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی و با لحاظ آسیب‌شناسی‌ها، تعقیب شده است. رویکرد این پژوهش، قرآن محوری است که بر مبنای آن، محکمات دینی(بدیهیات عقلی، سنت قطعی، تجربه، گزارشات قطعی تاریخی، و ...) بر محور قرآن کریم، داور اندیشه‌ها و عملکردهای دینی است.

از جمله مهم‌ترین مسائل دانش فلسفه دین در معنای عام آن، فعالیت عقلانی در جهت معقولیت و توجیه مؤلفه‎ها و آموزه‎های اصلی دین و سازواری آنها با یکدیگر است. قرآن کریم به عنوان مهم‌ترین منبع دینی ما مسلمانان، تلاشی ستودنی در ایجاد بینشی عقلانی در مسلمانان داشت. از نظر دین اسلام پیوندی ناگسستنی میان عقل و دین وجود دارد. این عقل‌مندی در مضمون و محتوا و در روش ارائه مباحث در قرآن وجود دارد. روش قرآن در عرضه مباحث بسیار منطقی و قابل توجه است. از دیرباز دانشمندان تحت عنوان تناسب آیات درباره نظم و منطق بیان مطالب در سور بحث می‎کردند. متأخرین آنها بحث از انسجام سوره‎ها را با عنوان غرض‎شناسی بیان داشته‎اند. از جمله سید قطب بر موضوع سرآمد و اصلی به عنوان عامل وحدت و انسجام سوره‎ها تأکید کرده، پیش از ورود به تفسیر سوره‎ها، ساختار کلی را تبیین و موضوع محوری سوره را بیان می‎دارد. با این حال ایشان مشخص نمی‎کند از چه روش و قرائنی برای شناسایی غرض سوره استفاده می‌کند؛ به همین دلیل امکان تحلیل و ارزیابی نظرات وی در عامل انسجام سوره‌ها وجود ندارد. از آنجا که نظرات سید قطب مرجع بسیاری از پژوهشگران بعدی بوده، بسیار ضروری است قرائن مورد استفاده وی شناسایی و سپس تحلیل و ارزیابی شود. به این منظور در پژوهش حاضر با متن‌کاوی نوشته‎های سید قطب در مقدمه ورود به تفسیر هر یک از صدوچهارده سوره قرآن در تفسیر فی ظلال القرآن، به شناسایی، توصیف و ارزیابی قرائن مورد استفاده سید در کشف عامل انسجام‏بخش سوره‌ها پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان می‎دهد سید قطب از قواعد متعددی بهره می‌گیرد که در سه دسته کلی قرائن ساختاری، درون‌قرآنی و برون‌قرآنی جای می‌گیرند و بیشتر آنها مورد تأیید و برخی محل مناقشه است. همچنین مشخص شد اگر سید به جای موضوع رئیسی، بر غرض محوری سوره تمرکز می‌کرد و تمامی قرائن مورد تأیید را در همه سوره‎ها به موقع اجرا قرار می‎داد و قرائن مورد مناقشه را کنار می‎گذاشت، نظرات وی در بیان عامل انسجام‌بخش سوره، از اتقان بالاتری برخوردار شده و کمتر مورد چالش قرار می‌گرفت.

فهرست منابع فارسی تحوّل فرهنگی که با بعثت رسول خدا? آغاز گردید، به کمک آیات قرآن کریم در تمام زوایای جامعه جاهلی توسعه یافت. یکی از مهم‌ترین ابزارهای تربیتی قرآن به عنوان کتاب هدایت، استفاده از "هنر پرسشگری" است. از آنجا که خداوند در راستای اصلاح جامعه جاهلی، از این روش به صورت گسترده در لابه‌لای آیات قرآن استفاده نموده است، شناسایی و معرّفی تأثیرات تربیتی این روش در تغییر فرهنگ، از اهمیت بسزایی برخوردار است. در روند پرسشی- هدایتی قرآن، شاهد شاخصه‌های یک حرکت تکاملی هستیم؛ یعنی آیات الهی یک‌باره هدایت مطلق را از مخاطبان طلب نمی‌کند، بلکه به تدریج، مقدّماتی را تدارک می‌بیند تا مخاطب در جهت برنامه‌های انسان‌ساز سوق یابند. گاهی سوالات به گونه‌ای مطرح گردیده که مخاطب را وادار به اعتراف نسبت به باطل بودن اعمال و افکار خود می‌نماید. گاهی به تحریک عواطف و یا انگیزش عقل‌ها می‌پردازد. گاهی از طریق پرسش متذکر نعمت‌های الهی شده و زمینه غفلت‌زدایی را در آنها ایجاد می-نماید. گاهی با سوالات خود، حس تحقیق و جستجوگری را در آنها زنده می‌کند تا در صدد چرایی اعمال خود برآیند و گاهی با توجه دادن به فطرت و سرشت انسانی، به تصحیح باورهای نادرست آنها می‌پردازد.بدین ترتیب خداوند با سوالاتش در هر مرحله به ادراک مخاطب عمق بخشیده و فرصت بازنگری نسبت به باورهای نادرست را برای آنها فراهم می‌سازد. با این روش، افراد به گونه‌ای تربیت می‌شوند که راحت‌تر پذیرای تغییرات در جنبه‌های مختلف شده و در عین حفظ کرامت انسانی و بدون امر و نهی و اعمال زور، تصمیم به تغییر می‌گیرند.

