آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در پدیدارشناسیِ هوسرل بیش از آنکه از جهتِ موضوعیّت داشتن در آگاهی به سوژه نگریسته شود، به آن به صورت یک اصلِ مسلّم یا شهود نگریسته شده، و این نکته مغفول مانده است که سوژه خودش به عنوانِ محتوای شناختِ ما چه جایگاهی دارد؛ آیا ما خود را صاحبِ سوژه می‌دانیم؟ یا خودمان را سوژه‌ای می‌دانیم که مقابل نهادِ ابژه است؟ این دو ایده‌هایی گمراه‌کننده­‌اند! ما نه سوژه‌ایم و نه صاحب آن؛ ما یک عنصرِ میانِ مفاهیم را برگزیده‌ایم و بر آن نامِ سوژه نهاده‌ایم، این امری تصادفی نیست بلکه تنها جدا کردنِ یک «مجموعه‌ی ارجاع» از دیگر «ارجاع» ها است که ما آن را به درونِ خویش می‌کشیم؛ دال‌هایِ محض بی آنکه «چیزی» یا «حتی» مفهومی، مدلول آن‌ها باشند و به لحاظِ محتوا به تنهایی التفاتِ تهی‌اند، صرفِ حساسیتِ ما را به کار می‌اندازد بی‌آنکه چیزی ارائه کنند. در این مقاله ما جهت نگرش‌مان را تغییر می‌دهیم، یعنی از اولویت سوژه، به سوی عاملیت شیء در آگاهی به مثابه حوزۀ مالکیت، میان ما و دیگر اشیاء و یا دیگر اذهان تغییر جهت می‌دهیم.

تمرکز بر مقولات معیار صدق و کذب و چیستی آن به­عنوان یکی از کلیدی‌ترین مباحث در حوزۀ معرفت­شناسی، همواره مطرح بوده و است. تطابق (Correspondence)، انسجام (Coherence)، عمل‌گرایی (Pragmatism)، نسبیت (Relativism) و نظریۀ حشو اظهاری (Assertively Redundancy)، اصلی‌ترین نظریه‌های صدق در تاریخ تفکراند. در تلقی تطابقی، معناداری در گرو تطابق با واقع است. فراروی از انسجام منطقی و تمرکز بر انسجام سازمانی و دستگاهی، محور رویکرد دوم است. عمل‌گرایان نیز فایده‌انگارانه، کارکرد را معیار ارزیابی گزاره‌ها می‌انگارند. تنوعِ تلقی نسبی‌انگاران نیز مولود تمرکز بر تفاوت ساختارهای ادراکی در انفعال از متعلق بیرونی است. در نهایت، نظریۀ حشو اظهاری برای صدق، استقلالی قائل نیست. ریشۀ تنوع و تفاوت نظریات مذکور را باید در کیفیت تبیینِ نسبت میان فاعل و متعلق شناخت جست. نوشتار حاضر بر آن است تا با تمرکز بر برخی جریان­ها و اندیشمندان تاثیرگذارِ دو جریان قاره‌ای و تحلیلی، به تحلیل و بررسی مفاهیم و شاخصه‌هایی بپردازد که در تطور نظریات صدق تاثیرگذار بوده و بیشترین نقش را در تحول مفاهیم Subjectivity و جهان به Inter-subjectivity و زیست­جهان داشته‌اند و این­که چگونه نسبت میان فاعل و متعلق شناخت از رابطه به ترابط دگرگون شده است.

