آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

رضاخان، برای تثبیت خود و ایجاد حکومتی عاری از نفوذ مذهب و روحانیان ـ الهام گرفته از غرب به خصوص آتاتورک در ترکیه ـ اقداماتی انجام داد. هرچند نوسازی در این دوره ـ که با الگوی مدرنیسم غربی مطابقت دارد ـ به صورت ناقص و نیم بند انجام شد، اما ثمره مهم آن، یعنی سکولاریسم پیگیری شد و تا حد قابل ملاحظه ای اجرا شد. در این راستا سازمان روحانیت شیعه به عنوان یک نهاد دینی در معرض تحدید و حذف از صحنه اجتماع قرار گرفت؛ تا جایی که اعضای این سازمان به صحنه رویارویی مستقیم با مصداق های نوگرایی عصر رضاشاه کشیده شدند. این مقاله تلاشی در پاسخ به این سؤال اساسی است که اصلاحات و سیاست های نوگرایانه رضاشاه چه تاثیری بر قدرت و نفوذ سازمان روحانیت شیعه در جامعه ایران داشته است؟ به نظر نگارنده رضاشاه با نوسازی ارتش و نظام اداری، نظام قضایی، نظام آموزشی و سازمان اوقاف حکومت خود، باعث کاهش چشمگیر نفوذ و قدرت روحانیت شیعه در سالهای 1299 تا 1320 شد.

مقاله حاضر به یکی از مسایل إلاهیات اجتماعی با عنوان تمثیل های جامعه شناسانه پرداخته است. إلاهیات اجتماعی به رشته ای اطلاق می شود که تلاش می کند تا نقطه نظرات و دیدگاه های رهبران دینی (خداوند، پیامبران و امامان) در زمینه حیات اجتماعی انسان و مسایل و لوازم و عوارض ذاتی و عرضی مرتبط با آن را از طریق پژوهش در متون دینی روشن سازد. این قبیل پژوهش ها به غایت ضروری و با اهمیّت اند زیرا دیدگاه رهبران دینی برای بهبود زندگی جمعی مان را به ما می آموزند و تکمله ای بر پژوهش های فلسفی (فلسفه اجتماع) و پژوهش های تجربی (جامعه شناسی) محسوب می شوند. این پژوهش ها در عین حال می توانند، گامی در مسیر دستیابی به نظریه اجتماعی اسلامی در نظر گرفته شوند. تحقیق در مسئله تمثیل های جامعه شناختی در متون دینی کاری نو و بی سابقه است. در این تحقیق، سه دسته از تمثیل ها در قالب تمثیل های اندام واره ای، تمثیل های مکانیکی و تمثیل های میدانی، استخراج و شرح داده شده اند. اگرچه این تمثیل ها، در متون اسلامی متعدّدی موجود بوده اند، ولی هیچگاه با رویکردی جمعی و جامعه شناسانه مورد بررسی قرار نگرفته اند. نوآوری مقاله حاضر نیز در همین نگرش جامعه شناسانه به این متون و شرح و توضیح آنها می باشد. این تحقیق و نظایر آن، پای متون اجتماعی اسلام را به زندگی روزمرّه جمعی ما باز کرده و زمینه بهره گیری از آنها در بهبود اوضاع و شرایط مختلف اجتماعی را فراهم می آورند. تعدّد و تکثّر تمثیل های جامعه شناختی در متون دینی در عین حال حاوی این نکته است که حیات اجتماعی انسان دارای واقعیتی کاملاً غامض، مبهم، و پیچیده است که تنها از طریق تشبیه و تمثیل و استعاره می توان از موجودیت آن پرده برداشت.

پژوهش حاضر، به بررسی تاریخ اجتماعی شیعیان ایران در دوره صفویه با تأکید بر نهاد خانواده پرداخته است.هدف این پژوهش، بررسی وشناختنهاد خانواده به عنوان یکی از مولّفه‌های تاریخ اجتماعی شیعیان در عصر صفویه است که با رویکردی تاریخی- توصیفی به بررسی کتب، سفرنامه‌ها و مقالات مربوطه پرداختهاست. خانواده در دوره مذکور متأثّر از دیگر نهاد‌ها، مانند دین و دولت، دارای ساختارها، کارکردها و آسیب‌های خاص خود بوده است. خانواده‌ی عصر صفوی با تبعیّت از الگوهای؛ گسترده، پدرسالاری، تک همسری و چند همسری و ازدواج دائم و موقّت، کارکردهای مهم خود را در زمینه‌ی اقتصادی و معیشتی، تولید مثل، حمایت و مراقبتِ عاطفی، تربیت و جامعه پذیری، تنظیم روابط جنسی، مشروعیت فرزندان و ایجاد پایگاه اجتماعی، به خوبی ایفا کرده است. خشونت خانگی و طلاق و اعتیاد و روسپی‌گری نیز به عنوان آسیب-های نهاد خانواده در دوره مربوطه مورد بررسی و تحلیل واقع شده است.

