آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مسئلۀ تاریخ زرتشت همواره یکی از موضوعاتی بوده که نظر دانشمندان و شرق‌شناسان بزرگ را به خود جلب کرده است. عده‌ای از مستشرقان بر این گمان‌اند که زرتشت در حدود 600 قبل از میلاد ظهور کرده است. برخی دیگر این نظر را رد می‌کنند و تاریخ حیات او را به زمانی بسیار دور‌تر می‌رسانند. دکتر علی‌رضا شاپور شهبازی این مقاله را بر اساس شواهد تاریخی و تکیه بر مسائل گاه‌شماری نوشته است. وی در این مقاله، پس از رد نظریه‌های هرتسفلد، تقی‌زاده و هنینگ دربارۀ تاریخ 600 قبل از میلاد، نظر خود را بر اساس گاه‌شماری سنتی زرتشتی ارائه می‌کند و تاریخ حدود 1000 قبل از میلاد را برای زرتشت در نظر می‌گیرد. این نوشته مورد توجه ایران‌شناس بزرگ ایتالیایی گراردو نیولی قرار گرفته و در کتاب ارزشمند خویش، زمان و زادگاه زرتشت

تاکنون تعریف درستی از اصطلاح حقوق بشر که مورد پذیرش تمام اقوام و ملت‌ها باشد، ارائه نشده است. بسیاری از حقوق‌دانان علت این امر را در این می‌دانند که هر دین و فرهنگی به یک دسته از ارزش‌ها، عقاید و مبانی اهمیت می‌دهد که چه بسا در دین و فرهنگ دیگری این قبیل ارزش‌ها اهمیت چندانی نداشته باشد. با وجود این، حقوق‌دانان بسیاری کوشیده‌اند ارزش‌های مرتبط با انسان و حقوق او را در بین تمام ملت‌ها و ادیان و سنن بیابند و بر اساس آن، تعریف درستی به همراه الزامات آن ارائه کنند. از موضوعاتی که به این امر کمک شایانی می‌کند، بررسی مبانی حقوق بشر در میان ادیان مختلف است. هندوییسم از جمله ادیانی است که اهمیت زیادی برای انسان و حقوقش و رابطه او با محیط اطرافش قائل است. در این مقاله، نویسنده می‌کوشد حقوق بشر را در هندوییسم از منظر حقوقی، اخلاقی، دینی و غیره بررسی کرده و سپس با استفاده از منابع اصلی هندوییسم، پایه‌های اصلی حقوق بشر در آیین هندو را بکاود و ارتباطی بین این پایه‌ها و ارزش‌هایی چون مکشه، دهرمه، ارته در هندوییسم برقرار کند. او در پایان بیان می‌کند که دهرمه یا اخلاق می‌تواند امن‌ترین تکیه‌گاه برای حقوق بشر در هندوییسم باشد.

دین زرتشتی دین ایرانیان باستان است که همواره به دلیل قدمت و تأثیرات آن بر روی باورهای اقوام دیگر، از جمله یهودیت و مسیحیت، موضوع بررسی محققان قرار گرفته است؛ هرچند بسیاری از این تحقیقات متن‌محور نبوده و فقط به بیان کلیاتی از این تأثیرات اشاره کرده و از رویکردهای مختلف، از جمله مسائل زبانی و رجوع به منابع مقدس دین زرتشتی، یهودیت و مسیحیت کمتر بهره برده است. اگرچه عنوان این مقاله ظاهراً بیان می‌کند که به دنبال پاسخ به مسئله تأثیر دین زرتشتی بر یهودیت و مسیحیت است اما در واقع به دنبال آن است تا به سه هدف بررسی انواع استدلالات مقایسه‌ای در بحث تأثیر و تأثرات ادیان از یکدیگر، نقش مسائل زبانی در روشن‌شدن این تعاملات و نیز ادراکات مختلف از هر دین و نقش آن در بررسی این تعاملات بپردازد.

