آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

هدف: طبقه‌بندی‌هایی که دربارة رویکردهای علم دینی ارائه شده، با چندین مشکل روبه‌روست. این مقاله می‌کوشد طبقه‌بندی جامعی از رویکردهای علم دینی ارائه دهد که فارغ از اشکالات موجود باشد. روش: در ارائة طبقه‌بندی جدید، از روش تحلیلی و ایدة «نمونة ایدئال» ماکس وبر استفاده شده است. یافته‌ها: در این طبقه‌بندی در کنار کسانی که به صراحت از ایدة علم دینی حمایت می‌کنند، جایی هم برای آن دسته از اندیشمندانی که به عنوان مخالف علم دینی از آنها یاد می‌شود، در نظر گرفته شده است؛ کسانی که یا به صراحت با معنایی از علم دینی موافق‌اند؛ یا بر مبنای آرای مختار آنها می‌توان نشان داد که آنها نمی‌توانند به طور کامل با علم دینی مخالف باشند. در کنار رویکردهایی که جریان تحول علم و تولید علم دینی را مدیریت‌پذیر می‌دانند، به رویکردهایی که تحول علم و دستیابی به علم دینی را ممکن اما مدیریت‌ناپذیر می‌دانند، توجه کرده است. در کنار رویکردهایی که مستقیم به سراغ تحول علم و تولید علم دینی می‌روند، رویکردهایی هم که تحول علم و دستیابی به علم دینی را از دریچة تحول کنشگر معرفتی و ساختارهای اجتماعی و نهادهای علمی دنبال می‌کنند، دیده است. هم به رویکردهایی که از علم موجود آغاز می‌کنند و می‌کوشند با بهره‌گیری از علوم اسلامی به سوی علم دینی حرکت کنند، توجه کرده است؛ هم به رویکردهایی که از علوم و معارف اسلامی آغاز می‌کنند و می‌کوشند علم دینی تأسیس کنند. نتیجه‌گیری: این مقاله نشان داد که دیدگاه اکثر نظریه‌پردازان علم دینی، ترکیبی از رویکردهای ایدئال در زمینة علم دینی است.

در دهه‌‌های گذشته در بحث از امکان یا امتناع علم دینی، از دیدگاه‌های مختلف فلسفۀ علمی (اثبات‌‌گرایی، ابطال‌‌گرایی پوپری، برنامۀ پژوهش علمی لاکاتوشی، پارادایم علم کوهنی وغیره) بهره گرفته شده است، اما تاکنون دربارۀ قابلیت‌‌های واقع‌‌گرایی انتقادی در حمایت از ایدۀ علم دینی کار چندانی انجام نشده است و پژوهش‌های انجام‌شده نیز به ابعاد مختلف ایدۀ علم دینی نپرداخته‌‌اند. در این مقاله پس از معرفی مختصر واقع‌‌گرایی انتقادی، به‌صورت متمایز «معناداری»، «امکان»، «ضرورت»، «مطلوبیت»، «چگونگی تولید» و «آینده» علم دینی از منظر واقع‌‌گرایی انتقادی بررسی می‌‌‌شود تا نشان داده شود این دستگاه فلسفی، که فلسفۀ علوم طبیعی، فلسفۀ علوم انسانی و فلسفۀ فراطبیعت را دربرمی‌‌گیرد، ظرفیت بالایی برای پشتیبانی از ایدۀ علم دینی دارد.

صرف عدم موفقیت برخى از کوشش­‎هایى که در جهت دینى و اسلامى‏‏‎سازى علوم و معارف بشرى انجام گرفته است، دال بر عدم امکان تاسیس علم دینى و اسلامى نیست، زیرا صرف عدم وقوع یک امر دلالت بر عدم امکان آن نمى‏‎کند، مگر این‎که نفس مفهوم آن امر دست‎خوش تنافى ‌اجزاء و به تعبیر دیگر پارادوکسیکال یا خارق اجماع باشد.

علم در مقام ثبوت، باور مطابق با واقع است و باور مطابق با واقع، شرقی و غربی و اسلامی و غیر اسلامی ندارد. اين که علم در مقام ثبوت يکی بيش‎تر نيست و بالطبع دينی و غير دينی ندارد، آن‎چه که واقعا علم است يکی بيش نيست. اما بايد توجه داشت که علم در بحث علم دينی، علم در مقام ثبوت و نفس الامر نيست، بلکه علم در مقام اثبات يا تحقق خارجی است. اشاره: آنچه در ادامه می‌خوانید بخش دوم نقد آقای ابطحی بر کتاب عبدالحسین خسروپناه با عنوان «در جستجوی علوم انسانی اسلامی» است که بخش نخست آن در همین سایت در اختیار مخاطبان قرار گرفت.

