آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

با کمی چشم‌پوشی از جزئیات، می‌توان گفت که پیشنهادهای معاصر در زمینه‌ی تبیین فعل خاص الهی، با سه تعهد متافیزیکی، یعنی "ناسازگاری فعل الهی و فعل طبیعت"، "نامداخله‌گری خداوند" و نیز "تجویزی بودن قوانین طبیعت"، شکل گرفته‌اند. نوشته‌ی پیش رو، معطوف به نخستین مورد از میان این سه تعهد است. در این مقاله با فرض سازگاری فعل الهی و فعل طبیعت، دو هدف پیگیری شده است: ابتدا تلاش شده است تا نشان داده شود، چگونه رویکرد دو‌گانه‌انگارانه به وجود و ماهیت و به تبع آن طبیعت و فراطبیعت، مدافعان آن را در محذور برای تبیین فاعلیت خاص خداوند قرار می‌دهد. سپس به ارزیابی نگرش وحدت‌انگارانه صدرایی در حل این مساله و رفع این مانع، پرداخته‌ شده است. در نهایت ادعا شده است از دو تقریر مشهور از اصالت وجود در نظام وحدت تشکیکی، یکی بر از میان بردن تمایز هستی‌شناسانه میان طبیعت و فراطبیعت ناتوان است اما بر مبنای تقریر دوم و نیز تفسیر اصالت وجود بر مبنای نظام وحدت شخصی، می‌توان بر از میان بردن این دو‌گانه موفق شد که البته توفیق نهایی در ارائه تبیینی مطلوب از مساله فعل خاص الهی، مشروط بر هماهنگی آن با مبانی دیگر نظام صدرایی و نیز تامین مولفه‌های دیگر تفسیر مطلوب از فاعلیت خاص الهی است.

مسأله تحقیق حاضر، بازخوانی نظریه‌ی کلامی اجزاء اصلیه، به مثابه‌ی ملاک این‌همانی ابدان، با نگاهی به احادیث ناظر به طینت است. متکلمینی نظیر خواجه نصیر الدین طوسی، این نظریه را در پاسخ به اشکال مشهور «آکل و مأکول» -که در صدد به چالش کشیدن معاد جسمانی است- مطرح نموده‌اند؛ اما به نظر می رسد تقریر این پاسخ، با ابهاماتی روبرو است و دقتی دوباره را می طلبد. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که با الهام گرفتن از برخی روایات ناظر به طینت، می‌توان قول مذکور را به نحوی بازخوانی کرد که از ابهاماتش کاسته، و بر کارایی‌اش افزوده گردد. روش تحقیق مقاله حاضر، تفسیری -تحلیلی است.

مهدی غیاثوند، استاد دانشگاه خوارزمی، اول خردادماه در نشست علمی «نگاهی فلسفی به زندگی پس از زندگی»، گفت: گاهی این موضوع مورد انکار و تمسخر قرار می‌گیرد به دلیل اینکه باورناپذیر است یا ممکن است یک هیجان را برای افرادی که ممکن است احساس کنند به کارشان بیاید ایجاد کند. در چنین فضایی کار برای اندیشمندان دشوار می‌شود زیرا اگر وارد این فضا شوند، گویی به کمک افراد سودجود رفته‌اند و اگر سکوت کنند هم ممکن است به تشدید این وضیعت منجر شود و این سکوت نوعی رضایت تلقی خواهد شد. وی افزود: ما در مورد پدیده‌ای سخن می‌گوییم که در برخی گزارشات اخیر، از سال ۲۰۱۷ به بعد، فقط در ایالات متحده آمریکا ۲۰ میلیون گزارش از چنین تجاربی وجود داشته و افراد در موقعیت میان این دو مرگ قرار گرفته‌اند، بر این اساس از هر پنج نفری که دچار حوادثی شده‌اند، یک نفر چنین تجاربی را دارد. از نظر سایر کشورها هم پژوهش‌هایی در آفریقا، شیلی و آمریکای شمالی و ... انجام شده است و جالب اینکه تفاوت‌های بسیار زیادی در مفاد و محتوای آنچه تجربه می‌شود وجود دارد. غیاثوند بیان کرد: برخی مواردی که احساس می‌شد هسته مشترکی دارند، امروز به سختی می‌توان این تجارب را به هم نزدیک کرد؛ بنابراین باید معیارها و مؤلفه‌های اصلی برای پذیرش این تجارب داشته باشیم وگرنه تجربه بستر مرگ و یا توهم خواهد بود.

