آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

فاعلیت واجب‌تعالی ازیک‌سو و تأثیر و سببیت هم‌زمان اشیاء از سوی دیگر یکی از عمیق‌ترین و دشوارترین مسائل الهیات است که ذهن متفکران با آن مواجه بوده است. مفسران، متکلمان، فیلسوفان و عارفان هریک به طریقی درصدد تحلیل این بحث برآمده‌اند. پیچیدگی این باعث شده برخی در دفاع از فاعلیت واجب‌تعالی مؤثریت را به نحو انحصاری به خداوند داده و سبیت اشیاء را انکار نمایند. برخی نیز فاعلیت و تأثیر را یک‌سره به اشیاء و در افعال اختیاری انسان به انسان تفویض کرده و فاعلیت خداوند را یکسره کنار گذاشته یا انکار نموده‌اند. حکمت صدرایی با اتکا به براهین عقلی و بهره‌مندی از معارف وحیانی و مکاشفات عرفانی فاعلیتِ خداوند را با مؤثریت و سببیت اشیاء سازگار می‌داند. در این پژوهش با دو رویکرد فلسفی و عرفانی به تبیین موضوع پرداخته شده است. در رویکرد فلسفی با نگرش واقع‌بینانه و بر مبنای اصل علّیت و نظام طولی اسباب و مسببات و با تفکیک فاعل حقیقی و معدات و در رویکرد عرفانی با ارجاع اصل علّیت به تجلی و تشأن و براساس اصل «لامؤثر فی الوجود الا الله» این موضوع بررسی شده بدون اینکه پندار دوگانگی یا شرک در خالقیت پدید آید. واکاوی این بحث در حکمت صدرایی به فهمِ عمیق و دقیقِ بسیاری از معارف ازجمله: هستی‌شناسی، کیفیت آفرینش، تدبیر جهان، مسئله شرور در جهان و نحوه انتساب آن به خدا، انسان‌شناسی به‌ویژه اختیار و اراده آزاد انسان می‌انجامد. علاوه بر این موارد، چنین نگرشی می‌تواند در شمار یکی از مبانی معرفتی دانش تفسیر در فهم آیات مربوط به خالقیت، فاعلیت، توحید فاعلی و توحید ربوبی نیز قرار گیرد. کاربست چنین نگرشی به فاعلیت حضرت حق علاوه بر جنبه‌های معرفتی و نظری در شرک‌زدایی و تربیت انسان موحد نقش بسزایی دارد.

نگرش سودانگارانه به دین، بیشتر، رویکردی نوظهور و متعلق به اندیشمندان جهان غرب به ویژه با تلقی عمل‌گروانه دین‌شناختی انگاشته می‌شود. گرچه چنین نگرشی به دین حاصل برخی نحله‌های فکری است که برای حقانیت و صدق گزاره‌ها اعم از دینی و غیر آن ارزش چندانی قایل نیست و ملاک اعتبار گزاره‌ها را وابسته به میزان سودمندی آن می‌داند، اما ریشه‌ها و نشانه‌های چنین نگرشی را می‌توان در اندیشه دین‌پژوهان جهان اسلام جستجو نمود. نگرش اندیشمندان مسلمان به این مسأله امری پسینی و بعد از حقانیت و صدق دین است. از منظر دین‌پژوهان مسلمان، نه تنها احکام فقهی و حقوقی بلکه اعتقادات دینی مشتمل بر مصالح و مفاسد و سود و زیانی است که بازگشت به زندگی بشر دارد. دین تنها یک سلسله مقررات تعبدی خالص نیست که فقط از ناحیه خدا صادر شده و بندگان مجبور به اطاعت از آن باشند؛ بلکه حقیقتی است که پایبندی به آن به سود و سعادت بشر می‌انجامد. سودمندی دین در زندگی مشروط و معطوف به معرفت و ایمان به خدا و زیست مؤمنانه است. مهمترین فایده دین به بشر معرفت بخشی، ارایه طریق هدایت، انگیزشو .... است. معرفت و ایمان به خدا و دینداری بستری برای ظهور فواید دین است. برخی فواید دین این-جهانی و عاجل و برخی نیز آخرتی و آجل است. نگرش انحصاری به سود این‌جهانی دین نگرشی فروکاهشی و وسیله‌انگارانه و فاقد ارزش معرفتی است و با ادیانی وحیانی سازگار نیست.