هدف اصلی این تحقیق بررسی مقایسه ای دیدگاه های استاد مطهری و دکتر شریعتی دربارة نابرابری های اجتماعی است . تأثیر گذاری این دو متفکّر در انقلاب اسلامی و لزوم شناخت اندیشه های آنان ، ضرورت انجام این مطالعه است . تحقیق با روش توصیفی انجام ، و داده ها به روش کتابخانه ای گردآوری ، و به شیوة مقایسه ای ، تجزیه و تحلیل شده است . نتایج تحقیق به این شرح است : استاد مطهری « تبعیض » ، « عادات ناروا » ، تعطیلی قوانین الهی ، عدم رعایت قانون ، ثروت اندوزی و استثمار را عوامل موجد نابرابری های اجتماعی می داند و دکتر شریعتی مالکیت خصوصی ، وجود قاسطین ، کنز ، ثروت اندوزی و استثمار ، عوامل موجد نابرابری های اجتماعی می داند .راه حل های استاد مطهری برای رفع نابرابری های اجتماعی شامل: تربیت اسلامی ، ایجاد سازمان صحیح اجتماعی ، « مسابقه بقا » ، عمل به قانون ،گرفتن مالیات های اسلامی و راه حل های دکتر شریعتی برای رفع نابرابری های اجتماعی شامل: ساختن امّت با زیربنای قسط ، ایجاد مالکیت اجتماعی و گرفتن مالیات های اسلامی است

