آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

دانشیان، بخشی از تراث حدیثی فریقین را جوامع حدیثی نام نهاده‌اند. یکی از مسائلی که درباره جوامع حدیثی فریقین قابل طرح است اینکه این کتب چگونه به احادیث تفسیری پرداخته‌اند. در این زمینه پژوهش مستقلی تألیف نشده است. با مطالعه در ابواب و موضوعات این کتب، نحوة پرداختن به احادیث تفسیری مشخص می‌گردد. در این پژوهش که با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به مطالعه در ابواب کتب جوامع حدیثی پرداخته است، این نتایج به دست می‌آید که جوامع اولیة حدیث شیعه چون بر اساس ابواب فقه تبویب شده‌اند، هیچ باب مستقلی برای احادیث تفسیری تدوین نکرده‌اند و احادیث تفسیری ذیل ابواب گوناگون پراکنده است. مؤلفین جوامع حدیثی متأخر نیز کتب حدیثی خود را به پیروی از آنان تحت همان ابواب تدوین نموده‌اند. در جوامع حدیثی اهل سنت نیز اگر چه بابی تحت عنوان «باب التفسیر» تدوین شده، ولی در سایر ابواب نیز احادیث تفسیری کم و بیش مشاهده می‌شود. نیاز به جمع‌آوری و تدوین احادیث تفسیری در فریقین احساس می‌شود.

در بررسی‏های سندی، عناوین متعدد یک راوی و اشتراک یک اسم بر مصادیق مختلف، از موانع شناسایی هویت راویان است. هدف از این پژوهش شناخت عنوان سلیمان بن جعفر است. این اسم با القاب مختلف در اسناد روایات ذکر شده است. از آن‏جا که تنها عنوان سلیمان بن جعفر الجعفری در کتب رجالی متقدم موجود بوده و مورد توثیق قرار گرفته است، اتحاد سایر عناوین با این عنوان، موجب توثیق آن‏ها می‏گردد. طبق بررسی‏های انجام شده در این جستار، القابِ الجعفی، الجوهری، الحمیری با سلیمان بن جعفر الجعفری مشترک است. الجعفریِ مطلق نیز زمانی که راوی از امام رضا۷ باشد، با این راوی متحد است. سلیمان بن جعفر المروزی نیز مصحّف از سلیمان بن حفص المروزی است. بنابراین سلیمان بن جعفر مطلق مشترک بین البصری و الجعفری خواهد بود. اما به نظر می‏رسد وقتی سلیمان بن جعفر بدون قرینه ذکر شود، منصرف بر الجعفری است.

نحوۀ تعلیم پیر به مرید در اسرار التوحید به‌گونه‌ای است که می‌توان آن را با بازی هرمنوتیکی گادامر که هدف نهایی از مطرح ساختن آن، رهایی از «سوژه‌محوری» است، تطبیق داد. گادامر رهایی از «سوژه‌محوری» را به‌عنوان غایت نهایی در ذیل مفهوم «بازی» که آغازی برای ورود به بحث هنر است، مورد توجه قرار می‌دهد. در حقیقت این غایت، مقابله‌ای با عقلانیت «سوژه‌محور» در تفکر مدرن است. هدف از تطبیق رابطۀ پیر و مرید با بازی هرمنوتیکی معرفی عرفان اسلامی (به‌خصوص عرفان رایج در خراسان) به‌عنوان همپای هنر یونانی در حذف تفکر «سوژه‌محوری» است که این هدف از طریق روش‌های تحلیلی-تطبیقی-توصیفی دنبال می‌شود. حکایات اسرار التوحید به‌عنوان متنی عرفانی ویژگی‌های بازی هرمنوتیکی را به‌نحو کاملی (البته در ذیل معرفت‌شناسی عرفانی و نه هنر) پوشش می‌دهند. از جمله ویژگی‌های بازی گادامری که در اسرار التوحید وجود دارد،‌ عبارت‌اند از: استقلال بازی از بازیکنان، امر غیرجدی و جدیت در بازی، نحوۀ حضور تماشاگر، غایت بازی و در نهایت حذف سوژه.