پژوهش پیش‌رو در پی تبیین این مسأله است که «آیا گشودگی حکمت عرشی و معارف قدسی، اختصاص به ره‌آوردهای وحیانی با طریقیت پیامبری دارد یا حقیقتی پایدار برای زمان‌های مختلف است»؟ رویکرد هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی احادیث در این خصوص، به مقتضای فیاض بودن خداوند، بر چنین گشودگی و ارتباطی به‌سان حقیقتی مستمر و جاودانه تأکید دارد. ازاین‌رو، جریان حکمت عرشی امری مستمر بوده و تنها شرط آن قابلیتی است که حاصل مجاهدت در طریق بندگی خالصانه خداوند است. براساس مبانی شیعیان مسلمان، همان‌گونه که آفرینش و رزاقیت الهی انقطاع‌ناپذیر است، ارتباط اولیاء الهی با خداوند و به‌تبع آن، نزول حکمت عرشی بر جانشان نیز امری پایدار می‌باشد. ضرورت بررسی این مسأله ازآن‌روست که بازخوانی و ژرف‌نگری در متون روایی از این منظر، افق‌های تازه‌ای را می‌گشاید و منظومه معرفت دینی را غنای بیشتری می‌بخشد و تحلیل دیگری از خاتمیت پیامبری و نیز پایداری ارتباط با خداوند و اخذ نظام معرفتی ویژه را ارائه می‌دهد. اولیاء الهی با تهذیب نفس در پرتو هدایت الهی و با بسطِ جانشان، به مقام قرب حق رسیده و این توفیق را دارند که مستقیم و یا از طریق ملک قدسی به مخزن علم الهی راه یابند. ره‌آورد این اتصال، حکمت عرشی است. چنین حکمتی نه‌تنها خارج از چارچوب قرآن و احادیث نیست، بلکه تفسیر شریعت نیز محسوب می‌گردد .

هر نوع تحقیق پیرامون ارتباط علم و دین مشروط و مسبوق به تعیین موضوع و محل نزاع و ابهامزدایی از واژگان به کار رفته در این بحث است. معمولاً گفته می شود مراد از علم، علوم تجربی و مراد از دین، الهیات کلیسایی است و دو حوزه کیهانشناختی و انسانشناختی، نمونههای تاریخی میدان سنجۀ علم و دین است. بسندگی به این مقدار از توضیح چندان کمکی به حل این نزاع نمیکند. محل نزاع در مسأله علم و دین، بازگشت به فهمهای روشمند دانشمندان از جهان طبیعت که مشتمل بر علوم تجربی و همچنین علوم انسانی، اجتماعی و ... با معرفتهای عالمان دینی از دین ( معرفت دینی)دارد.به عبارت دیگر میدان بحث داده های وحیانی با یافته های انسانیست. هیچیک از علوم و معرفت های دینی را نمیتوان در زمره علوم قطعی و یقینی قرار داد به گونهای که صادق و جهانشمول باشد. همانگونه که معرفت دینی نیز در تمام موارد، فهم قطعی و یقینی از دین نیست به گونهای که عقلانیت حداکثری دینپژوهان را به دنبال داشته باشد. محل نزاع میان دو فهم بشر، یکی در ساحت علومی است که حاصل اندیشه بشر در مواجهه با جهان است که شامل تمام دست آوردهای بشری اعم از علوم تجربی، انسانی، اجتماعی و...می گردد و دیگری نیز مربوط فهم عالمان دینی ( معرفت دینی)در مواجهه با دین و متن دین است. به بیان دیگر محل نزاع میان فهمها و معرفتهایی است که دانشمندان علوم و عالمان دینی دارند. از این رو نباید تمام آنچه به نام علم است، علم پنداشت هم چنانکه هر فهمی از دین را نیز نباید صدر در صد با دین برابر دانست. چنانچه این مرز ها به روشنی تبیین نشود، ممکن است گمان شود علم و دین ناسازگارند. در این مقاله تلاش بر این است که محل نزاع از ساحت علم و دین به ساحت فهم ها و معرفت ها تحویل گردد تا راهحلهای پیشنهادیِ گونههای مختلفِ ترابط علم و دین قابل ارزیابی باشد.

