آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

"در عصر صادقین علیهماالسلام دست کم پنج شاخه فکری در میان شیعیان وجود داشت: 1. شیعه سیاسی و مردمی: تبری از خلفای پیش از امام علی علیه‏السلام و طبعا از عثمانیه، و انتظار بازگشت و تغییر اوضاع به نفع خاندان پیامبر که در عقاید رجعت و مهدویت ظهور می‏کرد، از معتقدات این شاخه از تشیع بود. 2. فقیهان معتدل: گروهی از برجسته‏ترین دانشمندان فقیه، همچون ابان بن تغلب، زراره و ابوبصیر که دیدگاهی معتدل و محتاط با قضایا داشتند. 3. متکلمان شیعه: افرادی همچون قیس ماصر، هشام بن حکم و مؤمن در این گروه جای می‏گیرند. 4. غالیان: افرادی نظیر مغیرة بن سعید، بیان بن سمعان، و مهم‏تر از همه، أبوالخطاب اسدی از جمله غالیان معروف می‏باشند که در این دوران فعالیت می‏کردند. 5. مفوّضه یا غلات درون گروهی: به باور این افراد، ائمه علیهم‏السلام تمام کارهایی را که باید خدا انجام دهد انجام می‏دهند، با این تفاوت که قدرت خدا اصلی است و قدرت آنها تبعی. "

فراگیر شدن رایانه ‌ها و برنامه ‌های نرم‌ افزاری، در پژوهش ها و مطالعات دینی نیز، تحول بزرگی پدید آورد. برای اولین بار، این استاد عبدالرزاق نوفل (ت 1984) بود که واژه «اعجاز» را در زمینه تناسب اعداد در قرآن به کار برد و در کتاب الاسلام دین و دنیا چنین آورد که دو واژه دین و دنیا در قرآن به تعداد برابر به کار رفته ‌اند؛ اما پر سر و صداترین پژوهش ها را دکتر محمدرشاد خلیفه، شیمیدان مصری مقیم آمریکا (ت 1990) انجام داد و با استفاده از رایانه، مدت 4 سال به پژوهش درباره کلمات قرآن پرداخت. بر این نظریه، در هر دو قسم صغروی و کبروی، اشکالات بسیاری وارد است؛ اشکالاتی که مختص عدد خاصی مانند عدد 19 نیست و مربوط به همه اعداد است؛ زیرا هر فرد یا گروهی، بسته به علاقه خود می ‌تواند عددی مثل 5 و 6 و 7 و 12 و ... را معیار قرار دهد و به نتایجی دست یابد؛ بنابراین اطلاق اعجاز برای این نظریه، صحیح به نظر نمی ‌رسد و تنها می‌ توان آن را شگفتی در تناسب اعداد نامید.باید افزود که انتظار اعجاز عددی از قرآن، توقعی نابجاست و نمی ‌توان پذیرفت که خدای متعال با بندگان خود از طریقی عوام ‌فریبانه سخن گفته باشد. اعجاز قرآن در نگاه نخست و برای اعراب جاهلی صدر اسلام و مردمان هنرجوی دوران های بعد، در زیبایی ‌های شگفت آور ظاهری و تاثیرگذار آن، اعم از بلاغت و هماهنگی ‌های صوتی و عددی و ... است؛ و در نگاه عمیق و موشکافانه، معارف و دانش های والای الهی آن.

تأثیر هرمنوتیک و نیز «خوانش زنانه» در فهم و تفسیر از مباحثی است که در دهه‌های اخیر در حوزه تفسیر متون دینی مطرح شده است. در این مطالعه در صدد آن‌ایم که این نگاه در فهم قرآن را بر اساس دیدگاه‌های آمنه ودود تحلیل و بررسی نماییم. وی تلاش می‌کند به روشی که آن را «هرمنوتیک توحیدی» نامیده است، آیات قرآن درباره زن را بازخوانی کند. ودود قرآن را کلام خدا و تاریخی اخلاقی می‌داند. او معتقد است که به جز مناسک و آیین‌های عبادی که غیر قابل تغییرند، لزوماً نباید از بخش‌های دیگر قرآن که مربوط به بافت‌های خاص است تقلید کرد، مگر اینکه بعدها بتوان یک چارچوب عام و نظام‌مند ساخت و از آن مبانی برای هدایت عام استفاده کرد. ودود، همچون نوگرایان معاصر، آیات متشابه را به «تمثیلی» تفسیر می‌کند و معنای متن را ثابت نمی‌بیند و معتقد است که هیچ یک از روش‌های تفسیری عینی و اُبژکتیو نیستند. همچنین، اعتقاد دارد در فهم وحی باید به بافت مکانی و زمانی و فرهنگ عصر نزول و زمینه‌های نزول آیات توجه کنیم.