از قرون گذشته تا کنون کتاب‌هایی با عنوان جامع حدیثی شهرت یافته است که به جوامع اولیه، جوامع متقدم و جوامع متأخر قابل تقسیم است. یکی از این کتاب‌ها، بحارالانوار نوشته‌ی علامه مجلسی است. پس از نگارش، این دایره‌المعارف بزرگ شیعی در زمره‌ی جوامع حدیثی سه‌گانه‌ی متأخر جای گرفت و به دلیل گستردگی حجم و محتوای احادیثش که منتهی به جامعیت آن شده است، مورد توجه‌ی ویژه قرار گرفت. این اثر وزین از جهات گوناگونی دارای جامعیت است اما به طور دقیق، مشخص نیست که با چه شاخصه‌هایی، به آن اطلاق جامع می‌شود. علامه مجلسی در این باره توضیحی نداده است و همچنین نویسندگانی که پیرامون بحارالانوار قلم‌فرسایی کرده‌اند چندان به این موضوع عنایت نداشته‌اند. نوشتار پیش‌رو با روش توصیف و تحلیل متون و منابع حدیثی- تاریخی درصدد بیان شاخصه‌هایی برای جامعیت کتاب بحارالانوار با تاکید به قرائن موجود در مقدمه و محتوای این کتاب است. بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که نمود‌های جامعیت آن شامل جامعیتِ مآخذ و جامعیت موضوعی و کمّی است که نقطه‌ی افتراق این کتاب با جوامع حدیثی دیگر است. همچنین جامعیت این کتاب رابطه‌ی مباشری با حفظ و نشر احادیث شیعی در جهت رفع نیاز‌های زیستی شیعیان دارد که چنین دیدگاهی نیز ریشه در کتاب علی (ع) دارد و برای پی بردن به ابعادی عمیق‌تر از جامعیت بحارالانوار، در کنار سایر وجوه باید به آن توجه داشت.

دین مبین اسلام همواره به عنوان تفکر زنده و پویا شناخته شده و به علت دارا بودن پایه‌های استوار و منطق متقنش، از مصاف و تعامل با افکار و عقاید متفاوت و یا حتی متضاد، ابایی ندارد. مناظره و احتجاج یکی از بهترین راههای تعامل بین ادیان و مکاتب است که اگر درست و اصولی انجام گیرد، می‌توان امیدوار بود که از رهگذر آن، به سرمنزل هدایت و سعادت رهنمون شد. معصومان(ع) به علت عصمت ذاتی‌ از هرگونه خطا و اشتباه مبری بوده و مناظرات ایشان نیز به عنوان بهترین نمونه در این زمینه مطرح است. از آنجا که درونمایه شبهات در طول تاریخ ثابت و حداقل دارای کمترین تغییر است، بررسی شبهات و سئوالات از صدر اسلام و مناظرات معصومان(ع) در این زمینه، از نظر قالب و محتوا بسیار کارگشا و مفید می‌باشد. در این پایان‌نامه سعی شده است، به روش توصیفی-تحلیلی، آداب مناظره از برخورد و نحوه‌ی رفتار اولیای دین(ع) با مخاطبان و از قواعد مناظره، به بررسی عدم مغالطه در مناظره پرداخته شده است. مناظره علاوه براینکه باید دارای محتوای عقلانی و منطقی باشد، باید در قالب زیبا و مناسب نیز ارائه گردد. رعایت اخلاق و سلوک معصومان(ع) باعث نرمی قلوب و افزایش تدثیرگذاری بر مخاطب می‌گردد و از عداوت و لجاجت وی می‌کاهد. همچنین نباید در مناظره مغالطه و سفسطه وجود داشته باشد و استفاده از این دو در اثبات حق و حقیقت نیز مورد تأیید معصومان(ع) نبوده است. ایشان(ع) در مواجهه با مغالطه، ابتدا وقوع آن را هشدار داده و با استفاده از روش‌های متفاوت به تبیین مسئله و هدایت مخاطب می‌پرداختند.

