آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نقد تاریخ فلسفه و معرفت­شناختی قطعا جسارتی بزرگ می­خواهد چرا که آثار و تبعات این امر نتایج خطرناکی می­تواند در پی داشته باشد. زمانی که از هرگونه موجود متافیزیکی و فرا انسانی و بطور کل تبیین هرگونه مبحث معرفت­شناختی در تشریح راهبرد دانش خود چشم­پوشی کنیم آنگاه نتیجه کار می­تواند به سمت نیهیلیسم و پوچ­گرایی و بی­نظمی و آنارشیسم سوق پیدا کند که چه برای فرد و چه برای جامعه می­تواند خطرناک و سمی باشد. درحالیکه ما انتظار داریم در اندیشه رورتی با چنین اندیشه پوچ­گرایانه­ای روبرو شویم، برعکس فیلسوف مورد نظر ما مدعی است که اندیشه وی به آنچه که ذکر شد سوق داده نخواهد شد. بلکه درصدد لذت، شادکامی و خوشبختی برای انسان هست؛ زیرا اگرچه دیگر صحبت از حقیقت و خیر مطرح نیست ولی با گسترده­تر کردن هرچه بیشتر همبستگی بین "ما"های انسانی درصدد تغییر این جاده و سوق به سمت یک اتوپیای انسانی است. هدف ما از نگارش این مقاله بررسی و تحلیل جایگاه مبانی معرفت شناختی اخلاق در اندیشه رورتی است.

میزان مطالبات اخلاقی یکی از مباحث مهم در فلسفۀ اخلاق است که در اواخر قرن بیستم مطرح و به صورت جدی در فلسفۀ اخلاق دنبال شد. بحث مطالبۀ اخلاقی در پی آن است که حدود و مرزهای الزامات اخلاقی را در اعمال و رفتار آدمی تعیین کند. در این بحث به‌طور کلی سه رویکرد اخلاق حداکثرگرا، اخلاق اعتدال‌گرا و اخلاق حداقل‌گرا وجود دارد. میزان مطالبۀ اخلاق و به تبع، نوع رویکرد به اخلاق بر اساس سه مؤلفۀ شمول، اولویت و شدّت در ارزیابی اخلاقی تعیین می‌شود. در این مقاله ضمن اشاره به این سه مؤلفه، با روش توصیفی و تحلیلی مؤلفۀ اولویت، شاخصه‌های آن و راه‌حل رفع معضلات و تزاحمات اخلاقی را در اندیشۀ اسلامی، با تمرکز بر دیدگاه اندیشمندان شیعه، به‌خصوص فقهای شیعه بررسی می‌کنیم.

چکیده جوئل فِینبرگ فیلسوفی پیش‌رو در فلسفه اخلاق، حقوق و سیاست معاصر است. او شیوه نگاه مردم را به بسیاری از مسایل دگرگون کرد و نظام قضایی آمریکا، در نیم قرن اخیر، بیش و پیش از هر نظریه‌ای، تحت تأثیر نظریه او درباره «چهارچوب‌های اخلاقیِ قوانین جزایی» است. او پروژه‌ای را به انجام رساند که میل، با طرح «اصل آزادی»، آغازگر آن بود. فِینبرگ، با پیروی از میل، بر این باور بود که فلسفه سیاست با یک پیش‌فرض هنجاری برای پاس‌داری از «آزادی فردی» آغاز می‌شود. او بسیاری از اصول «محدودکننده آزادی» را «نامعقول» و «ناروا» می‌دانست. فینبرگ، با ژرف‌کاوی، مفاهیمی مانند «آزار»، «رنجش» و «بزرگ‌تری کردن» را تحلیل و از آزادی‌گرایی دفاع کرد. آزادی‌گرایی فینبرگ، برخلاف «اجتماع‌گرایان» و «ساختارگرایان»ی مانند مک‌اینتایر و سندل، که سترونی و بی‌روحی آزادی‌گرایی را نقد می‌کنند، نظریه‌ای شاداب است که برپایه ارزش‌های مشترک یک جامعه و فرهنگ سیاسی مشخص، با ساختار تاریخی معینی، بنا نهاده شده است. این مقاله، پس از معرفی اندیشه فِینبرگ و تأثیر منحصربه‌فرد او، می‌کوشد: 1. شباهت‌ها و تفاوت‌های نگرش این دو فیلسوف را درباره «آزادی» تحلیل کند؛ 2. اصول «محدودکننده آزادی» را از نظر این دو فیلسوف تحلیل کند؛ و 3. پاسخ‌های این دو فیلسوف را به پرسش‌های بنیادین و کاربردی زیر درباره «آزادی» با هم مقایسه کند: 1. بزرگ‌ترین «تهدید» برای «آزادی» چیست؟ 2. چرا اصل بر «آزادی» است؟ 3. آیا «آزادی» «خیر برتر» است؟ 4. در تقابل «آزادی» دو فرد، «حق» با کیست؟ 5. چگونه می‌توان مشکل «دوسویه بودن آزادی» را حل کرد؟ 6. آیا «آزادی» «مطلق» است؟

