آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع صفات خبری همگام با نزول وحی پا به عرصه تفسیر و کلام نهاد. در فهم آیات خبری و انتساب این صفات به خداوند، دیدگاه هایی مانند تشبیه و تجسیم، توقف (تفویض)، اثبات بلاتأویل، اثبات بلاکیف و اثبات باتأویل به متکلمان و مفسران نسبت داده شده است. سیدمرتضی و قاضی عبدالجبار ازجمله اندیشمندانی هستند که قائل به نظریه اخیر بوده، «عینیت صفات و ذات» و «نظریه تنزیه» اساس تفکر آنان را تشکیل میدهد. سیدمرتضی با ارجاع متشابهات به محکمات و در پرتو هدایت عقل و بهره وری از دلالت لفظی و تصدیقی به فهم و تفسیر آیات مربوط میپردازد؛ اما قاضی عبدالجبار با عقل محض و در مواردی بدون وجود قرینه ای بر تأویل، به این امر مبادرت میورزد.

«دونادون» دومین اصل از اصول اعتقادی یارسان و از چالش‌برانگیزترین عقاید ایشان است. در طول تاریخ و در سیر تطور آیین یارسان، پیروان آن در تفسیر دونادون با هم اختلاف دارند. این اندیشه همواره مورد انتقاد غیر یارسانیان بوده است و بسیاری از محققان دونادون را تناسخ محدود می‌دانند. برخی از سرسپردگان آیین یارسان به‌صراحت دونادون را همان تناسخ می‌دانند. برخی دیگر هرچند از به کار بردن واژه تناسخ برای دونادون آشفته می‌شوند، این دو اندیشه را جدای از هم می‌دانند، اما تفسیرشان از ماهیت دونادون همان معنا و مفهوم تناسخ است. پیش‌فرض ضروری تحقیق این است که سرسپردگان آیین یارسان در طول تاریخ با هم در عقاید و آداب و رسوم، از جمله دونادون، اختلاف نظر داشته‌اند. سؤال پیشِ روی این تحقیق این است که دونادون چیست و چه نسبتی با تناسخ دارد. در این پژوهش بر آنیم با جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای با روش توصیفی تحلیلی و تطبیقی ابتدا ماهیت دونادون را مشخص، سپس رابطه آن با تناسخ را تبیین کنیم.

در این تحقیق، دیدگاه وهابیت درباره انبیا با تکیه بر آیات قرآن و روایاتی که در منابع اهل‌سنت ذکر شده است، مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. مباحث این رساله به شیوه‌ی تحلیلی توصیفی و با استفاده از منابع کلامی وهابیان و پژوهش‌هایی که در این زمینه صورت گرفته، سامان یافته است. سلفیه و وهابیت عنوان جریانی از اصحاب حدیث اهل‌سنت با گرایش‌های گوناگون است که بر نقل تأکید فراوان دارد. این جریان فکری معتقد است که فهم سلف صالح سه قرن اول هجری از همه فهم‌ها بالاخص عقل گرایان و شهودیان بهتر و به حقیقت نزدیک‌تر است و دیگر فهم‌ها خالی از خلوص است. وهابیت، تابع محمد بن عبدالوهاب و در واقع و حقیقت تابع ابن تیمیه هستند و دیدگاه‌هایی بر خلاف همه‌ی امت اسلام دارند. وهابیان فضائل انبیاء از قبیل عصمت، علم غیب و شفاعت و دیگر فضائلی که موهبت الهی به آن‌ها می‌باشد را انکار می‌کنند و برای آنان قداستی قائل نبوده و در حد انسان عادی تنزل می‌دهند. آنان با برداشت نادرست از قرآن و روایات و با تحمیل عقیده‌ی افراطی خود، اسلام را دین خشونت در دنیا معرفی نموده و موجب اختلاف در بین امت اسلامی شده‌اند. در این پایان نامه قصد بر این است که: نظرات آنان را درباره انبیاء بررسی نموده و به گوشه‌ای از انحرافات آن‌ها پرداخته و آن را مورد نقد و بررسی قرار دهیم، تا هم امت اسلام از دسایس و وساوس این اقلیت مطلع گردند و شاید فریب خوردگان آنان هم دست از تکفیر مسلمین برداشته و به جانب حق روی نمایند و تفرقه و اهانت و اسائه‌ی ادب به ساحت انبیای الهی و مسلمین را رها کنند.