در این جستار، به بسط پذیری معارف وحیانی و گشودگی زمینه ارتباط انسان با منبع وحیانی­­­­- ­الهی بر پایه سه ساحت اندیشه­های فلسفی و عرفانی اندیشمندان مسلمان و نیز قرآن و متون روایی پرداخته شده است. حکما و عارفان مسلمان معتقدند ولایت به­منزلۀ روح این جهان و مجرای فیض الهی است و همچنین باطن و جوهرۀ نبوت است. انسان کامل با ارتقای وجودی و سیر باطنی و زدایش حجاب­های گونه­گون از نفس خویش در مرتبۀ نخست به مقام ولایت الهی می­رسد. در چنین مرحله­ای ولی خدا به ملأ اعلی متصل و مرتبط می­گردد و حاصل این ارتباط و اتصال گشوده شدن باب گنجینۀ معارف وحیانی به روی او است. از طرفی ولی خدا مجرای فیض الهی تا لحظۀ وقوع قیامت است. هر کمال و خیری ازجمله معرفت و معنویت عرشی و قدسی در پرتو ولایت ولی خدا به انسان می­رسد. همان‌گونه که گسترۀ ولایت در نظام تکوین تا دامنۀ قیامت جریان دارد و حضور ولی خدا در جهان همیشگی است، ازاین‌رو معارف وحیانی نیز به‌تبع حضور ولی خدا در عالم تا آستانۀ واقعۀ قیامت بسط می­پذیرد. بسط پذیری معارف وحیانی از پیامدهای استمرار ولایت محسوب می­گردد و این بسط پذیری منافاتی با خاتمیت پیامبر اعظم (ص) ندارد؛ بنابراین بسط معارف وحیانی اختصاص به دورۀ انبیا و اوصیا ندارد و جایگاهی است که برای هر انسانی با لحاظ شرایط ویژه ازجمله طهارت درون و سعه وجودی گشودگی دارد. بسط ناپذیری وحی رسالی و تشریعی با ختم نبوت امری قطعی است.

نگرش ماشینی به جهان از پیامدهای رشد دانش مکانیک است. در این نگرش جهان بسان ماشین قانونمند و سازواری است که از کوچک­ترین ذرات عالم تا عظیم­ترین کهکشانها را قابل تبیین علمی می­داند. هرگونه دخالت امور ماورایی در تدبیر این جهان نفی می­گردد، و مفاهیمی نظیر جوهر، عرض، ماده، صورت، قوه و فعل که در هستی­شناسی قدیم به کار می­رفت، جای خود را به مفاهیمی چون جرم، وزن، شتاب، سرعت، امتداد، حرکت و مقدار می‌دهد. در این نگرش تنها شناخت معتبر، معرفت حاصل از تجربه، آزمایش و مشاهده است، و معارف وحیانی فاقد ارزش معرفتی­اند. اگر سخن از خدا به میان می­آید، تنها به عنوان علت نخستین است؛ اما در استمرار و بقای جهان نیازی به حضور خدا نیست. خلقت انسان نه الهی، بلکه کاملاً طبیعی است، و روح و نفس، محصول عالی ماده بشمار می­آید. در این جستار، با تحلیل این تلقی، نشان داده می­شود که نگرش ماشینی از تبیین ساحت­های غیر مادی جهان و انسان عاجز است. به همین دلیل، یا اساساً آنها را نفی می­کند و یا تبیین مادی­گرایانه از آنها ارایه می­دهد. پیامد این نگرش در حوزه علوم انسانی و اجتماعی، نفی هرگونه دخالت دین در مدیریت جامعه، سیاست، اخلاق، تعلیم و تربیت و ... است.

