آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

---

یکی از ارکان طریقت بکتاشیه چهار درب معنوی است. چهار درب معنوی که عبارت است از شریعت، طریقت، معرفت و حقیقت در دیوان یونس امره در جایگاه یکی از پیشگامان ادبیات بکتاشیه جایگاه ویژه‌ای دارد. بیان ساده و عمیق یونس امره همراه با نفوذ معنوی و رواج اشعارش در تکیه‌‌های بکتاشی، نویسنده را بر آن داشت تا در مقاله حاضر به روش کتابخانه‌ای و تحلیلی به بررسی چهار درب معنوی بکتاشیه از نظر یونس امره بپردازد. وی وصول به غایت تصوف را منوط به گذر از این چهار درب معنوی بکتاشی کرده است. یونس امره شریعت را درب قانونی و قالبی برای حقیقت می‌داند. از نظر وی طریقت، داشتن پیوند عمیق با مرشد کامل و درب معرفت، مقام قلب و عشق است. او درب حقیقت را وصول به عالی‌ترین مرتبه انسان و درک توحید ناب می‌داند.

اسماء مستأثره، اسماء برگزیده ذات حق متعال هستند که درباره حقیقت‌شان حدس‌های گوناگونی مطرح است. برخی گفته‌اند این اسماء در ذات حق‌تعالی هستند و در واقع اطلاق اسم بر اینها از باب مسامحه است؛ و آنها را واسطه بین ذات و تعین اول احدی دانسته‌اند. بر این اساس، این اسماء وجه باطنی و اطلاقی، با اطلاق مقسمی ساحت احدی هستند. برخی هم تجلی تعین احدی را همان اسم مستأثره گفته‌اند، و عده‌ای هم معتقدند اینها اسمائی در ساحت واحدیت‌اند، البته وجه باطنی ساحت واحدیت‌اند. درباره ظهور این اسماء هم برخی مطلقاً به عدم ظهور آن قائل شده‌اند، و برخی به ظهور آن قائل‌اند، اما معتقدند ظهور آنها هم مستأثره است. برخی هم به ظهور تفصیلی آنها معتقدند. اهل عرفان اساس سلوک را «تعلق» و «تحقق» و «تخلق» به اسماء الاهی می‌دانند. اگر علم و وصول به اسماء مستأثر را ممکن بدانیم، به همان مقدار عارف واصل کامل و اکمل خواهد بود. به زعم ما، اسماء مستأثره از جایگاه کنه ذات تا مراتب نازله مادون، تنزل و ظهور دارند و فقط با دیده حق مشهود می‌شوند. این مقاله به شیوه توصیفی‌تحلیلی با توجه به احادیث اهل بیت (ع) و تحلیل‌های عقلی‌عرفانی نگاشته شده است.

معرفت دارای سه ویژگی صادق، موجه و باورپذیر است. حصول این ویژگی‌ها به منابع پشتیبانی‌کننده وابسته است؛ مثلاً در عرفانْ قلب و شهود، از مکاشفات عرفانی پشتیبانی، و آن را برای کاشف و مدرِک باورپذیر می‌کند. به نظر می‌رسد انحصار پشتیبانی معرفت‌های حاصل از مکاشفات عرفانی به دو منبع قلب و شهود وابسته است که اهل مکاشفه را بهره‌مند می‌کند، در حالی ‌که عرفان اسلامی، ظرفیت‌هایی دارد که می‌توان تربیت عرفانی را برای تمام اقشار از آن استخراج کرد. تنوع مخاطبان تربیت عرفانی با استعداد و توانایی‌های متفاوت، نیازمند تعدد منابع برای پشتیبانی از گزاره‌های تربیت است؛ این گزاره‌ها همان زیرساخت‌های بنیادینی است که تحت عنوان «مبانی تربیت عرفان» از وجودشناسی، جهان‌شناسی و انسان‌شناسی عرفان نظری استخراج می‌شود. این مقاله ضمن معرفی اجمالی تربیت عرفانی و تأکید بر قلب و شهود، عقل، وحی، ادراک حسی، حافظه و درون‌نگری را برای پشتیبانی از گزاره‌های تربیت عرفانی پیشنهاد می‌دهد. معرفت‌شناسی در تربیت عرفانی، فارغ از تعاریف مختلف از حیثیت هستی‌شناختی و حیثیت حکایتگری است و در نتیجه معرفت را ممکن و دارای ارکان و ارزش می‌داند.