امروزه سازگاری یا عدم سازگاری دین و مدرنیته با یکدیگر، یکی از بزرگ‌ترین چالشها و دغدغه‌‌های فکری دینداران به‌ویژه مسلمانان است. در دنیای اسلام، بویژه در میان اهل سنت این بحث همپای اندیشه دینی و خاصه در چند قرن اخیر تحت تأثیر تحولات فکری،اجتماعی اندیشمندان مسیحی در غرب و بویژه از عصر خردگرایی (قرن هیجدهم) شکل یافته و تا امروز به حیات و پویایی خود ادامه داده است. یکی از مهمترین سوالات کلیدی در اذهان متفکرین اسلامی این است که در مواجهه جهان امروزی اسلام با تمدن غرب یا حداقل پیشرفت مادی غرب، راههای جلوگیری از انحطاط جوامع اسلامی در مقابل انحصارگری و فرهنگ تهاجمی غرب چیست؟ چگونه می‌توان تمدن اسلامی را دوباره شکوفا کرد؟ همچنین چگونه می‌توان ضمن گسترش تعامل سازنده ملل مسلمان با سایر ملل، پیشرفت و تعالی مادی و معنوی را نیز در پیکره جهان اسلام تحقق بخشید؟ و در عمل اثبات کرد دین اسلام دین جاودان و تامین کننده حیات مادی و معنوی بشر در همه زمانها است؟ بررسی رابطه اسلام و مدرنیته و راههای بهره‌گیری از مؤلفه‌های مدرنیته، خاصه عقلانیت خودبنیاد انتقادی و سکولاریسم در باب آموزه‌های اسلامی بخشی از تلاشها برای پاسخ به این سؤالات است که عمدتاً از دوره سید جمال‌الدین اسدآبادی رقم خورده و زمینه‌ساز شکل‌گیری اندیشه‌های متعددی در جهان اسلام گردیده است. عده‌ای از اندیشمندان اهل سنت بر این باورند: اسلام هر چند که آخرین دین آسمانی است و به حق، مدعی کارآمدی در مدیریت حیات مادی و معنوی ابنای بشر در طول زمان است، برای نجات بشر در شرایط متفاوت تاریخی، نمی‌تواند به نسخه زمان ظهور خود اکتفا کند؛ فلذا در اسلام امروزی ، رعایت مقتضیات زمانی و توجه به عقل و تجربه دینی و تاثیرات مدرنیته در جریان فکری اسلامی، محوریت بنیادین و زیرساختی دارد. در مقابل، عده‌ای اسلام اصیل را همان اسلام عصر پیامبر گرامی اسلام (ص) و صحابه و نهایتا تابعین صحابه می‌دانند و رجوع به اسلام آن عصر را وظیفه اساسی مسلمانان معرفی می‌کنند. هر یک از این دیدگاه‌ها در طول تاریخ، نتایج تلخ و شیرین فراوانی ببار آورده‌اند، لذا امروزه توجه دقیق به ابعاد این مهم در حفظ و دفاع موثر از اسلام ناب محمدی (ص) و مقابله با اسلام هراسی از اهمیت وافری برخوردار است. عبدالمجید شرفی اندیشمندی تونسی، عقل‌محور، شبه‌معتزلی و ضدسلفی است که ضمن بازخوانی تاریخ فکر و اندیشه اسلامی، تلاش دارد رابطه و نسبت دین و مدرنیته را در چارچوب اندیشه عقلانیت‌‌محور انسان مسلمان تبیین ‌‌نماید. وی، هیچ تباینی میان مدرنیته (این مدل فرهنگی نوساخته بشر) با حقیقت اسلام نمی‌‌بیند و تلاش می‌کند تا ضمن بازنگری میراث مکتوب، قرائتی انتقادی، تحلیلی، تأویلی و آینده‌‌نگر از دین ارائه نماید تا مسلمانان با حفظ هویت مسلمانی خود، حیات مدرن و جهانی و قابل دفاع و عزتمند داشته باشند. از منظر شرفی، توجه به ارزش‌های برخاسته از دمکراسی که از جمله نتایج مدرنیته است، از مهم‌ترین مبانی‌ای است که امروزه باید مورد توجه مسلمانان قرار گیرد و آنان نیز همانند پیروان سایر ادیان، دارای حقوق اساسی همچون آزادی اندیشه و انتخاب باشند؛ حقوقی که نمی‌توان در آن دخل و تصرف کرد یا بر سر کاستن آن چانه زد و بر دولتمردان اسلامی است که این حقوق را در جوامع خود ساری و جاری سازند و بر حفظ و پاسداشت واقعی آن متعهد باشند. در این تحقیق ، ابعاد و زوایای مختلف اندیشه دکتر عبدالمجید شرفی در باب اسلام و مدرنیته مورد بحث و بررسی قرار می گیرد و نکات مثبت و منفی آن مورد توجه خواهد بود ولی در باب لزوم بهره‌گیری از پیامدهای مثبت مدرنیته این نکته را هم باید گفت اگر پلورالیزم معرفتی، مهم‌ترین ویژگی این عصر است، ما نیز بر همان اساس باید از بنیان معرفتی دینی خود به طرز صحیح دفاع کنیم و دچار افراط و تفریط معرفتی و در نتیجه خودباختگی و ضعف در نظر و عمل نشویم.