بسیاری از اصحاب ادیان و مذاهب به انحصار "حقانیت" و "نجات" در آیین خود معتقدند. عموم فقیهان و متکلمان شیعه نیز به این نگرش گرایش دارند. ایشان قائل به "کفر حقیقی تمامی غیرمومنان" و "هلاک اخروی همگی آنها" هستند؛ در عین حال جاهلان قاصر یا همان مستضعفان را از هلاک ناشی از کفر استثنا می‌کنند. این دیدگاه مشهور به ‌رغم توجهش به مستضعفان، نسبت به شمول رحمت الهی کم‌توجه بوده، به درستی منطبق بر آیات قرآن و روایات پیامبر اکرم و ائمه شیعه نیست و در چند موضع نیازمند اصلاح است. شش اشکال مهم آن دیدگاه مشهور عبارت‌اند از: [1] کافر دانستن تمامی غیرمومنان و از جمله مستضعفان و بی‌توجهی به گروه میانه یا همان ضالین که مطابق نصوص دینی نه مومن و نه کافرند؛ [2] محدود کردن گستره‌ی رحمت الهی به مومنان و سپس مستضعفان و نادیده گرفتن شمول نجات اخروی درباره گروه‌های دیگر همچون "المولفه قلوبهم"، گنهکارانی که "اعترفوا بذنوبهم"، اصحاب اعراف و "مرجون لامر الله" که خیل عظیمی از مردم را تشکیل می‌دهند؛ [3] محدود دانستن دامنه‌ی شمول نجات به خصوص پس از گسترش اسلام و رو به زوال نهادن مستضعفان؛ [4] معادل پنداشتن قبول نشدن اعمال و مستوجب بهشت نشدن با مستوجب دوزخ گردیدن و خلط میان دو دسته از نصوص دینی در این باب؛ [5] طبقه‌بندی اصحاب کبائر و فاسقانی که کافر نیستند در شمار مومنان، با آنکه در شمار ضالین هستند؛ [6] معاف شمردن گروه میانه از عذاب به جای معلّق دانستن عذاب و هلاک آنها. این رساله با طرح نظریه‌ی "شمولگرایی تعلیقی در نجات" اشکالات فوق را رفع می‌کند و نشان می‌دهد که آن نظریه منطبق بر آیات قرآن و احادیث پیامبر و ائمه طاهرین علیهم‌السلام است. نظریه‌ی "شمولگرایی تعلیقی در نجات" مدعی است که رستگاری اخروی می‌تواند شامل اکثریت مردم دنیا بشود و این شمول پس از مومنان تنها محصور در مستضعفان نیست. این نظریه به دو گونه نجات تضمینی و تعلیقی قائل است و با اشاره به مزایای نجات تضمینی به این پرسش فیلسوفان دین نیز پاسخ می‌دهد که اگر آیین حق متعین در یک دین یا دسته‌ای از ادیان آسمانی است، چگونه اعتقاد به شمول نجات و توسعه‌ی آن به بیرون از حوزه‌ی پیروان آیین حق باعث بی‌بها شدن دین راستین و کاهش انگیزه در التزام به آن نمی‌شود.

یکی از موانع بر سر راه زنان مؤمنی که در پی برابری و آزادی بیشترند، واژه‌ها و گزاره‌هایی از متون مقدس است که از آنها معانی مخالف با برابری مرد و زن برمی‌آید. این مقاله نشان می‌دهد فمینیست‌ها در مواجهه با چنین گزاره‌هایی از کتاب‌های مقدس، به رهیافت‌های تاریخی‌ادبی روی آورده‌اند. اما چرا فمینیست‌ها به سوی این رهیافت‌ها رفتند و آیا بهره‌بردن از این‌گونه رهیافت‌ها در عرضه تفسیری قانع‌کننده از گزاره‌های پرسش‌برانگیز موفقیت‌آمیز بوده است؟ از اواخر قرن بیستم، رهیافت‌های تاریخی‌ادبی به انتقادات فمینیست‌ها بر کتاب مقدس راه یافت و آنها کوشیدند نشان دهند که باورهای مردسالارانۀ دنیای قدیم چقدر بر گزاره‌های کتاب مقدس اثرگذار بوده است. فمینیست‌های مسلمان مسائل متفاوتی با مسیحیان دارند، زیرا گزاره‌های قرآن دربارۀ آفرینش زن و مرد نه‌تنها نیازمند نقد نیست، بلکه آیات قرآن در این موضوع از پشتوانه‌های دینی فمینیست‌ها است. آنچه برای این گروه از مسلمانان مسئله‌برانگیز است، آیاتی است که بار حقوقی دارد.