اين کتاب در ۳۷۴ صفحه، شامل مقدمه و ۲۰ فصل نگاشته شده است. نويسنده در مقدمه کتاب، به تعريف و توصيف واژه إلاهيات اجتماع پرداخته است و مي ­نويسد: داستان إلاهيات اجتماع / اجتماعي براي من همواره تداعي‌کننده داستان علم عُمران براي ابن خلدون، بنيانگذار دانش علم‌الاجتماع / جامعه‌شناسي بوده است. ابن خلدون در مقدّمه کتاب مقدّمه‌اش گفته که او مي‌ديده مباحث عُمران (اجتماع) از قبيل جمعيت، خانواده، باديه (روستا)، حضاره (شهر)، دولت، علوم و فنون به طور پراکنده و متفرّق در دانش‌هاي مختلف همچون تاريخ، کلام، فقه، فلسفه و اخلاق مطرح شده، در حالي که مي‌بايست به طور متمرکز و متّصل در يک رشته علمي مستقّل مورد مطالعه و تحقيق واقع شود. از اين رو، او همه اين مباحث را در دانشي جديد به نام علم عُمران / علم الاجتماع به صورت يکپارچه و مرتبط با هم ارائه داده است. اينجانب نيز پس از سال‌ها تحقيق و تدريس، در سال ۱۳۸۷ به توفيق الهي دريافتم که مباحث اجتماعي اسلام در دانش‌هاي حديث، تفسير، کلام، فقه، اخلاق و تاريخ، پخش و پراکنده بوده و نياز دارد تا همه آنها در ذيل يک رشته علمي واحد مستقّل به نام إلاهيات اجتماع يکپارچه و جمع گردد تا همه مسائل و مباحث اجتماعي اسلام به صورت يک منظومه و مجموعه معرفتي و علمي جداگانه و متمرکز مورد مطالعه و بررسي قرار گيرد. و اين چنين بود که از آن زمان إلاهيات اجتماعي در جامعه ما مطرح گرديد. دکتر تقي ­زاده داوري در خصوص تعريف إلاهيات اجتماع مي ­نويسد: إلاهيات اجتماع و يا إلاهيات اجتماعي به آن بخش از معرفت إلاهياتي اطلاق مي‌شود که به عرصه زندگي اجتماعي بشر و مسائل و عوارض و لوازم آن مي‌پردازد. به آن بخش از إلاهيات که به جاي پرداختن به خداوند متعال و اوصاف او، و به قيامت و محاسبه و جزا و پاداش خداوند، به امور مربوط به روابط اجتماعي بشر و نحوه تعاملاتي که انسان‌ها بايد با يکديگر در زندگي جمعي خود داشته باشند مي‌پردازد. پس موضوع إلاهيات اجتماعي عبارت از مسائل مربوط به حيات اجتماعي انسان بدان‌گونه که در متون ديني (درجه اول، شامل قرآن و احاديث، و درجه دوم شامل تفاسير و شروح آيات قرآني و احاديث اسلامي) مطرح شده، مي‌باشد. نگارنده کتاب در خصوص روش اين رشته علم نوپديد نگاشته است: روش إلاهيات اجتماع، همان روش رايج در معرفت إلاهيات است. ابتدا نقل و استناد به متن و نص ديني (اعمّ از قرآن و احاديث) و سپس بررسي آن متن از نظر صحّت و سقم (جرح و تعديل، توثيق و تنقيص) و در انتها، تفسير و توضيح و شرح منطوق و مضمون و لوازم روشن و پنهان آن متن مي‌باشد. محقّق اين رشته تلاش مي‌کند تا پس از فراغت از بررسي اعتبار و صحّت سندي متون اجتماعي مورد نظر، دلالت‌هاي صريح و ضمني آن متون بر مسئله مورد نظر خود را برجسته سازد و نظر خود را با آن متن، تأييد کند. مسائل و مباحث اين شاخه علمي، گسترده و دربرگيرنده همه مباحث اجتماعي‌اي است که در متون ديني ذکر شده است، از آموزه‌هاي اعتقادي نظير رسالت اجتماعي نبوت و امامت و عدالت اجتماعي گرفته تا تشريعيّات و احکام و آئين‌هاي جمعي از قبيل عبادات (نماز و روزه و حج و زکات و خمس و امر به معروف و نهي از منکر) و معاملات (نکاح و طلاق و تجارت و داد و ستد و مرافعات و فصل خصومات و …). به بيان ديگر، اين شاخه، مهم‌ترين و عام‌ترين مسايل زندگي اجتماعي بشر از قبيل همسرگزيني و تشکيل خانواده؛ سواد و تحصيل و تعليم و تعلّم و دانش‌هاي مفيد؛ کسب و کار و تجارت و بازرگاني و سودجويي؛ سياست و قدرت و حکومت و شيوه‌هاي مقبول و مشروع و روش‌هاي نامقبول و نامشروع سلطه و حکمراني؛ شيوه‌هاي درست قضاوت و فصل خصومت و هنجارهاي جنگ و صلح و مسالمت‌جويي و مدافعت از قوم و طايفه و سرزمين؛ آئين‌هاي عبادي ديني، جشن‌ها و سوگواري‌هاي مذهبي؛ تا رعايت حال محيط زيست اعمّ از جمادات، نباتات و حيوانات را، آن‌چنان‌که در متون ديني ذکر شده، مورد مطالعه و تحقيق قرارمي‌دهد. دکتر تقي­ زاده داوري در ادامه مي ­نويسد: إلاهيات اجتماع در کنار فلسفه اجتماع (فلسفه مدني) و علم‌الاجتماع (جامعه‌شناسي)، سه معرفتي را شکل مي‌دهند که بر مطالعه و پژوهش بر عرصه حيات اجتماعي بشر متمرکزند، امّا اولي با استناد به متون ديني (کتاب خدا و احاديث رسول خدا و امامان از اهل‌بيت او) و تفسير و شرح آن متون؛ و دومي با تحليل و استدلال عقلي بر مباحث اجتماعي مورد مطالعه خود، و سومي با مشاهده و معاينه و نمونه‌گيري و آمارگيري و حدس و تخمين بر اطلاعات گردآوري شده از عرصه‌هاي مختلف و متفاوت زندگي اجتماعي انسان بحث مي‌کنند. در عين حال دانش‌هاي ديگري نيز همچون تاريخ اجتماعي، ادبيات اجتماعي (شعر و نثر) و هنر اجتماعي (فيلم و موسيقي و نقاشي و …) نيز به عرصه‌هاي گوناگون زندگي جمعي ما، از عشق و محبت، نفرت و خشم؛ و فقر و غنا و تبعيض و عدالت و بي‌عدالتي و استضعاف و استکبار و استثمار و برده‌داري و امثال آن مي‌پردازند که بسيار آموزنده و سازنده‌اند و به معرفت اجتماعي ما، غنا و عمق بيشتري مي‌بخشند.

