آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

رساله متشکل از هشت فصل ، دو فهرست و یک پیشگفتار می باشد و در 179 صفحه تهیه و جمع آوری شده و برای تکمیل آن ، از منابع دست اول تحقیقی موجود در کتابخانه های اصفهان و سایر نرم افزارهای تخصصی مربوطه که مورد تأیید آموزش عالی نیز می باشد ، استفاده شده است.مهمترین منابعی که در نگارش رساله مورد استفاده قرار گرفته در درجه اول کتب نوشته شده بوسیله این دو بزرگوار در زمینه تفسیر ، فلسفه و .... می باشد و در درجه دم کتب معتبری است که به شرح آراء این دو پرداخته اند. در فصل اول زندگی و شخصیت صدرالمتألهین و علامه طباطبائی مطرح شده است و مهمترین ویژگی های فلسفی و تفسیری این دو بزرگوار بیان شده است و در فصل دوم مختصری از تاریخچه فضاء و قدر در اسلام و نحوه شکل گیری تفکرات مختلف کلامی در جهان اسلام پیرامون موضوع مورد مطالعه بیان شده است. فصل سوم به معانی لغوی و اصطلاحی فضاء و قدر و تقسیمات آن اختصاص دارد و تفاوت دیدگاه صدرالمتألهین و علامه طباطبائی در مورد قضاء ذاتی و فعلی بیان شده است . در فصل چهارم که به نام قضاء و قدر علمی است ، ابتدا از طریق سه مقدمه مراتب علم حق تعالی اثبات می شود و سپس مرتبه قضاء ، لوح و قلم و عرش و کرسی تبیین وتشریح می شود. فصل پنجم به تشریح و تبیین قضا و قدر عینی اختصاص دارد . در فصل ششم مسئله بداء از خطوط برجسته کلام شیعه است مطرح شده و دلایل منکرین این عقیده مورد نقد و بررسی قرار گرفته است . مسئله وقوع شر در قضاء الهی نیز بعد از اثبات عنایت حق تعالی نسبت به نظام هستی و اثبات احسن بودن نظام هستی در فصل هفتم تبیین شده است. در آخرین فصل رساله نیز مبحث جبر و اختیار مطرح شده است که در دو بخش عدم منافات قضاء و و قدر عملی و عینی با اختیار انسان این بحث تشریح شده است و بعد از بیان نظر متکلمان نظریه ویژه علامه طباطبائی و صدرالمتألهین که تحت عنوان نظریه توحیدی است بیان شده است.

رساله متشکل از یک مقدمه و یک مبحث مقدماتی ودو فصل و سه خلاصة مطالب و دو فهرست است که در صد و بیست و یک صفحه تهیه و جمع آوری شده است و برای نگارش آن از کتابخانه های دانشگاه اصفهان ، کتابخانه عمومی خودر و کتابخانه شخصی بهره گرفته شده است که در همین راستا رجوع به تفاسیر معتبر و دست اول نهج البلاغه بیانگر حساسیت و وسواس نگارنده در تهیه این رساله می باشد.در این رساله علاوه بر مقدمه ای که پیرامون فضائل و مناقب علی (ع) آمده بحثی تحت عنوان مباحث مقدماتی آورده ایم که حاوی مطالب ذیل است :الف) اهمیت بحث توحید : وجوه قداست مبحث توحید عبارتند از : 1- اشرفیت موضوع ، چه موضوع این بحث وجود حق تعالی و شئون ذات و صفات اوست . 2- خلقت انسان به منظور عبودیت خدا بوده که این امر مستلزم ایمان به توحید در جمیع مراتب آن است . 3- توحید از مواقف مهم قیامت است . 