آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

طبق استنتاج‌گرایی نظریه‌ـ‌مدلی، مفاهیم نظریه‌ـ‌برهانی و سمنتیک نظریه‌ـ‌مدلی هر دو در معنای ثابت‌های منطقی دخیل هستند و برخلاف سمنتیک نظریه‌ـ‌برهانی مفاهیم نظریه‌ـ‌مدلی انکار نمی‌شوند. با این حال، مفاهیم نظریه‌ـ‌برهانی نقش اساسی‌تری نسبت به مفاهیم نظریه‌ـ‌مدلی دارند؛ به این ترتیب که قواعد استنتاجی در نظریه برهان هستند که ساختار سمنتیکی را متعین می‌کنند. به عبارت ساده‌تر، در استنتاج‌گرایی نظریه‌ـ‌مدلی ما به دنبال روشی هستیم که بتوان سمنتیک را از طریق قواعد استنتاج بازخوانی کرد. این مسئله ارتباط تنگاتنگی با مسئله جازمیت و وجود مدل‌های غیرنرمال کارنپ برای سیستم‌های استنتاجی دارد. ما این مسئله را برای دو منطق فراسازگار mbC و LP بررسی می‌کنیم. نشان می‌دهیم که اگرچه حساب رشته چندنتیجه‌ای برای mbC جازم است، اما این سیستم استنتاجی برای LP جازم نیست و مدل‌های غیرنرمال همچنان برای آن وجود خواهند داشت. استدلال می‌کنیم که نمی‌توان سمنتیک این منطق را به سادگی از نحو آن بازخوانی کرد، مگر با فاصله گرفتن از مفهوم متعارف استنتاج.

از میانۀ قرن پنجم تا قرن چهاردهم هجری‌قمری، آثار و آراء فیلسوفان ایرانی در محافل علمیِ شبه‌قارّۀ هندوستان حضوری پُررنگ داشته‌اند. اندیشۀ فلسفیِ میرداماد (ف. 1040 ھ‌‌.‌ق)، یکی از نقاط عطف این حضور تاریخی است. آثار و آراء میر پس از ورود به هندوستان، از طریق سنّت‌های متنی در سراسر شبه‌قارّه انتشار یافتند. نگاشته‌های وی، از قرن سیزدهم هجری‌قمری به سنّت‌های متنی راه یافته و خود به منبع آموزشی تبدیل شدند. در این دوره، تعلیم و تعلّم الأفق‌المبین در مدارس علمیِ هندوستان – به‌ویژه شهر رام‌پور – رونق یافت. تداول این اثر در جایگاه متن درسی، بستری فراهم ساخت تا شروح و حواشیِ گوناگونی بر محور آن پدید بیایند. در کنار الأفق‌المبین، کتاب الإیماضات نیز یکی از سنّت‌های فرعیِ تعلیم فلسفه در هندوستان بوده است. انتشار و تثبیت آثار و آراء میرداماد در جنوب آسیا، چهره‌های فلسفیِ هندوستان را در دو صف مخالفان و موافقانِ او جای داد و در میان آنان مباحثات دامنه‌داری در موضوعات «جعل بسیط ماهیّت»، «حدوث دهری»، «حمل»، «اقسام هل بسیط»و... به وجود آورد. در این مقاله، ضمن معرّفی اجمالیِ سنّت‌های متنی در شبه‌قارّه، نشان خواهیم داد که چگونه محافل علمیِ هندوستان، از ابتدای قرن سیزدهم تا میانۀ چهاردهم هجری‌قمری، اقبالی چشمگیر به آثار و آراء میرداماد داشته‌اند.

چکیده در تقسیم‌بندی اشیا مطابق نظریه شیء نوماینونگی زالتا، اشیا یا معمولی هستند و یا انتزاعی. طبق این رویکرد، اشیای معمولی ویژگی‌ها را نمونه‌گیری می‌کنند و اشیای انتزاعی، ویژگی‌ها را کدگذاری می‌کنند. با این همه، به نظر می‌رسد که اشیایی نظیر اشیای اساطیری، ناقض این تقسیم‌بندی هستند. طبق دریافت‌های اسطوره‌شناسانه، هویات اساطیری وجود واقعی دارند و در تحقق‌بخش‌های متمایز داستانی و عینی قابل تحقق هستند. توضیح این امر با منطق زالتا ممکن نیست. با این همه، می‌توان با افزودن طبقه اشیای معمولی انتزاعی که از سویی، ویژگی‌ها را نمونه می‌گیرند و از دیگرسو، ویژگی‌هایشان ذاتی آنها هستند و بنابراین، به شکل ضروری واجد این ویژگی‌ها هستند، توضیح داد که چگونه اشیای داستانی می‌توانند تحقق‌بخش هویات اساطیری باشند. همچنین اعمال تمایز نحوه وجود شی عینی معمولی و شی انتزاعی معمولی بر منطق زالتا توضیح می‌دهد که چگونه شیئی عینی می‌تواند تحقق‌بخش هویات اساطیری باشد. به این ترتیب، این منطق بسط یافته با تغییرات مربوطه در نحو و سمانتیک منطق زالتا، قادر به توضیح دریافت‌های اسطوره‌شناسانه است.