مسئله گناه و نحوه برخورد با آن از مسائل بغرنجی است که بشر از آغاز تا کنون با آن روبرو بوده است. این مسئله به چند بعدی بودن وجود انسان بر می‌گردد. قرآن به مسئله گناه و رهایی از آن توجه ویژه دارد. از نظر قرآن گناه، عملی است که با اوامر الهی مخالف است و این عمل با واژه‌های اثم، ذنب، سیئه، خطیئه، ظلم، فحشاء، جرم، وزر نام برده شده است. و هر کدام از این‌ها، بخشی از گناه را بیان می‌کنند. علاوه براین در قرآن گناهان به کبیره و صغیره، باطن و ظاهر تقسیم شده‌اند.هر گناهی که شخص مرتکب می‌شود دارای عوامل و انگیزه‌هایی است و هر کدام از این عوامل، به نسبت به خودش، در انسان تاثیر‌گذار است؛ و دارای آثار دنیوی و اخروی است. از نظر قرآن به شیوه‌های مختلفی می‌توان از گناه پیشگیری، و آن را رفع کرد. از طریق شناخت خدا، انسان و همچنین معاد می‌توان از گناه جلوگیری کرد؛ و از طریق فردی مثل یاد خدا و یاد مرگ و نقش تفکر و نیت و همچنین عوامل اجتماعی مثل،امر به معروف و ... و با توبه و استغفار و انجام عمل صالح گناه را برطرف کرد. به طور کلی می‌توان گفت که بین اعتقادات انسان و اعمال و رفتارهایش تاثیر متقابل وجود دارد لذا قرآن انسان را به تقوی دعوت می‌کند و ایمان به خدا در کنترل افراد در موقعیت‌های خطرناک نقش مهمی را ایفاء می‌کند. هدف عمده این پژوهش بررسی و راه‌های پیشگیری از گناه و رفع آن با تکیه بر قرآن می‌باشد. که می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر کنترل فرد بر انحرافات داشته باشد.

فهم زبان قرآن یکی از پیش نیازهای مهم در شناخت اسماء و صفات الهی است. زبان قرآن با خاستگاه زبان دین که در جهان جدید در فضای تفکر مسیحیت پدیده آمده یکسان نیست.زبان قرآن و سخنان معصومان(ع) در همه موارد زبان یک وجهی نیست تا تمام مقاصدش از مجرای معانی لغوی و ظاهری آیات بیان گردد.نگاه تک ساحتی به زبان قرآن منجر به تجسیم یا تشبیه و در نتیجه به اندام وارگی در خداوند می گردد.زبان قرآن زبان عرفی و عقلایی است و با توجه به ماهیت سیال بودنش مشتمل بر تمام وجوه بیانی است و به مقتضای مقام متفاوت شده و از همه ی سبک های بیانی برای انتقال معانی در ذهن مخاطب استفاده می کند.در تحلیل اسماء و صفات الهی اساسی ترین مبنا توجه به ارتباط الفاظ با معانی است بدون این که به خصوصیات و کیفیت مصادیق توجه گردد.در اسماء و صفات الهی تمایز مصداقی یا تفاوت مراتب آن موجب تفاوت معنای واژگانی نمی گردد معیار فهم در صفات خبری ظهور تصدیقی و جملی کلام است نه ظهور تصوری و افرادی.