ساختار صوری سوژه در سطح گسترده‌ای قابل بحث است، چرا که اساس سوژه در تمایز من/ جهان شکل گرفته و چگونه ساختار صوری می‌تواند بدون جدایی افکندن میان این و آن و افزودن امور انضمامیِ متکثر پایدار بماند؟ سوژه در ابتدای امر تنها فضایی خالی است که به غیر، مجالِ ورود می‌دهد، نمی‌توان مشخص کرد که این نفوذ سوژه است یا نفوذ شیء اما به هر صورت ساختاری است که پای غیر را به امر نفسانی باز می‌کند و مرحله‌ی بیگانگی را رقم می‌زند مرحله ای که برای ظهورِ صوریِ سوژه ضروری است. سوژه تداومِ تحلیلیِ این تصور است که مبنای آگاهی از هیچ بستری برنخواسته و گاه آغازی کاملا تهی دارد، ما این را پذیرفتیم، چرا که سوژه هرچند در مقام خیال، اما نقشی بسیار پررنگ دارد و از طرف دیگر اگر برای ظهورِ سوژه عقیده به بستری داشته‌باشیم، امکانِ دریافت طبیعیِ آگاهی را به صورتی که سوژه آن را تنها با پدید آمدن و ناپدید شدن ایجاد می‌کند، از دست می‌دهیم (نقشِ کاتالیزوریِ سوژه). پس سوژه نه تاریخی است و نه زبانی، زیرا اساسِ پیوند طبیعی و ارجاع‌های طبیعی ربطی به تاریخ و زبان ندارد اما نکته‌ی مهم اینجاست که سوژه جهان را به ورطه‌ی ساحتِ نمادین و قابل ادراک می‌کشد و این یعنی نشانه‌ها را به صورتِ گسترده واردِ سطح آگاهی می‌کند و آنجا که چیزی نمادین نشود ناخودآگاه باقی می‌ماند.

طرح اساسی نوشتارِ حاضر بر مبنای مسأله چگونگی نسبت رومانتیسیسم فلسفی با فلسفه روشنگری و ضد روشنگری از یک سو و نحوه تاثیرگذاری کلیدواژگان و تعابیر اندیشه‌ای این جنبش بر فلسفه قاره‌ای معاصر، پی‌ریزی شده است. فرض بر این است که رومانتیسیسم فلسفی کوشش می‌کند تا با ایجاد سنتزی میان فلسفه روشنگری و جنبش‌های ضدِ روشنگری به تعادلی میان اومانیسم و خردگرایی مدرن با ارزش‌های سنتی و ضد مدرن دست یابد. این در حالی است که کلیدِ مهم این سنتز رومانتیک را باید در نگرشِ خاصِ رومانتیسیسم به فلسفه زیبایی‌ شناسی و هنر جستجو کرد. در پیگیری مقصودِ مذکور، ضمن بررسی تبارشناسانه و تاریخی، نسبتِ تعابیِر کلیدی و مهّمِ سنّتِ رومانتیسیسم آلمانی با فلسفه قاره‌ای معاصر، مورد واکاوی قرار خواهد گرفت: علم گرایی پوزیتیویستی افراطی و مشیِ ضدِ فلسفی آن که برآمده از عقلانیت ابزاری است؛ همچنین رویکردهای شبه فلسفی و شبه علمی پست‌ مدرنیسم در نسبت با احساسی‌گری رُمانتیک.

در این نوشتار تلاش بر آن داریم تا با تأکید بر زمینه و زمانه‌ای که منجر به پیدایش دو نحلة تحلیلی و قاره‌ای گردید به بررسی خاستگاه‌های اصلی و بنیادیِ پیدایش آن‌ها در فلسفة کانت و چالش‌ها و نقاط ضعف و قوت آن‌ها نزدیک شویم تا هم به وجوه ایجابی و سازنده و هم به وجوه سلبی میراث فلسفی کانت بپردازیم. در راه نیل به این مقصود ابتدا از شرح اجمالی برخی ویژگی‌ها و افتراقات این دو نحلة فلسفی آغازیده و سپس با پرداختن به برخی مقدمات لازم، سراغ کلیت فلسفة کانت رفته تا از مدخل عمارت مستحکم فلسفی او به دو خروجی کلانِ تحلیلی و قاره‌ای برسیم. بدین سیاق از نزاع حکمت و شناخت در تعریف «فلسفه» تا دوالیسم «نومن-فنومن» کانت پیش خواهیم رفت و به میراث ناخواندة فلسفة او یعنی «نهیلیسم» نزدیک می‌شویم تا مواجهة دو نحلة بزرگ تحلیلی و قاره‌ای را به بوتة بررسی و آزمون بگذاریم. در پایان نیز تلاش می‌کنیم گمانه‌هایی چند را در خصوص ضرورت همراهی و هم‌یاری دستاوردهای هر دو نحله، مطرح سازیم.