چکیده: در سنت فلسفۀ اسلامی نزاعی هست بر سر اینکه چه نسبتی میان ثبوت شیء لشیء و ثبوت الشیء برقرار است. دو قول مشهور فرعیت و استلزام هستند. نیز مشهور است که میرداماد از حامیان استلزام است. استدلال می‌کنم که نظر میرداماد نه فرعیت است و نه استلزام. نظر میرداماد شامل دسته‌ای از قاعده‌هاست که ترکیب‌های متفاوتی از فرعیت و استلزام را در بر دارد. خوانشی از این قاعده‌ها ارائه می‌کنم که مبتنی بر نظریۀ تقرر و وجود میرداماد است. بیش از این، میان محتوای سمنتیکی و متافیزیکی این قاعده‌ها تفکیک می‌کنم. از محتوای سمنتیکی این قاعده‌ها نتایجی برای قاعده‌های استننتاج منطقی به دست می‌آورم. تبیین می‌کنم که چرا این نتایج منطقی از بسیاری از نظرات رقیب در این بحث حاصل نمی‌شوند.

از میانۀ قرن پنجم تا قرن چهاردهم هجری قمری، آثار و آراء فیلسوفان ایرانی در محافل علمیِ شبه‌قارۀ هند، حضوری پررنگ داشته‌اند. اندیشۀ فلسفیِ میرداماد، یکی از نقاط عطف این حضور تاریخی است. آثار و آراء او پس از انتقال به هندوستان، از طریق سنتهای متنی در سراسر شبه‌قاره انتشار یافتند. انتشار این نگاشته‌ها و اندیشه‌‌ها، علاوه بر تکاپویی که در محافل علمی ایجاد کرد، چهره‌های فلسفیِ هندوستان را در دو صف مخالفان و موافقانِ میرداماد جای داد و در میان آنان، مباحثاتی دامنه‌دار بوجود آورد؛ مباحثاتی دربارۀ «جعل بسیط ماهیت»، «حدوث دهری»، «اقسام هل بسیط»، «شبهۀ جذر اصم» و... که بر محور کتاب الأفق‌المبین شکل گرفته‌اند. در این مقاله، ضمن معرفی اجمالیِ سنتهای متنی در هندوستان، نشان خواهیم داد که فلسفۀ مدرَسی در این سرزمین، از ميانۀ قرن یازدهم تا پایان قرن دوازدهم هـ.‌ق.، داد‌و‌ستدی عمیق با اندیشۀ فلسفیِ میرداماد داشته است. بدین منظور، چهره‌های شاخص فکری هندوستان طی این‌دو قرن، معرفی میشوند؛ جایگاه آنها در سنتهای متنی مشخص میشود؛ ارتباط آنها با اندیشه‌های میرداماد در موضوعات مختلف فلسفی بیان میگردد؛ و سرانجام، گستردگی جغرافیایی حضور اندیشه‌های میرداماد در پهنۀ شبه‌قاره تحلیل میگردد. در ادامه نشان خواهیم داد که گستردگی این حضور در شبه‌قاره، بسیار بیشتر از آنست که در دورۀ معاصر تصور شده است. مراد از «هندوستان»، «شبه‌قاره» و «جنوب آسیا» در این مقاله، محدودۀ تاریخیِ این سرزمین پیش از سال 1947 میلادی است که جغرافیای کنونیِ کشورهای هند، پاکستان، بنگلادش، سریلانکا و بخشهایی از افغانستان را دربرمیگیرد.