کتاب شکند گمانیگ وزار، نوشته مردان فرخ پسر اورمزد، از جمله کتاب‌های جدلی و فلسفی پهلوی است که در آن مردان فرخ به رد فرق و ادیان زمان خود، از جمله اسلام، یهودیت، مسیحیت و مانویت پرداخته و سرانجام نتیجه گرفته است که آیین زرتشت از تمام ادیان موجود بهتر است. این کتاب در 16 فصل و به زبان و خط پهلوی بوده که امروزه فقط تحریر پازند و ترجمه سنسکریت از آن به یادگار مانده است. در این مقاله درباره فصل‌های سیزدهم تا پانزدهم کتاب شکند گمانیگ وزار بحث شده است. مردان فرخ در این فصل‌ها از داستان آفرینش تورات و مهیب و ترسناک‌بودن خدای یهود و عقاید مسیحی انتقاد کرده است. نویسنده مقاله با تمرکز بر دو واژه بد‌خوانده‌شده در شکند گمانیگ آنها را دو وام‌واژه، یکی از سریانی و دیگری از یونانی، می‌داند. در پایان، با استفاده از بخش پیشین، منابع مردان فرخ و تاریخ متون مقدس در ایران را بررسی می‌کند.

یکی از مسائل مهم در حوزۀ تحقیقات دینی، تبیین ماهیت و کیفیت رابطۀ انسان و خداست، به‌ویژه که در بسیاری از ادیان، سعادت نهایی انسان در گرو برقراری ارتباط صحیح با خداوند دانسته می‌شود. در این زمینه، آیین زرتشتی با رویکرد خاصی که به خدا، نظم عالم، جایگاه هستی‌شناختی انسان و اخلاقیات دارد، دیدگاه پیچیده‌ای در این خصوص دارد و به جوانب مختلفی دربارۀ رابطۀ انسان و خدا پرداخته است. این پژوهش با هدف بررسی و تحلیل رابطۀ بین انسان و اهوره‌مزدا و با تأکید بر متون اوستایی و پهلوی در صدد پاسخگویی به چیستی و چگونگی این رابطه است. از این جنبه، پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و با مطالعۀ کتابخانه‌ای سامان یافته است. با توجه به یافته‌های پژوهش، می‌توان گفت که در آموزه‌های زرتشتی، مهم‌ترین نوع رابطۀ بین انسان و خدا، رابطۀ وجودشناختی و تکوینی محسوب می‌شود. در بستر چنین رابطه‌ای است که انسان باید نسبت معرفتی خود با خدا را قوام بخشد و در چارچوب دیانت زرتشتی، پرستش خداوند و زیستن بر طبق قواعد راستین دین را سرلوحۀ زندگی خود قرار دهد تا بتواند آن‌گونه نسبتی را با خداوند برقرار کند که هم مؤید اَشه/aŝa (نظم راستین و اهورایی عالم) هم سبب زوال اهریمن و هم موجب سعادت اخروی فرد مؤمن باشد. بنابراین، می‌توان گفت که در آموزه‌های آیین زرتشتی آن‌گونه که در متون اوستایی و پهلوی ظهور و بروز یافته است، رابطۀ تشریعی و سعادت‌شناختی/ فرجام‌شناختی انسان با خدا، در ذیل رابطۀ وجودشناختی/ تکوینی معنا پیدا می‌کند.

سنت تنتريك پيچيده و چندشكلي است و در نگاه ناظران تركيب پيچيده اي است از خدايان، اعمال، و نمادهايي كه با آيين بودا اوليه تفاوت چشمگيري دارد. تا آنجا كه بوداپژوهان غربي قديم در مقام داوري درباره آيين بوداي تنره يانه آن را آييني تباه مي دانستند. نگرش هاي غيرعالمانه هم، خصوصا در غرب معاصر، غالبا سكسي اند، يعني آيين بوداي تنتريك را سكسي مي دانند، غافل از آن كه عناصر سكسي در اواخر تحول اين سنت پيدا شده اند. با پيداشدن اصطلاح «وجره يانه» در قرن هفتم، در تاريخ آيين بوداي تنتريك اتفاق مهمي افتاد. برخي «آيين بوداي وجره يانه» را با «آيين بوداي تنتريك» يكي مي گيرند كه خطاي آشكار است. زيرا اين دو تفاوت چشمگيري با هم دارند مثلا يافت سريع بوداگي مقصد آيين بوداي وجره يانه است حال آنكه آيين بوداي تنتريك در چهارصد سال اول تحولش چنين مقصدي ندارد.