پژوهش حاضر به منظور بررسی عبودیت و آثار و پیامدهایی آن؛ همانند: طهارت، تقوا، معرفت شهودی و هدایت تکوینی، و نیز بروی چگونگی ارتباط و نوع پیوند این عناصر با یکدیگر بر اساس آیات قرآن کریم به عنوان اصیل ترین منبع و مبداء معرفت، نگاشته‌شده‌است. تحلیل و تقریر آیات مرتبط با موضوع و بیان چگونگی پیوند و روابط بین اجزاء مطرح شده، به عنوان یک مستند قرآنی برای مدعیات عرفانی و نیز کسانی که بر اساس آموزهای قرآن حقایق را دریافت می‌کنند، قابل عرضه و ارائه بوده و همچنین نقش بسزایی در مطالعات عرفانی دارد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که بر اساس قرآن عمل و امتثال تمامی دستورات وجوبی و استحبابی و ترک محرمات و منهیات کراهتی حق تعالی و نیز انجام مباحات به نیت تقرب الهی، از مصادیق« عبودیت» و آغازی برای حصول« طهارت» و « تقوا» است. هر چه بر این عبودیت بلحاظ کمیت و کیفیت افزوده شود، آثار عصمت، طهارت و تقوا در عبد بیشتر ظهور می‌یابد، و این طهارت و پاکی حجاب‌های بین عبد و خداوند را به کنار می‌زند. از این رو عبد به« معرفت شهودی» دست می‌یابد. در پرتوی این معرفت شهودی، حق از باطل نمایان شده و سالک به دور از گرفتاری در راه‌های انحرافی به صراط مستقیم حق « هدایت» می‌شود، چنانکه این معرفت شهودی ضامن ثبات قدم بر صراط مستقیم توحید است. از اینرو عابد سالک، با عنایت حق با عزم و اراده قوی‌تر در این مسیر گام برمی‌دارد. روش این پژوهش توصیفی تحلیلی می‌‌باشد و روش شناسی پژوهش تفسیری است.

جبر و اختیار همواره یکی از مهم‌ترین مسایل انسان‌شناسی در بین اندیشمندان مسلمان بوده است. این مساله در مکتب عرفانی ابن‌عربی نیز مورد توجه بوده است. ابن‌عربی در قرن هفتم هجری قمری در تصویر رابطه علم پیشینی الهی و اختیار آدمی و نفی جبر با طرح نظریه سرّ قدر و یا همان تابعیت علم نسبت به معلوم رویکردی متفاوت از اندیشه متکلمین را درپیش گرفته است. پژوهش پیش‌رو که با رویکردی توصیفی و براساس مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده، از نسبت اندیشه‌های یکی از مفسران شیعی قرآن مجید یعنی ابوالفتوح رازی متوفی قرن ششم هجری قمری با اندیشه‌های ابن‌عربی سخن می‌گوید. یافته‌های پژوهش براساس دیدگاه‌های این مفسر در بحث‌های جبر و اختیار، به‌ویژه چگونگی تصویر ابتلاء و امتحان آدمی با علم پیشین الهی ، نشان می‌دهد که نه فقط بین دیدگاه او در نفی جبر از آدمی با نظریات مطرح در مکتب ابن‌عربی تقارب وجود دارد، بلکه از پیشی گرفتن او بر ابن‌عربی در اندیشه عرفانی تبعیت علم از معلوم، حکایت می‌کند.