فراهستی ­شناسی نوفرگه ­ای از بحث ­برانگیزترین فراهستی ­شناسی ­های دهه­ های اخیر است. یکی از رایج­ ترین تلقی ­ها از این فراهستی‌شناسی، لحاظ آن ذیل گونه ­های فراهستی­ شناسی‌های ساده­ نگر نظیر تنوع ­سورگرایی یا ماکسیمالیسم است. با این حال، اگر خود رویکرد فرگه و فراهستی­ شناسی قابل استنباط از این رویکرد را مدنظر قرار دهیم، نسبتی میان فراهستی­ شناسی فرگه ­ای و رویکردهای ساده­ نگر برقرار نخواهد شد. اگر فراهستی ­شناسی نوفرگه ­ای را در راستای فراهستی ­شناسی فرگه­ ای بخوانیم، خوانشی از این فراهستی­ شناسی خواهیم داشت که از مهم ­ترین ویژگی‌هایش جدی ­نگرانه‌بودن است. نکته بنیادی این فراهستی ­شناسی آن است که در بستر هسته منطقی زبان طبیعی شکل می­گیرد و نه زبان طبیعی صرف. با این حال، اگرچه استفاده از فراهستی ­شناسی فرگه ­ای برای خوانش نوفرگه­ ای ­ها، خوانشی ناسازگار به‌دست نمی­ دهد، الزام ­هایی را به‌ویژه در واضح‌ساختن روش­ شناسی تحمیل می­کند. نیز با این خوانش، کارکرد روش فراهستی­ شناسی­های نوفرگه ­ای، کارکردی متافیزیکی در راستای تعیین مقوله شیء انتزاعی و نیز کارکردی معرفت­ شناسانه در جهت نحوه توجیه آنهاست و نه کارکردی هستی­ شناختی.

در میان معاصران، روایت تاریخی مشهوری برای مسئله اصالت وجود مفروض دانسته شده است که طبق آن نقش‌های اصلی از آنِ ابن‌سینا، سهروردی و صدرا است و میرداماد نقش مکمل روایت را به عهده دارد: ابن‌سینا، در تقابل با متکلمان اشعری، قائل به زیادت وجود بر ماهیت در ذهن می‌شود؛ سهروردی این تمایز را در خارج انکار می‌کند؛ میرداماد این مسئله را به شکل مسئله دَوَران اصالت میان وجود و ماهیت تنظیم می‌کند؛ و در نهایت، صدرا نظریه اصالت وجود را پدید می‌آورد. استدلال خواهد شد که این روایت تاریخی در همه بخش‌هایش دچار نقص‌ها و اشتباهات تاریخی است. اولاً به لحاظ تاریخی محل نزاع بوده و هست که آیا ابن‌سینا مدعی زیادت وجود و ماهیت در ذهن بوده است یا در خارج. ثانیاً، نزاع تاریخی بر سر زیادت خارجی یا ذهنی وجود در میان شارحان و مفسران ابن‌سینا دامنه وسیعی داشته است. ثالثاً، سهروردی تنها یکی از فیلسوفانی است که در این نزاع وارد شده و علیه تابعان مشائیان استدلال کرده است. رابعاً، تنها متنی که بر اساس آن طرح مسئله اصالت وجود به میرداماد منسوب شده است، منحول است؛ و خامساً، میرداماد و صدرا در همین نزاع کهن وارد شده و بر سر حل آن اختلاف ‌نظر داشته‌اند.

استاد مطهری، به تبع علامه طباطبایی، در باب اصالت وجود نظر خاصی را بیان و از آن دفاع کرده است. نیز وی تأملاتی تاریخی دربارۀ شکل‌گیری مسئله و استدلال اصلی صدرا به نفع آن داشته است. در این مقاله، به سه مطلب پرداخته خواهد شد: نخست با مطرح‌کردن برخی شواهد تاریخی، در تأملات تاریخی مطهری مداقه می‌کنیم. سپس، طرح مسئلۀ اصالت وجود از نظر مطهری را بیان، و تمایز آن با طرح مسئله از نظر صدرا را نشان خواهیم داد. در پایان، استدلال اصلی به نفع اصالت وجود به تقریر مطهری بیان می‌شود و نشان می‌دهیم که این استدلال مبتنی بر انحفاظ ماهیت بین ذهن و خارج است.

چکیده از نظر میرداماد وجود وصفی در جهان برای موضوع خود نیست، بلکه همان موجودیت مصدری است؛ متعلق جعل بسیط ماهیت است و نه وجود یا اتصاف ماهیت به وجود؛ مفاد جعل بسیط تقرر ماهیت است و نه وجود یا موجودیت ماهیت؛ مطلب هل بسیط بر دو گونه است، هل بسیط مشهوری (پرسش از وجود) و هل بسیط حقیقی (پرسش از تقرر). در این نوشتار، نشان داده می‌شود که مجموع همۀ سخنان میرداماد در باب وجود، جعل، ماهیت و تقرر را نمی‌توان به نحو سازگاری فهمید. اصلاحی پیشنهاد خواهد شد که بر طبق آن در زبان متافیزیک، تنها جعل و ماهیت حضور داشته باشند.