آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

---

رویکرد معنویت گرا به دین که برخی از روشنفکران ایران با عنوان «پروژه عقلانیت و معنویت» مطرح کرده اند، با گوهر دين دانستن معنويت قصد دارد تعامل دين با دنيای مدرن را سامان بخشد و بين اين دو مهربانی ايجاد کند. تلقی مذکور با اصيل دانستن بعد معنوی دين و تعريفی فرادينی از معنويت در ايجاد همزيستی مسالمت آميز ميان افراد معنوی جهان از هر دين و آيينی می کوشد و از سوی ديگر دين و دينداران را از به اصطلاح تنگناهای قالبی که به زعم ايشان، شريعت به آنان تحميل کرده ، رها کند. اين رويکرد مبتنی بر نگاه کارکردگرا، با مغفول نهادن پشتوانه های نظری دين، خواستار تبيين نوعی معنویت سازگار با مبانی فکری جديد در دنيای مدرن است. به نظر می رسد به رغم آنکه مهم ترين مؤلفه ادعايی اين رويکرد ، تعامل معنويت و عقلانيت بيان شده است ، نمی توان آن را رويکردی عقلانی خواند؛ زيرا بر گزاره هايی مبتنی است که از راه تجربی اثبات پذير نيست و انسان مدرن را در تضاد با اصل عقل خودبنياد به تقليد و تعبد در اين حوزه فرا می خواند. افزون بر آن ، در اين رويکرد، مؤلفه ها سازگاری و يکپارچگی لازم را ندارند و کل ادعا را دچار خودويرانگی می کنند. بعد ديگری که سبب ايجاد چالش در اين رويکرد می شود ، ناکارآمدی نظريه در مقام عمل است. رنج خودفريبی و اضطراب ناشی از ناآگاهی از شرايط آينده، از معضلاتی است که رويکرد معنوی گرا به آن دامن می زند. مقاله حاضر بر اساس رويکردی تحليلی - انتقادی برای بررسی محتوايی و ميزان کارآمدی، رويکرد مذکور را در حوزه معنايی، کارکردها، مولفه های ساختاری و غايات، تحليل و بررسی می کند.

یکی از عرصه‌هایی که مجتهد شبستری به آن ورود کرده، بحث ذاتی و عرضی یا گوهر و صدف دین است. وی دراین‌باره دو نظر دارد: در موردی گوهر دین را تجربه دینی می‌داند و در مورد دیگر گوهر دین را مقصود بالذات معرفی می‌کند. این دو دیدگاه را می‌توان به ‌صورت جدا ارزیابی کرد؛ اما به‌نظر می‌رسد مراد وی از طرح بحث مقاصد بالذات یافتن وجه اشتراکی میان تجربه‌های دینی به‌طورکامل متمایز از یکدیگر به لحاظ ماهوی است. وجه اشتراک پیش‌گفته تجربه‌های دینی را به لحاظ مقاصد با یکدیگر به نقطه اشتراک می‌رساند. نوشته پیش‌ رو قصد دارد دو دیدگاه طرح‌شده را مورد مداقه قرار داده، اولاً رابطه این دو دیدگاه را بررسی کند؛ ثانیاً به بررسی منطق کشف ذاتیات دین آن‌گونه که در نظر وی مطرح شده است، بپردازد. همچنین روش به‌ کار گرفته‌شده در این نظریه را اعتبارسنجی کند.

کثرت گرایی دینی از مسائل پراهمیت کلام جدید به حساب می آید که مبانی و لوازم خاص به خود را دارد. یکی از مبانی پلورالیسم دینی، تقسیم دین به دو عنصر گوهر و صدف می باشد. نظریه گوهر و صدف دین، می تواند منتج به مسئله پلورالیسم دینی گردد. مدعای مقاله حاضر این است که علاوه بر اینکه پلورالیسم دینی خود، دارای آسیب ها و مشکلات درونی است، مبنای آن گوهر و صدف نیز توانایی تبیین رابطه میان گزاره ها و آموزه های دینی را نداشته، همچنین در حوزه «دین داری» به ناحق، حوزه ایمان و عمل صالح را از یکدیگر جدا نموده است. براساس رویکرد درون دینی هیچ یک از آموزه های دینی را براساس نظریه مذکور نمی توان عرضی خواند و هیچ دینی راضی به تقسیم آموزه هایش به ذاتی و عرضی نیست. همچنین در حوزه «دین داری» علی رغم تأکید دین بر توجه به باطن دین، رستگاری ملازم با پایبندی کامل به ایمان و عمل صالح، به صورت توأمان شمرده شده است و از همین رو تجزی در دین راه ندارد.

دان کیوپیت در جهان جدید مسیحی با تأثیرپذیری از اندیشه‌های پست‌مدرن و اخذ رویکرد ناواقع‌گرا، تبیین جدیدی از مسیحیت ارائه می‌دهد. او با طرح نظریه ایمان‌گرایی ناواقع‌گرا قصد دارد در دنیای جدید میان دین و مدرنیته وجه جمعی ایجاد کند. اساس نگاه دان کیوپیت بر عقل‌گرایی انتقادی و رویکرد عمل‌گرایانه بنا شده است و دین را گونه‌ای معنویت خالی از ساختارهای نظری و متافیزیکی معرفی می‌کند. بر این اساس با تقدم ماهیت ایمان بر متعلق آن، ادعا می‌کند تصور اساطیری کهن که نظمی عقلی و جاودانی و از پیش موجود برای ما در جهان قایل بود، باید کنار گذاشته شود. او با نفی پشتوانه‌های نظری و متافیزیکی دین از جمله مبدأ و معاد به عنوان مهم‌ترین رکن ادیان الهی، همچنان خویشتن و پیراونش را در فضای مسیحیت تعریف می‌کند و با تأکید بر ماهیت ایمان مدعی است مسیر صحیح ایمانی را نشان می‌دهد. رویکرد دانکیوپیت، قرائت واژگون و نادرست از دین است که هیچ قرابت ذهنی با ادیان الهی ندارد و بیش از آنکه بتواند شورانگیزی ایمانی داشته باشد، پیروانش را گرفتار رنج خودفریبی و تغافل از متعلق ایمان می‌کند. به لحاظ مبانی فکری نیز بر پوزیتیویسم بنا شده است و منجر به نسبیت‌گرایی مطلق خواهد شد.