پیروزمند در بخشی از کتاب تصریح می‌کند، بررسی آرا و نظریات گذشته، ناتوانی فلاسفه‌ی علم غرب از معرفی معیار صحت متقنی برای فرضیه‌های علمی را نشان داده است، لکن به لطف الهی با پیشنهاد کارآیی در جهت الهی به‎عنوان‎ معیار صحت قوانین علوم کاربردی، مشکل این بحث گشوده می‌شود. به اعتقاد ما نظریه‌ها، نظام احتمالات قاعده‌مندشده‌ای هستند که باید کارآیی آن‌ها‎ در جهت توسعه و تکامل الهی به اثبات برسد.

چه معانی‌ای برای توسعه ارائه شده است؟ قلمرو دین کجاست؟ آیا دین برای توسعه‌ی اجتماعی بشر برنامه دارد؟ نقش‌آفرینی دین در اداره‌ی حکومت چه لوازمی دارد؟ محتوای علوم در قرون اخیر با سده‌های قبل چه تفاوتی کرده است؟ علت رشد سریع علوم جدید چیست؟ رابطه‌ی علم و تکنولوژی چیست؟ دانشگاه‌ها و حوزه‌ها در پاسخ‌گویی به نیازهای نظام جمهوری اسلامی چه وظیفه‌ای دارند؟ و ..

پیروزمند در معرفی دیدگاه سوم می‌نویسد، علم ابزار است و ابزار راست و دروغ یا به تعبیر دیگر صادق و کاذب نیست. به بیان دیگر، درباره‌ی ابزارها صحبت از حقیقت‌نما، کاشف و مطابق بودن یا نبودن اصولاً معنا ندارد، تنها صحبت معنادار درباره‌ی ابزار کارآمد بودن یا نبودن آن در راستای هدف مورد نظر سازنده یا کاربرد آن است اعم از اینکه هدف صرفاً رفاه هرچه بیشتر دنیوی باشد یا تقرب به پروردگار یا ... .

نویسنده کتاب، در جستجوی علوم انسانی اسلامی آن دسته از گزاره‌‌‌‌‌های عقلی که بیانگر ترابط دنیا و آخرت یا پیوند زندگی دنیوی با سعادت و شقاوت اخروی یا به تعبیر دیگر بیانگر رابطه ملک و ملکوت باشد و نیز به صورت قطعی یا اطمینانی بیان گردد را گزاره دینی به‌‌‌‌‌شمار می‌‌‌‌‌آورند و اگر گزاره عقلی یکی از این دو ویژگی را نداشته باشد، از اتصاف به دینی بودن محروم می‌‌‌‌‌گردد.

هدف: کثرت روزافزون رویکردهای ارائه شده در زمینة علم دینی، فرایند آموزش، سیاستگذاری و برنامه‌ریزی در زمینة علم دینی را مشکل ساخته است. صاحب‌نظران علم دینی در ایران، با برجسته کردن مشابهت‌های مبنایی، دیدگاههای ارائه شده در زمینة علم دینی را طبقه‌بندی کرده‌اند. هدف مقاله، معرفی و نقد طبقه‌بندی‌های موجود نظریه‌های علم دینی بود. روش: در مرحلة توصیف رویکردهای موجود علم دینی از روش کتابخانه‌ای و در مرحلة ارزیابی رویکردها از روش تحلیلی استفاده شد.یافته‌ها: طبقه‌بندی‌های موجود همة رویکردهای علم دینی را پوشش نداده‌اند و بیشتر به رویکردهای معرفتی در زمینة علم دینی توجه کرده‌اند. همچنین به تنوع دیدگاه نظریه‌پردازان این عرصه توجه نداشته‌اند. نتیجه‌گیری: با معرفی و نقد طبقه‌بندی‌های موجود رویکردهای علم دینی، زمینه برای ارائة طبقه‌بندی دقیق­تر، منسجم­تر و جامع­تر در زمینة علم دینی فراهم شد.

امروزه علم دینی در جهان اسلام و همچنین در غرب شناخته شده است. موافقان و مخالفان ایده علم دینی، این ایده را گسترش و تعمق بخشیده اند. تا حدی که نظریه پردازان در این زمینه بدون بررسی تاریخچه و بحث ها نمی توانند نظریه جدیدی را بیان کنند. در این زمینه، دکتر خسروپناه توانسته با مطالعه نظریات موافقان و مخالفان علم دینی به نظریه جدیدی بپردازد.