تفسیر تسنیم، پدیدآمده توسط آیت‌الله جوادی آملی، ازجمله تفاسیر اجتهادی قرآن در دوران معاصر محسوب می‌شود که به اقتفای تفسیر المیزان عمدتاً از روش قرآن به قرآن بهره گرفته است. نگارنده این تفسیر در مقام بیان معارف آیات کریمه، همت خود را مصروف تفسیری مستدل و روشمند از آیات کتاب الهی نموده و بر این پایه به آرای دیگر مفسران عنایت داشته و به‌نقد اندیشه‌های تفسیری آنان پرداخته است. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی -تحلیلی، با بررسی نمونه‌هایی از تفسیر تسنیم با محوریت روش نقد، نشان می­دهد که آیت‌الله جوادی آملی، ضمن رعایت اخلاق، به‌نقدی هدفمند از طریق به‌کارگیری قواعد تفسیری مورد قبول طرفین و احیاناً نقد این قواعد در اندیشه تفسیری دیگر مفسران، اقدام کرده و با استدلالات عقلی و استنادات نقلی، مطابق با معیارهایی همچون: موافقت با دیگر آیات همسو، حجیت ظواهر، هماهنگی با سیاق آیات و مطابقت با عقل برهانی، نادرستی آرای برخی مفسران را تبیین نموده است. ایشان در تفسیر تسنیم با تحلیل نادرستی دلایل آن‌ها، برداشت‌های ناصواب آنان را نفی و مراد واقعی خداوند از آیات قرآن کریم را بیان می‌کند.

ایگناتس گلدتسیهر، از مشهورترین خاورشناسان غربی، معتقد است که روش مسلمانان در نقد روایات عمدتاً محدود به نقد إسناد حدیث بود و داوری دربارۀ ارزش محتوای روایات نیز به صحت إسناد بستگی داشت. پس از گلدتسیهر نیز، برخی از خاورشناسان به نتایجی مشابه دست یافتند و نظریات او را تأیید کردند. محققان مسلمان در نقد این نظریات، قواعدی را ذکر کرده‌اند که دالّ بر نقد متن است و معتقدند که محدثان اهل سنت از قرن اول در کنار نقد و بررسی اسناد روایات، به نقد متن نیز توجه داشتند. در این مقاله، دیدگاه گلدتسیهر، منتقدان مسلمان و نیز دیدگاه جاناتان براون، از محققان مسلمان معاصر در غرب، در این مبحث بررسی شده و نکات قوت و ضعف آن‌ها نشان داده شده است. براون معتقد است که نقد متن تا قرن چهارم به شکل پنهان و در لفافۀ نقد سند انجام می‌شد و پس از تألیف منابع اصلی حدیث و از قرن پنجم و ششم بود که برخی علما به نقد متنی صریح روی آوردند. با این حال، به نظر می‌رسد که نقد متن حدیث در میان برخی محدثان قدیم نیز صراحتاً رایج بوده و نیازی به پنهان کردن آن نمی‌دیدند. در پایان مقاله، جهت تکمیل و تأیید بحث، به نمونه‌هایی از روایات اشاره شده و نتایج یک پژوهش نو در جهان غرب دربارۀ مبحثی تاریخی در صحیح بخاری و صحیح مسلم، که به روش نقد متن انجام شده، گزارش شده است.

از منظر عالمان قرآن‌پژوه، «علم قرائات» یکى از دانش‌هایی است که در راستای فهم و تفسیر درست کلام الهى تدوین گشته و اهمیت به‌سزایی در تبیین مراد الهی دارد؛ کما اینکه شناخت قرائات‌ مختلف می‌تواند نقش مؤثری در تأسیس و تبیین آرای تفسیری داشته باشد؛ به همین سبب، این علم از دیرباز، مورد توجه مفسران و قرآن‌پژوهان بوده است. تفسیر تسنیم نوشتۀ آیت‌الله جوادی آملی، از جمله تفاسیری است که در آن به موضوع اختلاف قرائات و تأثیر آن در فهم آیات قرآن توجه شده است. پژوهش پیش رو با شیوۀ توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، درصدد است که رویکرد اجتهادی آیت‌الله جوادی آملی با پدیدۀ اختلاف قرائات و تأثیر آن در شناخت صحیح‌ترِ مراد خداوند را تبیین نماید. در این تحقیق مبانی صدوری مؤلف تفسیر تسنیم نسبت به قرائات سبعه و تواتر قرائات و معیار صحت قرائات بررسی ‌شده و با مطالعه نمونه‌هایی از نقد قرائات در تفسیر تسنیم، مشخص می‌شود که این مفسر شیعی به قرائت مشهور حفص از عاصم بسنده نکرده و با بررسی معانی حاصل از قرائات و تطبیق آنها با معیارهای صحیح تفسیری، به نقد برخی از آرای تفسیری در این زمینه پرداخته است