4- حیات واقعی انسان در نگرش توحیدی و زندگی توحیدی است . 5- پیامبران برای دعوت مدرم به توحید مبعوث شده اند.ب ) آیا شناخت و توصیف خدا مقدور انسان است ؟ در این خصوص دیدگاههای مختلفی چون : تنزیه ، تشبیه و اثبات بلاتشبیه وجود دارد که دیدگاه معتبر و مورد تأیید نهج البلاغه دیدگاه اخیر است.ج) توحید مراتب آن : 1- توحید نظری . 2- توحید عملی.توحید نظری دارای مراتبی است که عبارتند از : 1- توحید ذاتی . 2- صفاتی . 3- افعالی.فصل اول:توحید ذاتی : این مرتبه از توحید متضمن دو معناست : الف : خداوند متعال وجود یکتاییاست که برای او نظیر و همتایی فرض نمی شود . ب : ذات خداوند بسیط بوده از هرگونه ترکیب عقلی و خارجی پیراسته است.براهین نهج البلاغه در اثبات توحید ذاتی :1-اگر برای پروردگارت شریکی می بود پیامبرانش بسوی تو ارسال می شدند.2-اگر برای پروردگارت شریکی می بود با آثار خلقت و صفات او آشنا می شدی.3-خدا هستی مطلق است و هستی مطلق قابل تعدد نیست.4-شباهت پدیده ها گواه بر عدم شبیه و مثل برای خداست.خداوند متعال ماهیت زاید بر ذات ندارد . زیرا اولاً ماهیت لازم با امکان ذاتی است . ثانیاً فرض ماهیت برای خدا دو جهت فعل و قبول را در ذات لازم دارد که محال است . ثانیاً در صورت ماهیت داشتن خدا ، تقدم وجودی ذات واجب بر وجودش لازم می آید که محذور دور است و محال . رابعاً چنانچه خداوند ماهیت داشته باشد ، ماهیت حضرتش ، تحت مقوله جوهر ، مندرج باشد و اندراج ماهیت خدا در مقوله جوهر به ترکب ذات خداوند از جنس و فعل می انجامد.وحدت حقه حقیقیه الهیه از نحوه وجود منحصر به فرد باری تعالی انتزاع شده که بدین معناست که خداوند ، دوم و ثانی برای او فرض نمی شود ، بلکه فرض دوم برای حضرتش محال است . « کل مسمی بالوحده غیره قلیل» الاحد لابتاویل عدد.فصل دوم :توحید ذاتی : عبارت است از عینیت تمام صفات ذاتی با یکدیگر از طرف دیگر است و تکثر و تعددی هم که در صفات مطرح است از ناحیه مفهوم است نه مصداق و وجود.براهین نهج البلاغه در اثبات توحید صفاتی :الف) اطلاق و عدم تناهی صفات ( الذی لیس لصفته حد محدود).ب ) بساطت ذات حق تعالی.ج ) وجوب ذاتی حق تعالی ، ایجاب می کند که ذات حضرتش واجد همه صفات کمالیه باشد زیرا واجب الوجود من جمیع الجهات واجب است.تقسیم اوصاف خداوند : 1- صفات ایجابیه ثبوتیه . (جمال) 2- صفات سلبیه تقدیسیه ( جلال).صفات ثبوتیه : اوصافی است که از کمال حکایت کرده ، خدا به آنها متصف است.اوصاف سلبیه : بیانگر معنای سلبی است و دلالت بر نقص و محدودیت دارد که ذات حضرتش از آنها پیراسته است.اوصاف ذاتی : اوصافی است که ذات حق تعالی برای انتزاع آنها کافی است و سلب این صفات از خدا محال است . مثل حیات . اوصاف فعلی : اوصافی است که برای انتزاع آنها علاوه بر فرض ذات خداوند وجود مخلوق نیز لحاظ می شود . مثل : خالق ، رازی .....