زیدیه نام فرقه ای منشعب از شیعه است که بعد از قیام زید بن علی در کوفه(122ق) تشکیل شده است. این فرقه در گذران حیات خود تطوراتی را تجربه نموده است. تطوراتی که با تشکیل حکومت زیدی در طبرستان و دیلم رقم خورد. اما این حکومت به دلایلی دوام نیاورد و مذهب زیدیّه نیز با فاصله و زمان بیشتری ازبین رفت و جای خود را به امامیه داد. سؤال این است که این تحول چه علل و عواملی داشته است؟ بررسی علل تحقق این تغییر مذهب با مراجعه به متون اصیل زیدیه و توصیف و تحلیل یافته برای تبیین علت ها، موضوع این اثر است. به نظر می‌رسد در کنار علل مختلف، مهم‌ترین علت این امر، ناهمگونی منظومه فکری و اعتقادی، از جمله: امامت (مهدویت، کیفیت انتخاب امام، جواز امامت چند امام در زمان واحد) و اعتقادات دیگری که از این امر ناشی می‌شد، مثل روی آوردن به اعتزال و فقه حنفی و نیز موضوع مهمی مثل عدم اعتقاد و عمل به تقیه، فساد اخلاقی و رفتار آنان و خروج از زی اسلامی، زمینه اضمحلال زیدیّه را در طبرستان فراهم آورد.

چگونگی پاسخ به شبهات معاد و اعتقاد راسخ به قیامت از مباحث مهم بین فرق و مکاتب اسلامی است. این پژوهش با جمع‌آوری اطلاعات به روش تحلیلی ـ مقایسه‌ای در مقام پاسخ به شبهه آکل و مأکول و تناسخ است که آیا انسان بعد از خورده شدن توسط انسان یا موجودات دیگر چگونه حشر خواهد شد؟ و آیا نفس و روح بعد از جدا شدن از پیکر انسان، به بدن یا موجودات دیگر منتقل می‌شود یا نه؟ هدف مقاله، تطبیق و مقایسه دیدگاه اندیشمندان دو فرقه امامیه و ماتریدیه است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، ادله قائلین به امتناع اعاده معدوم از «متکلمان فیلسوف مشرب امامیه و برخی از متکلمان ماتریدیه» مبنی بر «زوال عناصر عالم ماده و بقاء نفس و روح» دفع کننده شبهه آکل و مأکول و تناسخ بوده است، برخلاف قول قائلین به بقاء اجزاء اصلی انسان و قول قائلین به بقاء اجزاء اصلی و فرعی دفع کننده این دو شبهه نیست. ادله قائلین به جواز اعاده معدوم از «متکلمان ماتریدیه و برخی از امامیه» با توجه به معدوم و نیست شدنِ تمام خلایق عالم، شبهه آکل و مأکول و تناسخ، سالبه به انتفاء موضوع است، بر خلاف قول قائلان به تجمیع اجزاء پراکنده (قول تفصیل) که دفع کننده شبهه آکل و مأکول یا تناسخ نبود.

در این که امامت، یک مقام انتخابی است یا انتصابی، میان مسلمانان اختلاف است: از یک سو، امامیه با تبیینی عقلانی، تعیین امام را امری انتصابی و تنصیصی از جانب پروردگار متعال و پیامبر(صلی الله علی و آله) می داند زیرا اولا تعیین امام، لطفی است از جانب پروردگار برای اصلاح امور بندگانش و هر لطفی، بر خدا لازم است بنابراین، خدای متعال امام را خود تعیین می فرماید و ثانیا از نظر قرآن، امام باید افضل و معصوم باشد و جز خداوند که محیط بر ماکان و ما یکون است، کسی عالم بر عصمت و افضلیت افراد نیست؛ پس باید خداوند بر امامت امام، تصریح بفرماید. علامه حلی در کتاب نهج الحق، مؤید این دیدگاه است. از سوی دیگر اهل سنت، تعیین امام را امری انتخابی و بر عهده ی مردم می داند و معتقد است که نصی در این زمینه وارد نشده است و پیامبر تعیین نفرموده که چه کسی بعد از او، امام امت و جانشین پیامبر است به همین خاطر تعیین امام و جانشین پیامبر بر عهده ی انسان ها نهاده شده است ، فضل بن روزبهان در کتاب ابطال الباطل، این دیدگاه را مطرح می کند. ما در این بررسی، به دنبال تبیین اندیشه های این دو عالم و بازشناسی اندیشه های اصیل شیعه هستیم تا پاسخی باشد بر معاندین با مذهب امامیه.