زیارت قبور از جمله مسائل فقهی است که همواره بین مسلماناندر طول تاریخ به عنوان یک سنت حسنه، رایج بوده است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم)بارهابه قبرستانبقیعرفته و به اهل قبور سلام و درود می فرستادند و برای آنان طلب آمرزش می نمودند.و مسلماناننیز بر سر قبور مردگان خود حضور یافته و آنها را زیارت می کردند و قرآن تلاوت نموده و ثواب آن را بر مردگان خود هدیه می کردند. این سنت حسنه، همچنان بین مسلمانان ادامه دارد.اولین شخصی که با این سنت حسنه، به مخالفت پرداخت، ابن تیمیه بود. ایشان تنها با استناد به حدیث « شد رحال» ( بار سفر بستن) «بار سفر بسته نمی شود جز مساجد سه گانه، مسجد الحرام ، مسجد الاقصی و مسجدالنبی». رفتن برای زیارت قبور را نیزیک سفر معصیت انگاشته و مسلمان را از رفتن به زیارت قبور باز داشته است. سپس فرقه وهابیت، با پیروی از افکار ابن تیمیه، مسلمان را از رفتن به زیارت قبور مردگان خویش، منع می کنند. چه بسا زائران قبور را، به عمل شرک نسبت می دهند و آنان را مشرک می دانند. آنانهمواره در تلاش هستند تا با ایجاد فتنه بین مسلمانان، تفرقه بیندازند. یکی از فتنه های وهابیت، تحریم زیارت قبور است. وهابی ها حتی با زیارت قبر پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله)مخالفت می کنند. در این پایان نامه مشروعیت زیارت قبور از دیدگاه اهل سنت با نظر به شبهات وهابیت،مورد بررسی قرار گرفته است و به روش توصیفی_ تحلیلی تدوین شده است. با توجه به اهمیت این موضوع، آداب زیارت قبور، آرا و نظرات علما و دانشمندان اهل سنت، زیارت قبر پیامبر(ص) وو استناد فرقه وهابیت به حدیث «شد رحال» مورد کنکاش قرار گرفته است .

وجود احادیث به ظاهر متعارض و نیز طعن و سرزنش های اهل کلام نسبت به اهل حدیث، مبنی بر نقل احادیث متناقض و متخالف با شرع و عقل توسط آنها، محدثین را بر آن داشت که به تألیف کتب خاصی همت گمارند که متضمن جمع اخبار و حلّ و رفع تناقض از چهره روایات باشند. این جمع و حلّ اختلاف، به شکل های گوناگونی از جمله ترجیح روایتی بر معارض آن، یا حمل بر ناسخ و منسوخ بودن، امکان پذیر است. هرچند آثار این محدثین در مورد جمع بین روایات و حلّ تعارض میان آنها خالی از اشکال نیست؛ ولی در نوع خود خدمت بزرگی به ساحت حدیث نبوی برشمرده می شود. این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی، در صدد تبیین مهمترین زمینه ها و عوامل پیدایش و توسعه علم «مختلف الحدیث» و بررسی برخی از مهمترین فعالیت های محدثین اهل سنت در این زمینه است.

