آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

واکنش مسلمانان در دوره‌های پس از فتوحات اسلامی به پدیده‌‏های وارداتی مانند نظافت، ‏ نمونه‏‌ای از تغییرات سبک زندگی در چهار قرن نخست هجری است که در این پژوهش، از رهگذر روایات اسلامی و گزارش‌های تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است. توجه گسترده به موضوع نظافت از جمله حمام در آن دوران، نشان‌دهنده آن است که برخی مفاهیم ناظر به سبک زندگی در چهار قرن نخست، در متن و زمینه فرهنگ مصرف گسترش پیدا کرده و باعث ایجاد تنوع در فعالیت‏‌های عمومی مسلمانان گردیده است؛ به‌گونه‌ای که با دگرگونی ذائقه‏‌ها و ارزش‏‌های شخصی، الگوهای جدیدی در زندگی افراد پدید آورده است. از نظر متشرعان و بزرگان دینی، پیدایش شیوه‏‌های متمایز در موضوع نظافت بعد از فتوحات اسلامی که با طبایع فردی و هوس‎های مصرفی طبقات متوسط مسلمانان سازگار شده بود، به فروریزی نظام حیا و عفت عمومی منجر می‏‌گردید و فرهنگ وارداتی حمام‏‌های عمومی، باعث تنزل معیارها و سطوح فرهنگی والای اسلامی می‏‌شد و نسل‎های جدید را به بی‎مبالاتی فزاینده‏‌ای معطوف می‏‌نمود؛ از این رو ترس و نگرانی از امکانات فرهنگی بیگانه که به جوامع سنتی مسلمانان وارد شده بود آنان را به مقاومت برمی‏‌انگیخت؛ با این حال، امکان گفتگو در استفاده از این تسهیلات، موافقانی در این زمینه پدید آورد که به زندگی ‏غنی‏‌تر و پیچیده‏‌تر می‏‌اندیشیدند؛ چنان‌که برای نمونه متن روایات حمام نشان از آن دارد که تغییرات سبک زندگی در مواجهه با پدیده نوین حمام‏‌های عمومی، در چهار قرن نخست به‌تدریج بهبود یافته و احکام سخت‏‌گیرانه نخستین را جز در ارتباط با زنان ملغی کرده است.

نهج‌‏البلاغه به‌مثابه اخ‌القرآن و اولین تفسیر از آیات قرآن، سرشار از معارف و لطایف آسمانی است که از زلال ناب دریافت‌‏های ربانی مفسر خبر می‏‌دهد. در کنار انبوه آموزه‌‏های این منبع معتبر، اما بر اثر خطای مؤلف، برخی اطلاعات نادرست نیز گردآوری شده و متن والای آن را نیازمند جداسازی سره از ناسره نموده است. ازجمله این موارد توصیفات جنسیت‏‌زده برخی متون در مورد زنان است که آنان را فرودستانه بازنمایی نموده است. یکی ازاین‌گونه سخنان، تشویق زنان به خانه‏‌نشینی و الزامات آن - شوهرداری- است که آن‌‏را تا حد جهاد فی‌سبیل‌الله ارتقا بخشیده است. در این مقاله عبارت "جهاد المرأة حسن التبعل" مورد اعتبارسنجی متن و سند قرارگرفته و الحاق این عبارت را به حکمت 136 از اضافات راویان و از نمونه‌‏های اندیشه‌‏های‏ برساخته، نسبت به زنان دانسته است. این عبارت پیش‎تر از نهج‏‌البلاغه، در روایات کلینی و صدوق وارد شده و تحلیل سند آن‎ها نشان ‏‌می‌‏دهد از ساخته‏‌های جاعلان بوده و به علی(ع) منتسب گردیده و بعدها همان متن، توسط غالیان به امام هفتم منسوب شده است. درحالی‌که چنین پیشینه‌‏ای در کتب متقدم اهل سنت وجود نداشته و در قرن چهارم متأثر از متون شیعه در کتب متأخرین آن‏ها وارد گردیده است. این عبارت در درون متن نیز با سیاق و گفتمان سخن، هم‏خوانی نداشته و بر متن ادراج شده است و نشان‏‌دهنده گفتمان فقهی قرن دوم و سوم در تفسیر زنان است که نگاه‌‏های فرودستانه این دوران را نسبت به زنان نمایندگی می‏‌کند.

«تصحیف» و «إدراج» از نمونه‏های اضطراب حدیث و موجب آسیب فهم متن در روایات است. «تصحیف» به معنای تغییر یافتن بخشی از حدیث به کلمه یا عبارت دیگر و «ادراج» به معنای آمیختن کلام راوی با سخنان معصوم۷ است. این عوامل موجب ابهام در معنای روایت و محل اختلاف و تعارض در اخبار گردیده و شنونده یا خواننده را از مراد جدی متکلم باز می‏دارد و بر حدیث‏پژوه لازم است با شناسایی این آسیب‏ها از پیامدهای استنتاجات غلط یا جانبدارانه در متن روایات جلوگیری نموده و مقصود از کلام معصوم را بازخوانی نماید. این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی از طریق تاریخ‏گذاری متن و اسناد روایات، سه روایت را از منابع اهل سنت و شیعه در بحث «عدم خروج زنان از خانه» بررسی نموده و با شناسایی تصیحف و ادراج واژگان «متلفعّات» به «تفلات»، «مسجد» به «مِخدَع» و «ثیابَ الرّقاق» به «ثیابِ الرّقاق» خلط معنای موجود را با رفع تصحیف و ادراج آن‌ها به موضع مخالف آن در «جواز خروج زنان از خانه» تبدیل نموده است.