منابع تاریخى بصره را شهرى سنى و طرفدار عثمان معرفى کرده اند, در حالى که بصره قدیم فى الجمله شیعه عثمان بوده نه بالجمله. استعمال واژه شیعه على(ع) در مقابل شیعه عثمان در محاورات مردم بصره و... گویاى این مدعا است که شیعیان از آغاز در حیات سیاسى ـ مذهبى شهر تإثیر گذار بوده اند; از این رو باید پیشینه تشیع بصره را همگام با تولد شهر دانست, هر چند این گروه از جمله اقلیت هاى مذهبى شهر به شمار مىآمدند. در قرن پنجم, تفکر شیعى در این شهر بسط و گسترش یافت و مذهب غالب شهر شد. مقاله حاضر به ارائه شواهدى در اثبات وجود تشیع در بصره در قرون نخستین مى پردازد.

موضوع نوشتارحاضر«بررسی تطبیقی اندیشه­‌های کلامی قاضی عبدالجبار همدانی (م415هـ) و قاضی عضدالدین ایجی (م756هـ) در باب توحید و صفات الهی» است که در چهار فصل نگارش شده است. در فصل اول با توجه به اهمیت این دو شخصیت و متعلق بودنشان به دو فرقه کلامی مهم معتزله و اشاعره ضمن تعریف علم کلام به شرح حال کامل زندگانی قاضی عبدالجبار و ایجی اختصاص یافته است. فصل دوم در باب توحید و معانی و مراتب آن است. هر دو شخصیت به «جزء نداشتن و مرکب نبودن پروردگار» و «نفی تشبیه و تجسیم او »قائلند. این­دو معرفت­‌شناسی خداوند را واجب دانسته با این تفاوت که قاضی عبدالجبار این وجوب را عقلی دانسته و قاضی ایجی آن را شرعی می­‌داند. در باب ایمان عبدالجبار، عمل را که شامل طاعات، واجبات و مستحبات است، داخل در ایمان نموده و آن را قابل زیادت و نقصان می­داند لیکن قاضی ایجی عمل را در آن داخل نکرده و ایمان را تصدیق بما جاء النبی می­داند و طبق اکثر اشاعره آن را قابل زیادت و نقصان‌ نمی­‌داند. در فصل سوم پس از بیان معانی لغوی و اصطلاحی اسم، صفت و ذات، و تقسمیات صفات از منظر عبدالجبار و ایجی، سخن از رابطه ذات و صفات شده که در این موضوع عبدالجبار قائل به نظریه «نیابت ذات از صفات» ابوعلی جبائی(م303ق) است. قاضی ایجی دیدگاه «زیادت صفات بر ذات» را بیان داشته در حالی که ادله­ی قدمای اشاعره بر این امر را رد کرده و خویش نیز بر آن استدلالی ننموده است. برخلاف ایجی، قاضی عبدالجبار قائل به عدم توقیفی بودن اسماء خداوند است. فصل چهارم در موضوع صفات خبریه و رؤیت خداوند است که قاضی عبدالجبار معانی صفات خبریه را تأویل کرده، و حمل معانی ظاهری این آیات و روایات را بر معانی حقیقی­‌شان ممنوع دانسته است. لیکن قاضی ایجی به دلیل عدم قطع به معانی تأویلی، ضمن نفی تشبیه و تجسیم و عدم پذیرش صفت بودن معانی ظاهری، قائل به توقف است. در موضوع رؤیت در قیامت، قاضی عبدالجبار، آن را به دلیل «مجاوره» و «حال» واقع شدن در صورت رؤیت، رد می­‌کند این درحالی است که قاضی ایجی رؤیت را صحیح می­‌داند و قائل است که مؤمنین در قیامت با چشم سر خداوند را خواهند دید.