کانون این مقاله بررسی مساله تکنولوژی در عصر اطلاعات و در پی آن برآمدن امری به نام وانمایی در اندیشة ژان بودریار است. این مقاله با رویکرد تحلیل و بررسی، به مسائلِ ذیل اشاره دارد: رابطة اطلاعات و معنا چگونه است؟ اطلاعت چگونه امر واقع را فرو می‌بلعد؟ وانمایی چیست و تفاوت آن با بازنمایی و تظاهر در چیست و سرانجام جهان وانمایی چگونه جهانی است؟ به باور بودریار ما، با گذار از سامان بازنمایی، وارد عصری شده‌ایم که می‌توان آن را عصر وانمایی نامید و این عصر تفاوت شگرفی با عصرهای پیشین داشته و سراسر گفتمان‌های پیشین را می‌سترد و همچنین بازتعریفی از انسان پیش می‌نهد. این رویداد، یعنی برآمدن سامان وانمایی، پیامد سرریزی اطلاعات به زیست و تجربة انسانی است. در این راه ما نخست؛ پیش زمینه‌‌ها و خاستگاه‌های اندیشة بودریار را بررسی می‌کنیم و سپس به مساله اطلاعات و ارتباط آن با معنا و وانمایی می‌پردازیم و در بخشِ پایانیِ نوشتار تلاش میکنیم تا نقدی را از چشم-اندازِ رویکردِ پراگماتیستی، بر اندیشة بودریار پی‌افگنیم.

نهضت اصلاح دینی آغازگر دوران جدیدی بود که اروپا را از قرون وسطی به دوره ی مدرن می رساند و به مثابهی حلقه ای ارتباطی میان دو دوره ی مهم و سرنوشت ساز در تحولات تاریخی اروپا عمل کرد. شاید مهمتریندلیل ظهور جنبش اصلاح دینی این بود که برای بسیاری از اروپاییانِ عصر رنسانس، ساختار کلیسا دیگر نمیتوانست خواسته های دینی آنان را برآورد و جزم گرایی مفرط آن و قرار دادن سازمانی این جهانی، و به قولیسکولار، به عنوان تنها راه نجات اخروی برای بسیاری از غربیان ارضا کننده نبود چرا که در شکل گیری اعتقاداتکاتولیکی دو عامل دخیل اند: «سنت مقدس یا وحی شفاهی و کتاب مقدس». یکی از عرصه های مهمی کهمدرنیسم در آن منشاء تحولات و جهت گیری های تازه ای بود، عرصه ی الهیات بود. بررسی دین در بستر مدرنیتهمنجر به تحولات و تغییرات اساسی در دیدگاه های دینی شده بود و مسائل دینی را متفاوت از دوران قرون وسطیجرح و تعدیل می کردند. سکولاریزاسیون، مفهومی بود که برای توصیف و تحلیل فرایند های دینی جوامع مدرنبه کار گرفته می شد. این فرایند در این جوامع به منظور تفکیک و تمایز ساحت های قدسی و عرفی از یکدیگر،تحدید حدود و تعیین مناسبات میان آنها به کار برده می شد. یکی از معانی عرفی شدن دین، ارائه تفسیر جدید واین دنیایی از دین است که توجه بسیاری از فمینیست ها را به طور عام و فمینیست های الهیاتی را به طور خاص، بهخود اختصاص داده تا به این وسیله با از بین بردن نقش فرانهادی دین، دین را با درخواست های فمینیسم سازگارکند. رساله حاضر بر آن است تا تاثیر پروتستانتیزم بر فمینیسمِ عصر مدرن را از جنبه های گوناگونِ سلبی و ایجابیواکاوی نماید.