کاربرد واژه «حق» در معنای «حق‌داشتن»، نخستین بار در منشور کبیر، متعلق به قرن سیزدهم بازمی‌گردد و تا پیش از آن، به سطح خودآگاهی تاریخی بشر نرسیده بود؛ در عین حال، این مفهوم در دوره مدرن شکوفا شده است؛ زیرا زمانه پیشامدرن تکلیف‌محور بود و با شیفت پارادایمی به دوره مدرن، دوره حق‌محوری آغاز شد؛ به این معنا که نسبت به ماهیت تاریخی و حکمی مفهوم حق، بینش جمعی و دقیق پدید آمد و رعایت حقوق اساسی یا بنیادین بشر به‌مثابه کمینه شرایط لازم برای هر نظام حقوقی ضرورت یافت. ایمانوئل کانت که یکی از بزرگترین فلاسفه تاریخ و برجسته‌ترین فیلسوف عصر روشنگری است، گرچه بحث مستقلی درباره فلسفه حقوق انسان ارائه نکرد؛ اما در نظام گسترده و منسجم فلسفی خویش مفاهیم و اصولی را عرضه داشت که رگه‌های پررنگ بنیاد فلسفی حقوق انسان در آن قابل ردیابی است. رساله پیشِ‌رو درصدد است با تشریح مبانی فلسفی حقوق انسان در اندیشه او، موضع کانت درباره موضوعات حقوق بشری، مانند حق مالکیت، حق آزادی بیان و... و نیز برقراری دیالوگ میان حقوق انسان در اندیشه کانت با آنچه در میان سرمایه فرهنگی‌مان وجود دارد، به جنبه‌های گوناگون این موضوع بپردازد. روش پژوهش رساله دربردارنده ترکیبی از دو روش تاریخ‌نگری با تمرکز بر زمینه و زمانه‌ و بستر تاریخیِ شکل‌گیری موضوع و روش تحلیل مفاهیم و وضوح‌بخشی به آنها در بستر متن است. بر پایه این تحقیق روشن می‌شود که کانت بنیاد نسبتاً مستحکمی را برای حقوق انسان در دوره مدرن پایه‌گذاری کرده است که شبکه به‌هم‌پیوسته‌ای از دیدگاه‌های فلسفی او در حوزه‌های انسان‌شناسی، اخلاق، سیاست و حقوق به آن شکل داده‌اند تا آنجا که برخی پژوهشگران تأکید دارند یکی از پایه‌های فلسفی اعلامیه جهانی حقوق بشر سازمان ملل فلسفه عملی کانت است. همچنین، بررسی موضوع‌های حقوق بشری در اندیشه کانت نشان می‌دهد که او با توجه به فلسفه سیاسی‌اش در اکثر آنها، مانند حق مالکیت خصوصی، حق رفاه و آزادی بیان در قامت یک فیلسوف لیبرال ظاهر شده است. یکی دیگر از نتایج این پژوهش، قابلیت فلسفه حقوق بشر کانت برای برقراری دیالوگ آن با ما به‌مثابه انسان ایرانی صاحب سنت تاریخی خاص در زمینه حقوق انسان است.