یکی از راه‏های فهم متن روایات، بررسی‏های زبان شناسانه از متون روایی است؛ به عنوان نمونه در منابع روایی مسلمانان روایتی با این مضمون آمده است که «لاتمنعوا نساءکم المساجد و بیوتهن خیر لهن». پدید آورنده این متن راوی‏ای مورد اعتماد است؛ اما راویان بعد از وی - که خارج از حوزه متن و خارج از محیط پدیدآورنده متن بوده‏اند - همه عبارات را در قالب یک گزاره خبری و واحد دستور زبانی و بدون اطّلاعات موقعیتی متن برای رسیدن به مصداق صحیح آن، نقل نموده‏اند. توجه به زمان، مکان، حالات گوینده، نوع تعبیر و لحن گفتار - که از مختصات فهم در زبان‏شناسی است - در این متن مفقود است؛ اما نسل‏های بعدی برای فهم مدلول ظاهری این روایت و فارغ از موقعیت برون زبانی متن، به کثرت نقل آن بسنده کرده و آن را روایتی درحوزه تفسیر عدم خروج زنان از خانه قرار داده‏اند.

احادیث ناظر به نشانه‌های ظهور و احوال آخرالزمان، در میان روایات حوزه مهدویت از اهمیّت بسیاری برخوردارند. بنابراین انجام پژوهش‌های عمیق، دقیق و جامع در این حوزه روایی، در ابعاد مختلف آن، بسیار ضروری است. در پژوهش پیش‌رو، کتاب «یوم الخلاص» اثر کامل سلیمان؛ نویسنده معاصر لبنانی که در حوزه روایات مهدوی، شهرت و رواج خاصی پیدا کرده، از منظر روش‌شناختی و محتوایی مورد تحلیل و نقد قرار گرفته است. تاکنون هیچ پژوهشی درباره این کتاب ارائه نشده است. این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی- انتقادی، سامان یافته است. نتیجه به دست آمده بیانگر آن است؛ برخی از شیوه‌هایی که مؤلف کتاب، برای ارائه مباحث، در پیش گرفته دارای اشکال جدّی است. چنان‌که وی برای اثبات رخ نمودن نشانه‌های ظهور در عصر کنونی، به نقل هرگونه روایتی اقدام نموده است! به همین دلیل وی به ذکر روایات نامعتبر، ضعیف، و أحیاناً ساختگی، پرداخته، نیز به دخل و تصرف در روایات، اقدام نموده و عمده روایات یوم الخلاص را از منابع کم‌اعتبار معاصر یا متأخر، اخذ نموده است! علاوه بر آن تحلیل‌های غیر دقیق و نااستواری در تبیین برخی از روایات، ارائه نموده که اعتبار کتاب «یوم الخلاص» را نزد اهل‌نظر با خدشه روبرو نموده است.

تحقیق و پژوهش پیرامون قرآن کریم، سنت دیرینه همه محققان مسلمان است که در پی کشف و فهم آیات اللهی بوده و طالب درک عمیق تر از این صحیفه ربوبی اند. از طرف دیگر سیره شناسی مفسران و پی جوئی روش ایشان نیز از جمله تحقیقات علمی روز می باشد که محققان دیگری را بر این امر واداشته است. تحقیق حاضر، پیوندی از دو سنت دیرینه و جدید است که کشف سیمای قرآن را در اندیشه ای بررسی مینماید که خود مظهر عالیترین درک و فهم این ودیعه الهی بوده و لذا دو بعد قرآن شناسی و سیره شناسی را توامان در حد بضاعتی اندک و توانی ناچیز به عهده گرفته است. اکنون آنچه پی آمد این پژوهش می باشد آن است که : در تمامی جنبه های زندگی پر برکت حضرت امام (ره) از ابعاد فقهی، فلسفی، عرفانی و اخلاقی گرفته تا عرصه های سیاسی اجتماعی و مبارزاتی ایشان قرآن کریم نقش تعیین کننده داشته است. گرچه حضرت امام (رض) صاحب آثار تفسیری مدون و منظبط نمی باشد لیکن در بررسی قرآن، عمیق تر از مفسران بدین میدان گام نهاده و در طرح مباحث تفسیری خویش، با اطلاعاتی وسیع و فراگیر و با نگرشی همه جانبه وارد شده است. حضرت امام در طرح مباحث تفسیری، بیش از هر چیز به مقاصد قرآن کریم و مجرای عملی آیات نگریسته است و آن را در حیطه کلی به عنوان سنت قابل اجرای الهی مطرح نموده است. در این اندیشه، اتکاء بر سنت معصومین و نگرش محققانه به ادعیه ایشان، در کنار تعقل و اجتهاد ترکیب موزونی است که با عشق و عرفان در هم آمیخته است و اسلام ناب محمدی را بعد از چهارده قرن با طراوتی نو، به صحنه اجتماع کشانیده است. و لذا طرح بازگشت به قرآن و درک عمیق آیات الهی و ظهور و بروز آن در صحنه ذهن و عمل که از جمله تئوری های نهضت های معاصر می باشد توسط حضرت امام (رض) در جریان مبارزات ایشان به اثبات رسیده است.