آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از موضوعات مهم در بحث نسبت دین و به‌ویژه اسلام با سیاست، پرسش از مشروعیت و حقانیت حکومت است. در این راستا سؤالاتی از این دست مطرح می­شود: در اسلام چه حکومت و نظامی مورد قبول است؟ آیا صرف داشتن شرایط رهبری برای آن کفایت می­کند؟ مردم نقشی در پذیرش دارند؟ آیا زور و غلبه مشروعیت آور است؟ و... در این مقاله، از بیعت که یکی از روش­های حکومتی بوده و در قرآن و روایات مورد تأیید قرار گرفته است و در واقع پیش از اسلام نیز بوده و با شرایطی به امضا رسیده است، بحث خواهد شد. در این روش، افزون بر شرایط رهبری، رضایت و مقبولیت مردمی یا به­نحوِ شرط وجوب یا شرط واجب نیز لحاظ شده است و حکومت نمی­تواند بدون آن، مشروعیت یابد. دامنه و قلمرو این رضایت از قبول حاکم، به پذیرش برنامه­های کلان حکومت نیز گسترش می­یابد، هرچند برخلاف مصالح خودشان تصمیم بگیرند. لذا پس از بحثی دربارۀ مفهوم بیعت، به آیات و روایاتی در این باره استناد شده است و شرایط و قلمرو بیعت مورد بررسی قرار گرفته است.

مسئله «جامعیت قرآن» که در روزگار ما اهمیتی دوچندان یافته، از دیرباز به‌عنوان یکی از جنبه‌های اعجاز قرآن مورد استناد اندیشمندان اسلامی بوده است؛ هرچند این اصطلاح از واژگان نوظهور است و در آثار پیشینیان با عنوان‏هایی همچون علوم مستنبط از قرآن، مورد اشاره قرارگرفته است. در اصلِ جامع بودن قرآن در گستره هدایت و تأمین نیازهای بشر، میان شیعه و سنی اختلافی نیست؛ ولی در مصداق‌ها، کیفیت و گستره جامعیت قرآن و احکام اختلاف‏های فراوانی یافت می‌شود که به‌سادگی نمی‌توان از آن چشم‏پوشی کرد. در این نوشتار ضمن بررسی دو دیدگاه حداکثری و حداقلی و تطبیق نظریات صادق بلعید با این دیدگاه‌ها، اصالت و برتری دیدگاه اعتدالی آشکار می‏شود. در دیدگاه حداکثری، قرآن کریم جامع همه دانش‌ها و موضوعات الاهی و بشری است. در برابر آن، دیدگاهی است که مفاهیم و معارف قرآن را فردی و مربوط به حیات اخروی انسان دانسته و حتا در مسائل فقهی به حداقل نظر داده است. این دیدگاه موردِتأیید صادق بلعید، استاد دانشگاه تونس، در کتاب «القرآن و التشریع» است.

قرآن بر حقانیت پیامبر گرامی اسلام۹ در دعوی نبوت و الهی بودن قرآن، به نبود اختلاف در قرآن استناد کرده است، اما آیا نفی اختلاف می‌تواند دلیل الهی بودن این کتاب باشد؟ این چه نوع دلیلی است؟ آیا لزوماً در کتب بشری اختلاف وجود دارد؟ مراد از اختلاف چیست؟ آیا این مطلب یکی از وجوه اعجاز است، یا خود دلیلی مستقل به شمار می‌آید؟ و... محققان دیدگاه‌های مختلفی در باره این آیه بیان کرده‌اند، از جمله: در معنای عدم اختلاف، منشأ اختلاف، نحوه تقریر پیشینیان از این مطلب، مخالفان این وجه از اعجاز و... این مقاله با بررسی مسائل فوق، به یکی از شبهاتی که اخیراً در مورد تعارض آیات توبه مطرح شده، پاسخ می‌دهد.

تاریخ‌گذاری قرآن و شناخت زمان و مرتبۀ تاریخی آیات و سور قرآنی یکی از مهم‌ترین مباحث روز علوم قرآنی است. قرآن پژوهان معاصر ایرانی در این زمینه تحقیقاتی داشته‌اند که به دو گروه عمدۀ متن‌گرایان و نقل‌گرایان تقسیم می‌شوند. این مقاله ضمن بیان دیدگاه‌های فوق و بررسی روش‌های تاریخ‌گذاری آن‌ها که شامل «آهنگی- موضوعی»، «مضمون نگری»، «ریاضی- آماری»، «نقلی محض» و «نقل متکی بر متن» می‌شود، به این نتیجه رسیده که مطمئن‌ترین راه در تاریخ‌گذاری قرآن «نقل متکی بر متن» است.

تخفیف مجازات برای زنان در سراسر ابواب فقهی اسلام مشاهده می‌شود که این تخفیفات ناشی از نگاه حمایتی اسلام به جنسیت زنان و اهمیت والای روحیات، عواطف و موقعیت اجتماعی بی‌بدیل آنان نزد قانونگذار اسلامی است. فقه امامیه نسبت به اکثر نظامات حقوقی دنیا که داعیه‌دار دفاع از حقوق-بشر، علی‌الخصوص حقوق زنان‌اند در این زمینه برتر است. این حجم از ریزبینی و توجه به روحیات و خصوصیات روانی زنان در تشریع احکام اگر نگوئیم بی‌نظیر، کم‌نظیر است. قوانین موضوعه ایران نیز که مبتنی بر فقه اسلامی است تا حدودی و نه در تمامی موارد این تخفیفات را لحاظ کرده است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی به موارد تخفیف کیفرهای زنان بزهکار به‌طور مستند و مستدل در شریعت اسلام و نظام حقوقی ایران پرداخته است؛ ازجمله‌ی این موارد: مجازات زن مرتد، مجازات زن محارب، مجازات زن در جرم بغی، تخفیف در مجازات تعزیری، عدم جواز تبعید زن به‌واسطه زنا و قوادی، عدم اجرای حد زنا و تخفیف و به تعویق انداختن اجرای حدود زن حامله، مرضعه، مستحاضه و نفساء است.

در قصص قرآن، سه واژه قریب المعنی «أهل»، «آل» و «أهل بیت» در مورد خاندان نبوت، به کار رفته است؛ در احادیث واژه "عترت" نیز آمده است که از حیطه بررسی قرآنی خارج است. در این مقاله با بررسی دقیق کاربردهای قرآنی«أهل»، «آل» و «أهل بیت» و با عنایت به سیره حضرت نوح‏۷ وحضرت لوط‏۷ و حضرت ابراهیم‏۷ در آیات مکی، و تأکید سوره تحریم، معلوم می‌شود که برخلاف دلالت عرفی، صرف همسر و فرزند پیامبر بودن نه تنها شرافت و صلاحیت معنوی انتساب به خاندان نبوت را پدید نمی آورد بلکه از هلاکت و جهنمی شدن هم مانع نمی شود و قرابت نسبی و سببی، به عنوان شرط لازم، قدر متیقن بلکه ظاهر تمام اطلاقات قرآن در باب «أهل النبی‌» است که در فهم صحیح و دقیق آیه تطهیر و اختصاص آن به أهل بیت معصوم پیامبر اسلام، نقش مهمی دارد.