"پنلوپه ‌مدي[1]" از برجسته‌ترين انديشمندان معاصر در حوزه فلسفه علم است. وی فلسفه ریاضیاتِ طبیعت گرایانه را دنبال نموده و بر ضرورت مطرود انگاشتن آن دسته از فعاليتهاي فلسفي كه با يافته‌هاي رياضي فاقد سنخيتند، تاكيد مي‌ورزد. جايگاه خاص رياضيات در متن كُل‌گرايي[2] كواين به عنوان هسته سخت در تعبيري لاكاتوشي، ضرورت كاربرد رياضيات در علوم تجربي و نيز جهت‌گيري طبيعت‌گرايانه[3] در قبال تلاقي علم و فلسفه از سوي كواين، مدي را در ارائه تفسیری خاص از افلاطون گرایی[4] در ریاضیات یاری می رسانند. موضع ضد فلسفي ويتگنشتاين نيز تأثيري ژرف در تثبيت جايگاه رياضيات كاربردي از سوي مدي دارد. در متن طبيعت گرايي مدي، ضد فيلسوفِ ويتگنشتايني[5]، عهده‌دار حذف " لفاظي‌ها[6]" يعني همان نظريه‌ پردازيهاي فلسفي اشتباه از قلمرو رياضيات است. گفتار حاضر بر آن است تا از منظر كواين و ويتگنشتاين، ابعاد گوناگون تلاش مدي در مواجهه با فلسفه ریاضات به مدد موضع طبيعت‌گرايانه را تشريح نموده و با محوريت رياضيات، جوانب گوناگون تلاقي علم و فلسفه را به تصوير بكشد.

فلسفه های قرن بیستم زیر دو عنوان مهم قاره ای و تحلیلی، دسته بندی می شوند. از سوی دیگر، تطابق، انسجام و عمل گرایی، شایع ترین نظریه های مطرح در تبیین کیفیت رابطه ذهن و عین، در قالب نظریه های صدق یا همان حقیقت می باشند. حال، اگر بخواهیم نظریه های حقیقت را در متن دو سنت بزرگ قاره ای و تحلیلی، ارزیابی کنیم، با دو سوال مهم مواجه خواهیم بود: اول اینکه با عنایت به واگراییِ انکارناشدنیِ جغرافیایی، تاریخی و محتواییِ سنن مذکور، در جهت تقریب آنها آیا حتی به کاربرد تعبیر تشابه خانوادگی نیز نمی توان امیدوار بود؟ آیا می شود با معیار سنت گرایان در رویکرد به دین، از معبر اشتراک معنوی، این دو جریان را دو اعتبار از حقیقتی واحد انگاشت؟ سوال دوم این است که آیا همین رویه در قبال نظریه های حقیقت، قابل اِعمال است؟ آیا رهیافت اندیشمندانِ دو سنت قاره ای و تحلیلی به مقوله صدق یا حقیقت، واجد هسته های مشترکی هست تا از رهگذر آنها بتوان هم دو سنت مذکور و هم نظریه های صدق در قرن بیستم را زیر چتر واحدی جمع کرده یا حداقل از اشتراک حداکثری آنها سخن گفت؟ چنین می نماید که تلاش در جهت یکسان سازیِ سهم ذهن و عین در نظریه های حقیقتِ قرن بیستم، مرزهای تطابق ارسطوییِ، بازنماییِ دکارتی و سوبژکتیویسم کانتی را که رویکردی دوآلیستی دارند، درنوردیده و انسجام و عمل گرایی را وانهاده است.