این مقاله نوشته­ای است در باب فعل خاص الهی در عالم طبیعت. در فضای فلسفه دین معاصر، عموماً نگاه ایستای فیلسوفان ارسطویی مشرب یا مشائی به طبیعت، مانعی بر سر تبیین فعل خاص الهی قلمداد می‌شود. در این مقاله دو هدف پیگیری شده است؛ نخست تلاش شده است تا با تحلیل نگرش ابن­سینا نسبت به عالم طبیعت، نحوه فاعلیت خداوند و نیز امکان تبیین فعل خاص در آن مورد بررسی قرار گیرد. سپس از سازگاری حکمت سینوی با برخی تلقی‌ها از فعل خاص الهی بر مبنای تلقی‌های گوناگونی که می‌توان از معنای تعبیر «خاص» در اصطلاح «فعل خاص الهی» داشت، دفاع شده است. گام نخست بر اساس جدا ساختن سه معنای ذهنی، کارکردی و عینیِ تخصصِ فعل الهی طی شده است. در گام دوم به بررسی این نکته پرداخته‌ایم که آیا می­توان بر اساس مبانی این حکمت تبیینی از فعل خاص ارائه داد که دارای مؤلفه­های مطلوب باشد. نویسندگان مدعی شده­اند که مبانی حکمت سینوی در باب فعل الهی می­تواند از معنای ذهنی فراتر رفته، معنای کارکردی را تامین کند اما قادر نیست مؤلفه­های فعل خاص به معنای عینی آن را تحقق بخشد.

آیا در مورد علوم به‎طورکلی و علومی چون مهندسی ژنتیک به‏طورخاص می‌توان تعبیر «غیراخلاقی» را به کار برد؟ پاسخ این مقاله به این پرسش منفی است. این پاسخ بر اساس تحلیل مبانی متافیزیکی و علم‌شناختی علوم و به‏ویژه دانش بحث‏برانگیزی چون مهندسی ژنتیک ارائه شده است. علاوه بر این در این مقاله تلاش شده است ابعاد گوناگون این مسئله از نظرگاه فلسفی واکاوی شود. درنهایت نیز تلاش شده است علاوه بر به‏بحث‏گذاشتن بنیادهای فلسفی و نگرانی‌های روزافزون در باب توانایی آدمی در دستکاری ژنتیکی و ایجاد موجودات تراریخته، تصویری از مهندسی ژنتیک چونان دانشی غیراخلاقی، ضداخلاقی و یا اخلاق‌مدار ترسیم شود.

دقت در صورت‌بندی فعل خاص الهی در چارچوب الهیات طبیعت، نشان از آن دارد که صورت‌بندی یادشده، مبتنی بر سه مبنای معرفت‌شناختی است که می‌توان آنها را این چنین فهرست کرد: واقع‌گرایی انتقادی، نوخاسته‌گرایی و مکملیت. این مقاله ابتدا صورت‌بندی مدافعان فعل خاص الهی در چارچوب الهیات طبیعت را تحلیل کرده است. سپس تلاش شده است مبانی معرفت‌شناختی این صورت‌بندی واکاوی شود. در بخش سوم و پایانی مقاله نیز تلاش‌ها معطوف به این بوده است که در بخش‌های جداگانه‌ای، سنجش مبانی معرفت‌شناختی یادشده در قالبی مقایسه‌ای و در قیاس با صور‌‌‌ت‌بندهای جایگزین یا رقیب انجام شود. بدین ترتیب که در بخشی به واقع‌گرایی انتقادی، در بخش دیگری به نوخاسته‌گرایی و در بخش پایانی به سنجش مقایسه‌ای مکملیت پرداخته شده است.

در فلسفۀ ذهن معاصر، برخی با ارائۀ مدلی تلفیقی از کارکردگرایی و نظریۀ این‌همانی، به دنبال تحویل حالات نفسانی به حالات بدنی و فیزیکی و به این ترتیب تحویل شخصیت آدمی به بدن و دستگاه عصبی او هستند. از آنجا که این رویکرد از یک سو می‌تواند به عنوان مدل تکامل‌یافته و جرح‌وتعدیل‌شدۀ نظریۀ این‌همانی به شمار آید، گاهی مدل «کارکردی تحویل» یا «این‌همانی کارکردی» خوانده می‌شود. از دیگر سو، همین رویکرد، از آنجا که نسخه‌ای از کارکردگرایی نیز به شمار می‌آید، گاهی با عنوان «کارکردگرایی تحققگر» نیز خوانده می‌شود. در این مقاله استدلال شده است که دفاع از امکان زندگی پس از مرگ بر اساس این رویکرد تقریباً هیچ مزیتی در مقایسه با سایر صورت‌بندی‌های فیزیکالیستی امکان زندگی پس از مرگ نخواهد داشت؛ چرا که این ایده عملاً، برای دور ماندن از مشکل ناسازگاری درونی، به نسخه‌ای از نظریۀ این‌همانی نوعی و یا این‌همانی نمونه‌ایِ شخص و بدن تبدیل می‌شود. به این ترتیب در به‌کارگیری مفاهیمی چون «تحقق» به منظور تبیین رابطۀ شخص و بدن و همچنین دفاع از تحقق‌پذیری چندگانۀ شخص ناکام خواهد بود.