درمیان مسلمانان کتاب ( قرآن) و سنت مورد احترام ویژه و جزء منابع معتبری در فقه آنان به شمار می رود که از آن بهره های فراوان می برند. اما در این زمینه پرسش هایی از این دست مطرح است که آیا با بودن کتاب و سنت نوبت به عقل می رسد؟ آیا همان گونه که اخباریان می گویند تمام آنچه را که انسان ها تا قیامت بدان محتاج اند در کتاب و سنت بیان شده است؟ اگر پاسخ منفی است پس تکلیف چیست؟ آیا توصیه ی توقف و احتیاط اخباری ها کافی به مقصود است؟ یا نه باید به کمک عقل وارد عرصه استنباط احکام شد؟ پاسخ گویی به این پرسش ها و بررسی آنها ازجهات و جنبه های گوناگون مبنای شکل گیری تحقیق پیش رو با عنوان جایگاه عقل در در اجتهاد شیعه شده است. در این اثر مقام و منزلت عقل با تکیه بر آیات و روایات نقل شده در بخش اول مورد احترام و ارج واقع شده است، حتی به زعم نگارنده متون دینی بر عقلانیت دینی و دینی بودن عقل تاکید ورزیده اند و روی سخن در آنها با عقل دینی و عاقل دین مدار است. در این میان هیچ آیه یا روایتی عقل را نکوهش نکرده است ، اما میوه ممنوعه این درخت خردورزی، قیاس، افتاء به غیر علم، استنباط با عقول ناقص و مانند اینهاست که در اجتهاد صحیح مورد پذیرش شیعه باید از آنها پرهیز نمود. قرآن و سنت از یک سو مقام و منزلت عقل را ستوده آن را حجت و پیامبر درونی معرفی میکنند ،حتی از نظر آنان اصول دین جز با عقل پذیرفتنی نیست و از سوی دیگر با انگشت نهادن برکاستی های ابزار ادراکی آدمی، لغزشگاههای اندیشه را گوشزد می کند. علما و اندیشمندان پیرو مکتب اهل بیت ( ع) در علومی چون فقه و کلام با طرح قاعده های حسن و قبح عقلی و ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع فصل نوینی دراین باب گشوده اند که از این گشایش مبارک بخش دوم این اثر بهره هایی هر چند اندک اما وافی به مقصود موضوع این اثر برده است. البته ناگفته نماند که در فصل سوم همین بخش، آنگاه که سخن از اثبات حجیت عقل مطرح می گردد و پاره ای از پرسشهای فوق در پذیرش عقل در عرصه استنباط احکام پاسخ داده می شود، این نکته مهم و اساسی تاکید می گردد که در همه جای این اثر جان مایه اصلی کلام در اثبات و حجیت و اعتبار عقل است نه در کافی بودن آن. و اما در بخش سوم که به برخی کارکردهای عقل در اصول و فقه پرداخته استفقط از باب مشت نمونه خروار است و حوصله این نوشته ضیق تر از طرح همه مباحث مبتلا به آن است، اگر چه به اختصار رابطه عقل با بناء عقلاء، اصول لفظیه، اصول علمیه، تعارض ادله و ... پرداخته است و کاوشگری در دیگر قسمتهای مربوطه را از جمله عقل و پویایی فقه، عقل و دیگر عرصه ها و ... را به دیگر پژوهشگران علاقه مند واگذار کرده است. تلاش حاضر به روش کتابخانه ای از نوع بنیادی و با بررسی برخی آثار اصولی مهم و تعدادی از پژوهش های جدید پدید آمده است که امید می رود با همه کاستی ها و نقص ها رضایت نسبی شیفتگان حقیقت را جلب نماید. واژگان کلیدی: عقل- دلیل عقل- اجتهاد

سلمان فارسی از جمله اصحاب پیامبر گرامی اسلام(ص) است که روایات فراوانی از سوی اهل‌بیت در تأیید شخصیت واخلاق ایشان وارد شده است. سرآمد روایات مدح سلمان، روایتی است که با تعبیر«منّا اهل البیت» او را در شمار اهل‌بیت علیهم السلام قرار می‌دهد. سلمان دارای چه ویژگی‌هایی بوده تادرزمره اهل‌بیت(ع) قرارگیرد؟برای بازیابی ویژگی کسانی که مصداق روایات« منّا» می‌باشند، می‌توان از از دسته‌ای دیگر از روایات بهره جست که ویژگی‌های افرادی را معرفی می‌کنند که از جمله‌ی اهل‌بیت نیستند. این دسته از احادیث با عنوان «لیس منّا» شناخته می‌شود. در این نوشته که به شیوه‌ی توصیفی- تحلیلی به سامان رسیده است، درصدد تبیین ویژگی‌های اعتقادی واخلاقی هر مسلمانِ مانند سلمان، بر اساس روایات «لیس منا» می‌باشد. یافته‌های پژوهش حاکی است که مسلمان «منا اهل البیت» از خیانت، بداخلاقی، نامهربانی، مکر و خدعه و ....... به دور است که می‌تواندالگویی شایسته برای هرمسلمان باشد.