آراء مختلف در خصوص چگونگی اتصاف ذات خداوند به اوصاف ذاتی :الف) دیدگاه حکماء و متکلمین اسلامی ، شیعی : عینیت مصداقی و تغایر مفهومی اوصاف ذاتی.ب : اشاعره : اوصاف ذات زاید بر ذات و ملازم با آن است.ج : کرامیه : اوصاف ذاتی زاید بر ذات و حادث می باشد.د : معتزله : ذات باری تعالی از اوصاف نیابت می کند.ه : عده ای از معتزله : تأویل اوصاف ذاتی به معنای سلبی . مثلاً عالم بودن خدا به معنای جاهل نبودن است.اوصاف سلبی خدا از نهج البلاغه :1-خدا جسم نیست . 2- خدا مکان ندارد . 3- در مرتبه حق تعالی زمان ملحوظ نیست . 4- حرکت و سکون در خدا متصور نیست . 5- خدا منفعل و متأثر نمی شود.اوصاف ثبوتی و جمال خداوند :1-قدرت : شییء از روی آگاهی به خیر بودن فعل و داشتن اختیار در برگزیدن آن ، مبدأ فاعل برای آن باشد.2-علم : علم خداوند از سه جهت قابل بحث است . الف : علم خدا به ذات خود : خداوند مجرد تام است ، نزد خود حضور دارد پس خدا به ذات خود عالم است . ب : علم خدا به مخلوق در مرتبه ذات : خدا همة کمالات مخلوق را به نحو اکمل و اتم داراست پس علم خدا به ذات خود علم به مخلوق نیز می باشد . ج : علم خدا به مخلوق در مرتبة مخلوق : در این زمینه دیدگاههای مختلفی وجود دارد ، عده ای از فلاسفه چون ملاصدرا و علامه طباطبائی معتقدند که علم خدا به مجردات ، به خود مجرادت تعلق می گیرد و علم خدا به موجودات مادی به صور عقلیه آنها تعلق می گیرد ولی از نظر شیخ اشراق و ملاهادی سبزواری علم خدا به مادیات به وجود مادی آنها تعلق می گیرد.3-حیات : حیات به معنای مبدئیت برای ادراک و فعل است.4-سمیع و بصیر : مقصود بینایی و شنوایی خداوند ، علم حضرتش به همة جزئیات و جریانات عالم هستی است.5-ازلیت خداوند: حضرت امیر (ع) از حدوث حوادث و اشیاء بر ازلیت حق تعالی استدلال می کند.ازلیت حق تعالی غیر زمانی است زیرا زمان در مرتبة الوهیت ، متصور نیست . ( لاتصحبه الاوقات – سبق الاوقات کونه).6-اولیت و آخریت : اول بودن خداوند ، به معنای سابق نداشتن است نه آنکه ثانی دارد زیرا اولیت خدا اولیت عددی نیست تا دوم داشته باشد . مقصود از آخر بودن خدا این است که همة اشیاء به او منتهی می ‎ شوند . ( باولیته وجب ان لا اول له و بآخرته وجب ان لا آخرته).7-اراده : عده‎ ای از حکماء ( بوعلی و ملاصدرا) اراده الهی را همان علم حضرتش به نظام احسن و اصلح هستی در شکل اتم و اکملش می دانند و از نظر ایشان اراده از اوصاف ذاتی است . ولی علامه طباطبائی این نظریه را رد کرده ، آنرا به جعل اصطلاح نزدیکتر می داند تا یک مطلب مستدل و برهان بردار . وی ارادة الهی را از اوصاف فعلی خدا دانسته که از فعل حضرتش انتزاع شده است.8- کلام خداوند : کلام به معنای فهماندن ما فی الضمیر به مخاطب است . گر چه افهام مطلب در انسان بوسیله نطق و زبان و احیاناً اشاره صورت می گیرد ولی کلام با این حدود اعتباری متعارف از خداوند سلب شده ولی از لحاظ خواص و آثارش برای خدا ثابت است.