ر مطالعات قرآن‌پژوهی بررسی ارتباط میان اختلاف قرائات قرآن و تحریف آن همواره یکی از مسائل بحث برانگیز بوده و هست. آیت‌الله معرفت(‌ره)، همچون برخی از دیگر اندیشمندان مسلمان، با دفاع از تحریفناشدگی قرآن، و با تأکید بر وجودِ تنها یک قرائت معتبر برای قرآن، دیگر قرائاتِ نقل شده را نامعتبر و بیارتباط با مسئله تحریف قرآن میداند و در تفسیر اثری خود نیز بر این دیدگاه پایبند است. اما از سوی مخالفان این دیدگاه، سه اشکال اساسی بر این دیدگاه وارد شده است که عبارتند از: 1ـ مستدل نبودن این دیدگاه، بر اساس ادله صحیح تاریخ قرائات و ادله قرآنی و روایی؛ 2ـ نادیده گرفتن تأثیر اختلاف قرائاتِ معتبر در تحریف لفظی قرآن؛ 3ـ نادیده گرفتن تأثیر اختلاف قرائاتِ معتبر در تحریفِ معنویِ ناشی از تحریف لفظی قرآن. این مقاله سعی دارد تا در دو مرحله، از دیدگاه آیت‌الله معرفت(‌ره) در این مسئله دفاع کند: 1ـ اثبات برخوردار بودن آن از پشتوانه استدلالی مطلوب و روشمند بودن، با تکیه بر شواهد تاریخی، روایی و قرآنی؛ 2ـ تکمیل دیدگاه وی، به منظور پاسخگویی به برخی اشکال‌ها.

تنها پادشاه زن در قرآن کریم ملکه سبأ است. محققان در تحلیل رفتار این شخصیت با مردمان سبأ دو رویکرد متفاوت دارند؛ از نظر برخی وی فرد مستبدی بوده که با مردم همانند بردگان رفتار می‌کرد و حکومتش باعث رکود جامعه سبأ و رواج خورشیدپرستی شده بود. در مقابل عده‌ای بر این باورند که قرآن کریم هیچ‌گونه انتقادی نسبت به زمامداری ملکه نکرده است، از این‌رو حاکمیت وی مورد تأیید خدای متعال است. بررسی ادله این رویکردها نشان می‌دهد عدم بررسی دقیق آیات مربوط به این بحث، نقطه مشترک هر دو رویکرد است. این در حالی است که نتیجه بررسی این آیات می‌تواند نقش مهمی را در «تحلیل تهدید ملکه سبأ توسط سلیمان×» و در برخی مباحث فقهی چون «نفی استبعاد از مشروعیت جهاد ابتدایی معصومان» و «جواز حکومت زنان» ایفا کند. باید توجه داشت در صورت اثبات رویکرد نخست رفتار ملکه نقشی سلبی در «جواز حکومت زنان» دارد و تهدید سلیمان× در قالب «جهاد دفاعی» قابل تحلیل است اما در صورت اثبات رویکرد دوم با فراهم بودن مقدماتی دیگر می‌توان از این تحقیق در دو بحث فقهی مذکور استفاده کرد. البته تحلیل رفتار ملکه با مردم سبأ نشان می‌دهد ادله رویکرد نخست قوت چندانی ندارد.

متکلمان اماميه با توجه به جايگاه ويژة مبحث «توحيد»، همواره با عنايت خاصي به اين بحث پرداخته‌اند. گستردگي مباحث توحيد، و چالش‌ مستمر اماميه با انديشه‌هاي ديني و فرقه‌اي رقيب، موجب شده است تا موقعيت طرح اين بحث و شيوة ساختاربندي آن از اهميت بسزايي برخوردار گردد. هدف دانش کلام در دو ساحت «آموزش» و «دفاع از معتقدات» خلاصه مي‌شود. در اين دو ساحت، خوش‌ساخت بودن مطالب به لحاظ جامعيت، مانعيت و رعايت ضوابط منطقي تقسيم، جايگاه ويژه‌اي دارد. بدين لحاظ، در اين مقاله با روش «کتابخانه‌اي» و «تحليلي»، ساختار شمار قابل توجهي از آثار کلامي اماميه، در دو بخش «ثبوتي يا سلبي بودن توحيد» و «مراتب توحيد» بررسي شده است. در نتيجة اين تحقيق، روشن مي‌شود که اصطلاح «توحيد» داراي چند معناي متفاوت بوده است؛ ساختار مباحث توحيدي، همواره در حال تطور و تکامل بوده و ساختارهاي متنوعي ارائه شده است. در اين ساختارها، گاه برخي مراتب توحيد مغفول واقع شده و گاه مقتضيات منطقي تقسيم رعايت نشده است. در ساختار پيشنهادي، تلاش شده است تا ضمن توجه به مراتب توحيد، سازمان منطقي نيز رعايت شود.