دین مانی سرشار از آموزه‌های عرفانی است که ریشه در اندیشه‌های گنوسی، ایرانی و یونان باستان داشته و با باورهای مسیحی و بودایی پربارتر شده است. بی‌شک یکی از عوامل رشد و پیشرفت سریع این دین ویژگی‌های عرفانی آن است. عرفان مانوی در بطن آموزه‌ها و مفاهیم دینی مانویت نهفته، و کمتر به شکل مجزا به آن توجه شده است. این عرفان با تأکید بسیار، راه نجات روح انسان از اسارت عالم ماده را در کسب معرفت می‌داند. وصول به این معرفت، از طریق خودشناسی و کشف و شهود قلبی است. اهمیت تزکیه نفس و زهد و ریاضت از پررنگ‌ترین بخش‌های این عرفان است. با مروری در متون به‌جامانده از مانویان، عناصر بسیاری یافت می‌شود که دارای اشتراکات بسیار با شاخصه‌های مکاتب عرفانی است. این مؤلفه‌ها را می‌توان جداگانه دسته‌بندی کرد تا به جهان‌شناسی، معرفت‌شناسی و خداشناسی مستقلی برای این دین عرفانی دست یافت.

بحث جبر و اختیار و موضوع‌‌های مرتبط با آن، در تاریخ سده‌های اول هجری، بیش از هر چیز با عنوان قدریه گره خورده است. فارغ از وجه تسمیۀ آن، با توجّه به این‌‌که هم در احادیث نبوی و هم در راوایات ائمۀ شیعه بارها به قدریه، باورهای آن‌‌ها و نسبتشان با مجوس اشار شده و ارزش‌گذاری منفی برای آن‌‌ها صورت گرفته است، در تاریخ تفکّر اسلامی نیز این اصطلاح با بار معنایی منفی و ناپسند به کار رفته است. این تحقیق در تلاش بوده است تا با تکیه بر احادیث مندرج در مجموعه روایات شیعی، مضامین احادیث مربوط را با روش توصیفی-تحلیلی و برداشت روایات از باور قدریه در باب جبر و اختیار و نسبتشان با مجوس بررسی کند. به اختصار می‌توان گفت که با نظر به مضامین حدیثی، با اطمینان‌‌خاطر نمی‌توان موضع احادیث راجع به جبرباوری یا اختیارگرایی قدریه را مشخص کرد؛ همچنین به احتمال زیاد، مراد از مجوس، زرتشتیان هستند که البتّه توصیفی که از آنان در دست است، از جهاتی مغشوش به نظر می‌رسد. بنابراین در تعیین وجه‌‌تشابه هم به نتیجۀ نهایی نمی‌توان رسید؛ هر چند انتساب فاعلیّت مستقل به موجودی غیر از خدا، به دلیل روایات بیشتر می‌تواند با احتمال قوی‌تر، بهترین گزینه باشد.

اسطوره‌ها که به نحوی حکایتِ ورود عناصر مینوی (خیر یا شرّ) به ساحت انسانی هستند، مضامین متفاوتی را به تصویر می‌کشند و سخنان بسیاری را می‌توان از آن‌ها استنباط کرد. در این میان، اسطوره‌هایی وجود دارد که به منشاء اموری همچون منشاء جهان، منشاء انسان، منشاء داروها، منشاء گیاهان و منشاء حیوانات و... می‌پردازند، مرگ نیز بخشی از این سنخ را به خود اختصاص می‌دهد. اسطوره‌های منشاء مرگ دارای انواع گوناگون و لایه‌های متفاوتی هستند و در میان فرهنگ‌های مختلف می‌توان نشانه‌هایی از آن‌ها را یافت. از این جهت، تحقیق در گونه‌شناسی چنین اسطوره‌هایی می‌تواند راه را برای تحلیل دقیق‌تر اسطوره‌های ملل هموارتر سازد و هدف از این تحقیق نیز رسیدن به گونه‌شناسی اسطوره‌های منشاء مرگ در اساطیر اقوام و ملل مختلف است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکردی تطبیقی نشان دهندة آن است که این اسطوره‌ها به دو نوع انسان‌مدار (انسان آگاهانه یا ناآگاهانه موجب ورود مرگ به زندگی می‌شود) و غیرانسان‌مدار (موجودی غیرانسانی موجب چنین رخدادی می‌گردد) تقسیم می‌شوند که هر یک از این دو گونه نیز دارای تقسیمات متفاوتی هستند.