این رساله پژوهشی است درباره یکی از مهم ترین و بحث انگیزترین مباحث و مسایل درتاریخ عقاید و کلام اسلامی یعنی مسأله رؤیت و دیدار خداوند. در این تحقیق بیان شده است که اساس و ریشه این عقیده، همانند اکثر عقاید اسلامی به خود قرآن کریم و تفسیر برخی از آیات الهی برمی گردد. متکلمان مسلمان درباره این موضوع اقوال گوناگونی را بیان داشته اند که از میان آن ها به سه نظریه مهم و اصلی می توان اشاره کرد که عبارتند از: جواز با تشبیه 2 جواز با تنزیه 3 نفی و انکار. برخی از متکلمان، با تشبیه نمودن خداوند به مخلوقات خود، معتقد به جسم بودن خداوند گردیده اند، از این رو رؤیت حسّی او را ممکن شمرده اند. فرقه اشاعره با این که خدا را موجودی مجرد می دانسته اند، با این وجود گفته اند: مؤمنان در آخرت خدا را با همین چشم ظاهر خواهند دید. اما معتزله و شیعه به شدت با این عقیده مخالفت نموده و آن را مورد نفی و انکار قرار داده اند.

نظریه (نفس کلی و نفوس افلاک) در این مقاله با توجه به بطلان مبانی آن که از طبیعیات قدیم گرفته شده، ابطال گردیده و تاثیر آن بر فهم صدرا از آیات قران مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. به این منظور، با بررسی تمام کتب تفسیری و فلسفی صدرا، مواردی که او آیات قرآن را بر نفس کلی و یا نفوس افلاک منطبق کرده، جمع اوری شده است. سپس با توجه به سایر آیات، روایات، معنای ظاهری و سیاق آیات و قرائن موجود در انها، معنای ان آیات به دست آمده و با توجه به خصوصیاتی که برای نفس کلی و نفوس افلاک در فلسفه ذکر شده، صحت و سقم انطباق آن آیات بر این نظریه، معلوم و این نتیجه به دست آمده است که نمی توان هیچ یک از چهارده موردی را تایید کرد که صدرا آیات قرآن را بر این نظریه تطبیق کرده است.

اخلاق جهانی نیازی است که پدیده جهانی­شدن، پژوهشگران مختلف را به‌سوی آن سوق داده است. در این میان برخی همچون لئونارد سوییدلر، الهی‌دان کاتولیک، درصدد ارائه اصول اخلاق جهانی بر پایه اشتراک ادیان برآمده­اند. پژوهش حاضر با روش مطالعات کتابخانه­ای و تحلیلی به‌منظور ارزیابی طرح اخلاق جهانی سوییدلر صورت گرفته است. به این منظور ابتدا رویکرد اشتراک ادیان معرفی و سپس مبانی نظری سوییدلر در طرح اخلاق جهانی و اصول ارائه‌شده توسط وی در بیانیه دوم ارائه شده است. درنهایت طرح وی با توجه به مبانی و اصول ارائه‌شده، در بوته نقد قرارگرفته و این نتایج به‌دست‌آمده است: طرح اخلاق جهانی سوییدلر از امتیازاتی چون توجه به مسئولیت­ها در کنار حقوق و نیز اصول روابط انسان با محیط‌زیست برخوردار است. همچنین ایده وی در ابتنای این طرح بر گفت‌وگوی مؤثر میان ادیان و توجه به نقش دین در اخلاق جهانی از اهمیت بسیاری برخوردار است، اما تمرکز وی بر مواد اعلامیه حقوق بشر و عدم بیان ارتباط آن با اخلاق مشترک ادیان، باعث شده است که در نهایت آنچه در متن بیانیه دوم ارائه داده است، وی را از رویکرد اشتراک ادیان دور سازد.