در برخی روایات اسلامی، سخن از «بلوغ جامعه بشری در عصر ظهور» است. تحلیل نظریه‌های چگونگی تحقق بلوغ، به ‌روش توصیفی-تحلیلی، هدف اصلی نوشتار است که تحلیل کیفی وجمع‌بندی یافته‌ها به دو روش «عقلی-منطقی» و «نقلی-وحیانی» انجام می‌شود و در صدد اثبات فرضیه جمعی‌بودن بلوغ در عصر ظهور است. دو دیدگاه «فردگرایی» و «جامعه‌گرایی» درباره کیفیت تحقق بلوغ اجتماعی مطرح می‌شود. فردگرایی، تکامل عقول بشری را امری فردی و دستاورد تعلیم غیر بشری می‌داند. جامعه‌گرایی، تکامل را محصول تعلیم و تربیت بشری و حسی معرفی می‌کند. فردگرایی با چالش عدم تبیین تحولات اجتماعی، پذیرش اعجازگونگی تکامل، و شبهه تأخیر در ظهور مواجه است. از این­رو، پیامدهای الگوپذیری، زمینه‌سازی، تشکیل حکومت دینی، ایجاد تمدن اسلامی، پویایی وتحرک‌بخشی، امیدبخشی و انتظار سازنده، بر نظریه جامعه‌گرایی مترتب می‌شود که هیچ‌یک در فردگرایی حاصل نمی‌شود.

واژه هایی از قرآن کریم دلالت بر جمع و جماعت دارند. واژه هایی نظیر امت، قریه، قوم، ناس و ... . دسته ای از اندیشمندان شیعی معاصر، این واژه ها را با معیارهای اقتصادی و مادی در ذیل دو واژه ی اصلی مستکبر و مستضعف قرار می دهند و به عبارتی عام ترین تقسیمات اجتماعی از دیدگاه قرآن را بر پایه ی مبانی اقتصادی تحلیل می نمایند. اما دسته ای دیگر از اندیشمندان شیعی معاصر، ملاک های معنوی را در تقسیم جامعه به گروه های مختلف موثر دانسته و معتقدند عام ترین تقسیمات اجتماعی در قرآن عبارتند از حق و باطل. بررسی و تحلیل دقیق واژه های اجتماعی قرآن، موید نظر گروه اخیر است.

روابط ایران و مصر نشان داده است که،به طور معمول جریان ارتباطاتدو کشور سیاسی بوده واینکهروابط خصمانه یا غیر خصمانه میان دستگاه سیاست خارجی دو کشور، آینده سایر جنبه‌های ارتباطات خارجی این دو کشور– به عنوان مثال فعالیت‌های فرهنگی- را تعیین می‌کند.در این جهت داشتن ، همکاری مذهبی، دانشگاهی ،پژوهشی، ورزشی، اقتصادی، موسیقی و هنر و همچنین برپایی آیین‌های فرهنگی چون نوروز و عیدها و جشن‌های اسلامی مهمترینفاکتورها یی است که، تاثیر ریشه ای و ارزشی وهمچنین اخلاقی مردم دارانه‌ای را عرضه می‌کند که صدور فرهنگ‌های موثر بر مردم را فراهم می‌سازد. به جرات می توان گفت که یکی از تاثیر گذار ترین و سرنوشت‌سازترین مناطقی که آینده فعالیت‌های شیعی درآن رقم خواهد خورد، مصراست.. مصر به دلایل زیادی در کانون اصلیارتباطاتوهمچنین کانون صادرات فکری- نظری جهان اسلام است. از دیرباز همه حوزه‌های علمی و دینی در جهان اسلاماز رویدادهای مصر متاثربوده و همچنان هست. بنابراین چگونگی برخورد مصر با تشیع وچگونگی برخورد شیعیان و کشورهای پشتیبان آنها با مصر در سرنوشت شیعیان بسیار تاثیر گذار خواهد بود.با توجه به وضعیت شیعیان در مصر چه از لحاظ اجتماعی و چه از لحاظ سیاسی و اقتصادی که مهمترین فاکتورهای بیان شده در این رساله بوده اند ،شیعیان باوجود داشتن قابلیت های ویژه هنوز نمود قابل توجهی نداشته اند ،چرا که تقریبا"تمام جهت دهی مردم مصر با بن مایه شیعی به سوی اندیشه های انحرافی و سلفی بوده و تفکر شیعه باوجود خیر خواهی انسانیو اجتماعی که دار د مورد غفلت این جامعه بوده است.

نوشتار حاضر تلاش مى کند تا دسته اى از احادیث اسلامى / شیعى مرتبط با حیات اجتماعى انسان، و برخى از عوارض و لوازم این زندگى را در نظمى منطقى و نظام گون آنچنانکه در ادبیات اجتماعى نوین (فلسفه اجتماع و جامعه شناسى) عرضه مى شود، ارائه نماید. این پژوهش همچنین تلاش دارد تا زمینه استفاده بیشتر محصلان و دانش آموختگان رشته هاى علوم اجتماعى را از ذخایر بى بدیل احادیث اسلامى / شیعى فراهم آورد.