مرگ بخشی از حیات آدمی است که معناداری زندگی در پرتو آن تبلور پیدا می کند . اگر مرگ می رماندمان و پیوسته آن چنان عذاب آور می نماید که به هیچ روی ، تسلایش نیست ، ناشی از ماهیت رازوارگی آن است . آدمی ناگزیر از مواجهه با محتوم ترین واقعه ی هستی خویش است ؛ چرا که جاودانگی و فرجام وی ، ذیل ساحت گذر از مرگ معنا پیدا می کند . در این باب اندیشه های بی شماری فرسایش یافته و قلم فرسایی های بسیاری صورت گرفته است . قدر مسلّم محال است که مکتب فکری و فلسفی ای مجال بروز و ظهور یابد بی آن که تکلیفش را با مقوله ی مرگ روشن کرده باشد . هدف از این پژوهش ، بررسی مرگ از زاویه دید سنت گرایان و با تمرکز بر آراء فریتیوف شوآن می باشد. در این پژوهش پس از طرح سه سوال اصلی در باب مرگ ، به واکاوی آراء و اندیشه های اصحاب حکمت خالده پرداخته شده است تا مقوله ی مرگ از میان انبوه مسائل اصلی این مکتب فکری ، بازشناسی گردد . از مجموع آراء اصحاب فلسفه ی جاویدان که نقدی جدی و سازش ناپذیر بر جهان بینی متجدد غربی دارند ، چنین بر می آید که در نهاد انسان ، سه فاعلیت مطرح است که در طول یکدیگر قرار گرفته اند : بدن ، نفس ، روح . بدن که در مرتبه ی حیوانیت تقرر دارد ، تحت سیطره ی نفس می باشد که با روح در ارتباط است . انسان به عنوان والاترین رمز خلقت که دلالت بر یک سمبل حقیقی دارد جهت بازگشت به اصل خویش که ساحت خداوارگی است ، باید جان سپارد تا رستگار گردد . نفس انسان که جاودانه است ، جایگاه اصلیش بهشت است که مکان و مأوای تجسم کمال بالفعل می باشد و از آن جا که دوزخ نیز وجهی از وجود و ضرورت را در بطن خود دارد ، به خود حق پیوند دارد و بنا بر این مشمول رحمت واسعه ی الهی می گردد .تحقیق حاضر با توجه به موضوع و هدف خود از نوع تحقیقات بنیادی به شمار می رود و روش تحقیق آن ، توصیفی – تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعاتش ، کتابخانه ای – اسنادی می باشد.

جریان نوصدرایی در فلسفه با علامه طباطبایی شروع می شود و تا به امروز نیز ادامه دارد و علت پیدایش این جریان فکری و فلسفی از طرفی جریان های ضد صدرایی جهان اسلام مانند اخباری گری مکتب تفکیک و عرفان های نو ظهور (درویشی گری و شیخی گری) و از طرف دیگر رواج فلسفه مارکسیسم و مادی گرایی تهاجم آن به کشورهای اسلامی به ویژه ایران بود به همین دلیل علامه طباطبایی و شاگردان او سعی کردند با مطالعه و کشف مبانی و اصول جریان های مذکور به طرح بحث نقد و حل پاره ای از شبهات آنها تلاش کنند و در این تلاش ها نوآوری هایی در فلسفه صدرایی به وجود آمده است که می توان به این موارد اشاره کرد: نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی، نظریه اخلاق کمالی توسط علامه جعفری در فلسفه اخلاق ،برهان صدیقین توسط حاج ملاهادی سبزواری، تلائم و سازگاری فلسفه ودین توسط جوادی آملی، هرم هستی استاد حائری یزدی در زمینه خداشناسی، بنابراین در این تحقیق با روش تحلیلی و انقادی سعی کرده ایم به گوشه هایی از نو آوری های ملاهادی سبزواری و علامه طباطبایی وشاگردان او بپردازیم و راه را برای تحقیق در باب تک تک ان مسائل باز کنیم.