فخررازی بر این باور است که حصول ایمان و یا کفر در انسان تنها به‌وسیله ایجاد مستقیم و بی‌واسطه خداوند است. به این دیدگاه، نظریه «خلق الایمان و الکفر» می‌گوییم. در این مقاله ابتدا مهم‌ترین ادله فخر رازی برای اثبات این نظریه، توسط نگارنده، به روش تحلیل محتوا و با استدلال‌های عقلی مورد نقد و بررسی قرار گرفته و معلوم شده است که هیچ یک از 7 دلیل او صحیح نیست. سپس تفسیرهایی که او تحت تأثیر این دیدگاه ارائه کرده، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. به این منظور تمامی آیاتی که وی تحت تأثیر این دیدگاه، برخلاف معنای ظاهری تفسیر کرده است، جمع‌آوری شده و با توجه به سایر آیات، لوازم و پیامدهای تفسیرهای رازی و معنای ظاهری الفاظ، صحت و سقم برداشت‌های او توسط نگارنده، معین شده و این نتیجه به دست آمده است که هیچ یک از 12 تفسیر فخر رازی (که تحت تأثیر نظریه مذکور ارائه شده است) صحیح نیست.

چکیده تقسیم حقیقت وجود به رابط و مستقل از ابتکارات مهم صدر المتالهین است. وی پس از تحلیل رابطة علیت به این نتیجه میرسد که معلول عین ربط ، تعلق و وابستگی به علت است و چون همة ممکنات، معلول خدای متعال هستند و خداوند علت حقیقی آنهاست، بنابراین ممکنات وجود رابط و خداوند تنها وجود مستقل است . به این ترتیب صدر المتالهین با تحلیل رابطة علیت ، تجلی را به جای علیت قرار میدهد و وحدت شخصی وجود را اثبات میکند. هدف ما در این بررسی این است که نشان دهیم که عکس این مطلب هم امکان پذیر است. یعنی وحدت شخصی وجود و تجلی میتواند مبنای تقسیم وجود به رابط و مستقل قرار گیرد. در این تحقیق ، چگونگی تقسیم وجود به رابط و مستقل، نظریة وحدت وجود و تجلی مورد بررسی قرار گرفته و معلوم شده است که صدر المتالهین در تقسیم وجود به رابط و مستقل از این اصول اساسی عرفان اسلامی تأثیر پذیرفته است و وحدت شخصی وجود و تجلی میتواند مبنای وجود رابط بودن معلول قرار گیرد، زیرا بر اساس وحدت شخصی وجود تنها مصداق بالذات وجود خدای متعال است و اسناد وجود به ممکنات, بالعرض و مجاز است . در عالم یک وجود و یک موجود حقیقی هست و ممکنات ، تجلیات وشئون اسماء و صفات اویند و بر اساس نظریة تجلی، وجود مطلق حق درآینة ممکنات ظاهر شده است. ممکنات، ظهور، تجلی و نمود آن وجود واحد مطلق‌اند. بنابراین بر اساس وحدت شخصی وجود و به تبع آن، نظریة تجلی، وجود حقیقت واحدی است که سراسر عالم را فراگرفته است و دوگانگی و غیریتی در وجود نیست. بر اساس نظریة وجود رابط و مستقل ، معلول چیزی نیست جز شأن و جلوة علت. معلول، همان تعلق و وابستگی به علت است نه ذاتی که مرتبط و وابسته به علت باشد. علت و معلول دو وجود مغایر یکدیگر نیستند بلکه معلول، افاضه و نمود علت است. این تلقی از رابطة علت و معلول بر اساس وحدت شخصی وجود امکان پذیر است نه وحدت تشکیکی. زیرا بر اساس وحدت تشکیکی وجود، هستی مراتب گوناگونی دارد که هر مرتبه وجودش جدا و متمایز از مرتبة دیگر است. بنابراین، علت و معلول، دو مرتبه از وجود خواهند بود که وجودشان مغایر و مباین با یکدیگر است. واژگان کلیدی: وجود رابط و مستقل، تجلی، وحدت وجود، علت، معلول , عرفان، حکمت متعالیه