آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

از مهمترین مستندات قاعده‌ی لاضرر روایت داستان سمرة بن جندب است که معتبرترین طریق آن به عبدالله بن بکیر منتهی می شود. . مستندات قاعده لاضرر به ادعای تواتر یا اعتبار، غالبا مورد ارزیابی قرار نمی‌گیرند. در موارد ارزیابی شده تلاش شده تا روایات مربوط بر اساس روش های مرسوم رجالی تصحیح گردد. در این مقاله به روش تحلیل فهرستی به ارزیابی روایت عبدالله بن بکیر درباره قاعده‌ی لاضرر پرداخته می‌شود. تحلیل فهرستی در تقریر مختار مشتمل بر چهار مرحله بررسی رجالی و فهرستی اولیه، مطالعه فضای صدور، بررسی موضع امامان(ع) و مطالعه مرحله انتقال از حدیث به فتوا می‌باشد که در این پژوهش این چهار مرحله بر حدیث عبدالله بن بکیر پیاده‌سازی شده است. بررسی رجالی سند موجود در کافی، ضعف آن را آشکار می‌کند. از جهت دیگر، با بررسی فهرستی، اعتبار فهرستی در زمان تألیف کتاب کافی احراز می‌گردد. با تتبع حدیث در تراث اهل سنت کاملا آشکار است که فقره‌ی «لاضرر و لا ضرار» در فضای مدینه در قرن اول و مخصوصا در نیمه‌ی دوم آن شهرت داشته است. در قرن دوم، عالمان اهل سنت تلاش کردند اسناد آن را ذکر نمایند. اینان در قرن سوم، حدیث لاضرر را منقطع دانسته و از نقل آن خودداری کرده‌اند و در قرنهای بعد، آن را قبول کردند. با بررسی موضع اهل بیت ع نسبت به این حدیث تأیید اصل انتساب فقره‌ی «لاضرر و لاضرار» به رسول الله ص توسط ایشان قابل احراز است.

بررسی گزارش‌های مرتبط با فضائل اهل‌بیت علیهم السلام برای شناخت اخبار صحیح و غیرصحیح و تمییز آنها از یکدیگر، بسیار بااهمیت است. در بسیاری از منابع تاریخی و حدیثی، اخبار مناقب اهل‌بیت علیهم السلام گزارش شده است که باید اعتبارشان بررسی شود. اعتبارسنجی باید با استناد به شواهد درونی همچون محتوا، راویان و منابع، و نیز شواهد بیرونی مانند گزارش‌های پیرامونی باشد. این عوامل در هر خبر متغیر و میزان نقش هر‌یک متفاوت است. «خبر ثعبان» نمونه‌ای از این اخبار است که باید با توجه به شواهد، به درستی آن پی برد. این تحقیق با گردآوری شواهد گوناگون و رجوع به منابع کهن، تلاش می‌کند درستی «خبر ثعبان» را بررسی کند. تحلیل گزارش‏ها نشان می‌دهد که تفاوت موجود در نقل‏های خبر، به تنافی آنها منجر نمی‌شود و نوعی هم‌پوشانی در آنها مشاهده می‌شود؛ اما از جنبۀ اِسنادی، منابع و طرق از قوت لازم برخوردار نیستند. با این حال شواهد پیرامون متن و حاشیه، این ماجرا را باورپذیر در نظر می‌آورد.

احادیث معصومان (ع) مهم‌ترین منبع فهم معنا و مقصود آیات قرآن است. بخش مهمّی از احادیث به بیان باطن و تأویل آیات اختصاص دارد. بدون تردید، اعتبارسنجی دقیق و متقن این احادیث برای بررسی استناد آنها به معصومان(ع) و تبیین معنای باطنی و تأویل آیات مستند به آنها، ضروری است. صاحب‌نظران با استفاده از روش‌های گوناگون این اخبار را اعتبارسنجی می‌کنند؛ برخی سهل‌گیرانه و خوشبینانه به نقد و گزینش و پذیرش آنها، و برخی دیگر به استناد پدیده جعل و غلوّ، بدبینانه به نقد و ردّ احادیث تأویلی پرداخته‌اند. پژوهش حاضر در صدد پاسخ به این پرسش است که چه اموری در حوزه روش نقد، واقع‌نمایی نتیجه ارزیابی را مخدوش می‌کند؟ این نوشتار با این پیش‌فرض که مقوله اعتبارسنجی یا نقد احادیث تأویلی، نوعی داوری است که می‌تواند واقع نما و دارای ارزش علمی باشد یا خلاف آن توصیف شود، به شناسایی آسیب‌ها و بیان روش‌های نادرست در عرصه ارزیابی این احادیث می‌پردازد تا از داوری نادرست درباره احادیث تأویلی پیشگیری شود. بی‌توجّهی به تعریف غلوّ، عدم سنجش داده‌های رجالیان، بی‌توجّهی به گزارش و اقوال مخالف، فهم ناتمام متن روایت تأویلی، بی‌توجّهی به قاعده «توقّف و ردّ علم» در بررسی روایات تأویلی، استناد به برخی مبانی اختلافی، همسان‌پنداری تفسیر و تأویل و بسندگی به «تأویل اصولی‌ـ‌کلامی» از آسیب‌های روشی اعتبارسنجی احادیث تأویلی به‌شمار می‌آیند که در این مقاله تبیین شده‌اند.