آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

منابع تاریخی، حدیثی و سایر متون به تعداد فرزندان امام حسن† اشاره کرده‌اند. این تعداد با نام‌های فرزندان امام† که در منابع ذکر شده است، سازگاری ندارد. در برخی منابع، تعداد فرزندان امام†، حداقل 4 و حداکثر 22 تن ثبت شده است. تفاوت آمار ثبت‌شده در منابع، ناشی از تعدد همسرانی است که برای امام حسن† ذکر کرده‌اند. برخی مؤلفان فرزندانی را به امام نسبت داده‌اند که این انتساب نیازمند بررسی است. فرضیة اصلی پژوهش آن است که امام حسن† فرزندانی از همسران و کنیزان خود داشتند. با به‌کارگیری روش «کتابخانه‌ای» و داده‌های موجود در منابع گردآوری شده، مهم‌ترین راه برای شناخت تعداد فرزندان امام، بررسی همسران و کنیزان فرزنددار ایشان است. این پژوهش تحلیل مقایسه‌ای دقیقی از منابع شیعی و سنی دربارة تعداد فرزندان و انتساب آنان به امام حسن† ارائه داده است. پرسش اصلی مقاله این است که فرزندان واقعی امام حسن† چند نفرند؟ نتیجة پژوهش آن است که فرزندان امام حسن† کمتر از 15 تن بودند و استناد منابع متأخر به تعداد 15 فرزند، بر اساس سخن شیخ مفید (م413ق) صورت گرفته که پذیرفتنی نیست.

این پژوهش درنگی بر بافت افتتاحیه‌های خطبه‌های موجود و قابل دسترس امام حسن(ع) است، تا ضمن تحلیل عناصر گفتار، چگونگی تأثیر متکلم از طریق کاربرد اسلوب براعت استهلال بر مخاطب روشن شود. بدین منظور این جستار ابتدا به تعریف آرایه براعت استهلال و مفهوم آن در ادبیات پرداخته و سپس با تحلیل سبک و ساختار آغازین خطب موجود، تلاش نموده تا به توصیف آرایه براعت استهلال بپردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد خطبه‌ها علیرغم کوتاهی و بلندی که متناسب با شرایط مخاطب ایراد شده است برخوردار از اسلوب‌های متنوع تأکید، ندا، شرط می‌باشد. این تنوع در کلام به منظور تحریک احساسات و بیدارسازی فطرت خفته مردم انجام گرفته است.

صلح امام حسن(ع) با معاویه در سال چهلم هجری، یکی از مهم‌ترین وقایع صدر اسلام است که باعث تغییر مدلِ حکومت اسلامی، از خلافت به سلطنت شد. به همین جهت، مورخان و محدثان، این واقعه را مورد توجه خویش قرار داده­‌اند و هر­کدام، با توجه به رویکردِ مذهبی و سیاسی خود، به نقل و تحلیلِ علل آن پرداخته‌اند. این مقاله، فلسفۀ صلح امام حسن(ع) با معاویه را با توجه به منابع سنی و شیعه، تا قرن هفتم مورد پژوهش قرار داده و پس از تحلیلِ انتقادی مستنداتِ روایی و تاریخی این منابع، به این نتیجه دست یافته که نوعِ نگاهِ مورخان و محدثان سنی و شیعه، در بیان و تحلیل فلسفۀ این صلح، متفاوت است. برایندِ این تحقیق نشان می‌دهد هر­دو­گروه، حفظ مصالح مسلمانان را فلسفۀ اصلی پذیرش صلح از طرف امام حسن(ع) می‌دانند، اما هر­کدام از مورخان و محدثان اهل سنت و شیعه، زمینه‌های گوناگونی را برای این دلیل اصلی، ذکر می‌کنند.

به استناد بسیاری از آیات و روایات، ائمه اطهار تنها کسانی هستند که پس از خدا و پیامبر آگاهی کامل به معارف قرآن و مراد و مقصود آیات آن دارند. ائمه با توجه به نیاز بشر، به تفسیر و تبیین آیات قرآن کریم پرداخته‌اند. با توجه به اهمیت و جایگاه ویژۀ گونه‌شناسی روایات در تفسیر قرآن کریم از یک سو و کثرت روایات تفسیری اهل بیت از سوی دیگر، در این مقاله، با توجه به اینکه تاکنون روایات امام حسن در تفسیر گونه‌شناسی نشده، تنها روایات تفسیری امام حسن تحلیل و بررسی شده است. هرچند روایات تفسیری حضرت نسبت به امامان دیگر اندک است، همین روایات اندک دست‌مایۀ خوبی برای کشف نگاه امام حسن به چگونگی تفسیر است. بر اساس این پژوهش، مهم‌ترین گونه‌های تفسیری روایات امام حسن عبارت است از: ذکر سبب نزول، بیان معنی مفردات، بیان بطون آیات، تبیین آیات از راه بیان مصادیق، تبیین آیات الاحکام، ذکر جزئیات داستان‌های قرآن کریم، استناد و استشهاد به آیات، عمل به آیه با عمل به مفاد آن، علم قرائت، فضایل و خواص قرائت سوره‌ها و آیات. روش امام حسن در تفسیر قرآن کریم عبارت است از: تفسیر قرآن با سنت، استناد به قواعد زبان عرب. مبانی قرآن‌شناختی امام حسن در تفسیر قرآن کریم عبارت است از: هدایتگری قرآن و صیانت قرآن از تحریف.

در میان روایات، دسته ای از روایات یافت می شود که شامل صلح امام حسن(ع) از زبان پیامبر است که در مجموعه های روایی اهل سنت به صورت گسترده انعکاس یافته است. براساس این روایات، رسول خدا(ص) از صلح میان دو گروه بزرگ از مسلمانان به وسیله امام حسن(ع) خبر داده است و این پیشگویی در سال 41 هجری که به «سال جماعت» شهره شد، به وقوع پیوسته است. در این مقاله با هدف دستیابی به میزان صحت و سقم این روایت، ابتدا اسناد حدیث و مسیر نقل آن پیگیری شده و سرنخ و منشأ حدیث را در مجامع اهل سنت و راوی اصلی آن را حسن بصری (م. 110 ق) شناسایی کرده است. آنگاه با به کارگیری معیارهای نقد متون، متن حدیث مذکور، نقادی شده و آن را موافق اندیشه ها و ایده های صلح گرا و صوفیانه حسن بصری یافته و به این نتیجه رسیده است که حدیث یادشده افزایش و توسعه یافته و بخش هایی از آن مخدوش است.