در پاسخ به پرسش متافیزیکی امکان زندگی پس از مرگ، برخی امکان زندگی پس از مرگ را با مادی‌انگاری سازگارتر می‌یابند تا مجردانگاری. لین بیکر از مشهورترین فیلسوفان دین معاصر است که از این ایده دفاع کرده و با به‌کارگیری تعبیر «تقوم»، برای صورت‌بندی آن تلاش کرده است؛ اما تلاش او واکنش‌هایی را برانگیخته است. برخی از مخالفان، مشکل اصلی دیدگاه او را ناسازگاری درونی ایده‌های او می‌دانند که در طرح کلی او برای پاسخ‌گویی به مسئله زندگی پس از مرگ نقشی محوری بر عهده دارد؛ یعنی ایده‌ «وحدت بدون این‌همانی». این مقاله در مسیری نزدیک و نه منطبق بر این خط انتقادی حرکت می‌کند. نشان‌دادن اینکه تأکید بر وحدت و همزمان نفی این‌همانی، علی‌الاصول ناسازگارند، هدف این مقاله نیست؛ بلکه نویسندگان در پی آن‌اند که نشان دهند ایده‌ «وحدت بدون این‌همانی» یا مادی‌انگاری غیرتحویلی فارغ از اینکه علی‌الاصول قابل دفاع هست یا خیر، در عمل با به‌کارگیری مفهوم تقوم توسط بیکر، صورت‌بندی روشنی نمی‌یابد؛ بنابراین طرح کلی بیکر به‌شدت ابهام دارد. در بخش پایانی مقاله، کوشیده‌ایم با لحاظ امکان‌های مفهومی در ادبیات جاری متافیزیک معاصر، به‌ویژه مفهوم تحقق، راه‌های برون‌رفت از ابهام را بررسی کنیم.

این مقاله تلاشی است در جهت تحلیل مفهوم فرارویدادگیِ نفس بر بدن (یا حالات مغزی ـ عصب‌شناختی) و بررسی تأثیر اذعان به چنین رابطه‌ای میان نفس و بدن بر مسئلۀ زندگی پس از مرگ. مدعای این مقاله این است که مفهوم فرارویدادگی (که اجمالاً به معنای تأکید بر هم‌تغییری، وابستگی هستی‌شناختی و بی‌طرفی نسبت به تحویل‌پذیری است)، فاقد توان تبیینی کافی برای صورت‎بندی فیزیکالیستی مسئله رابطۀ نفس و بدن است. از این روی، حداکثر می‌تواند شاخصه‌هایی را در توصیف رابطۀ آن‎ها در اختیار نهد. شاخصه‌هایی که از یک سو با نسخه‌هایی از زندگی پس از مرگ که مبتنی بر دوگانه‌انگاری افلاطونی ـ دکارتی باشند، ناسازگاری دارد و از سوی دیگر، صرفاً دلالت فیزیکالیستی نداشته و افزون بر نسخه‌هایی از زندگی پس از مرگ که با فیزیکالیسم سازگارند، با نسخه‌های یگانه‌باورانه و البته غیرفیزیکالیستی و غیرتحویلی نیز سازگارند.

کارکردگرایی نقش، یکی از روایت‌های کارکردگرایی در فلسفه ذهن معاصر و از زیرشاخه‌های کارکردگرایی نقش علّی است. بر اساس این روایت، برخی حالات و ویژگی‌های نفسانی، مرتبه دوم و کارکردی (به معنای علّی) معرفی شده و بر تحویل‌ناپذیری آنها به تحقق‌گرهای مادی یا غیرمادیِ نقش‌های یادشده تأکید می‌شود. به‌طور‌ ویژه کارکردگرایی نقش در توصیف رابطه حالات نفسانی و حالات بدنی و مغزی، از مفهوم مابعد طبیعی تحقق استفاده می‌کند. این مقاله پس از ارائه شرحی مختصر از مؤلفه‌های محوری کارکردگرایی نقش و به‌ویژه روایت مادی‌انگارانۀ آن، استدلالی در جهت نشان‌دادن ناسازگاری درونی مادی‌انگاری مبتنی بر کارکردگرایی نقش ارائه کرده است. سپس با اشاره به اینکه کارکردگرایی نقش مستلزم مادی‌انگاری نیست، کوشیده است با نادیده‌انگاشتن ناسازگاری یادشده، تأثیر پذیرش کارکردگرایی نقش را بر مسئلۀ امکان زندگی پس از مرگ بررسی کند و به برخی از مزایا و نیز دشواری‌های صورت‌بندی زندگی پس از مرگ بر اساس کارکردگرایی نقش بپردازد.