آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله شر از دیرباز ذهن آدمی را به خود مشغول کرده و نحله‌ها و مکاتب مختلف فکری سعی در پاسخ به این معضل الهیاتی داشته‌اند. یکی از پاسخ‎هایی که به مسئله شر داده شده،‌ پاسخی است که اخوان‌الصفاء به این مسئله داده‌اند. مسئله اصلی این مقاله نیز تبیین و تحلیل دیدگاه اخوان‌الصفاء در مسئله شر است. روش گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای و روش تحلیل داده‌ها توصیفی ـ تحلیلی است. اهمیت پرداختن به این موضوع نیز از آن روست که تا به حال نظر این مدرسه فکری دربارهٔ مسئله شر بررسی نشده است. نتیجه اجمالی که مقاله به آن دست یافته این است که اخوان‌الصفاء در پرداختن به اصل مسئله شر افلاطونی ـ فلوطینی هستند و خود نیز عناصری را به آن اضافه کرده‌اند، اما ابهام‌هایی نیز در نظر آنها وجود دارد، به خصوص تفسیر آنها از قصد اولی و قصد ثانی و تأثیر کواکب بر سعد یا نحس بودن طالع انسان و اثبات نکردن ملازمه میان شر و کفر یا اخلاق مذموم و خوبی و ایمان یا اخلاق محمود. از این رو هرچند در نظر آنها نقاط قوتی همچون پرداختن به مسئله شر دربارهٔ حیوانات دیده می‌شود، اما نظریه آنها با ابهاماتی روبه‌روست که می‌تواند پذیرفتن پاسخ آنها دربارهٔ مسئله شر را با تردید روبه‌رو کند.

رَغْمَ ازدِهارِ الحَياةِ العَقلِيةِ والفِكرِيةِ فِي القَرنِ الرَّابعِ الهِجرِيِّ نَتيجةَ حَرَكةِ التَّرجَمةِ النَّشِيطةِ إِلى العَربِيةِ لِكُتُبِ فَلاسِفةِ اليُونانِ القُدامَى، ومَا دَوَّنَه أُدَباءُ الفُرسِ وحُكَماءُ الهِند، فإنَّ هَذِه الحَياةَ الفِكرِيةَ البَاذِخةَ تَرافقَتْ مَعَ ضَعفٍ كَبيرٍ أَصابَ الحَياةَ السِّياسِية؛ حَيثُ تَعالَتِ النَّبَراتُ الانفِصالِيةُ الرَّافِضةُ لِسُلطانِ الخِلافةِ ببَغداد. وكانَ مِن بَينِ هَؤلاءِ الرَّافِضِينَ جَماعةٌ عَلى مَذهَبِ الشِّيعةِ الإِسماعِيلِيةِ سُميَتْ ﺑ «إخوان الصَّفا» وَضَعوا كِتابًا ضمَّ أَهَمَّ الآراءِ الفَلسَفِيةِ والعِلمِيةِ فِي ذَلكَ الوَقت، فَكانَ يُشبِهُ دَائرةَ مَعارِفَ مُتكامِلةً لا غِنَى عَنها للمُثقَّفِ العَربِيِّ وَقتَها. وقَدْ هَدَفَ مُؤلِّفُوها إلى تَغييرِ البِنْيةِ العَقلِيةِ السَّائِدةِ والمُسَيطِرةِ فِي المُجتَمعِ العَربِيِّ كبَديلٍ لِلأَنساقِ الثَّقافِيةِ التَّقلِيدِيةِ التي يُقَدِّمُها مُثقَّفُو السُّلطَة.

رَغْمَ ازدِهارِ الحَياةِ العَقلِيةِ والفِكرِيةِ فِي القَرنِ الرَّابعِ الهِجرِيِّ نَتيجةَ حَرَكةِ التَّرجَمةِ النَّشِيطةِ إِلى العَربِيةِ لِكُتُبِ فَلاسِفةِ اليُونانِ القُدامَى، ومَا دَوَّنَه أُدَباءُ الفُرسِ وحُكَماءُ الهِند، فإنَّ هَذِه الحَياةَ الفِكرِيةَ البَاذِخةَ تَرافقَتْ مَعَ ضَعفٍ كَبيرٍ أَصابَ الحَياةَ السِّياسِية؛ حَيثُ تَعالَتِ النَّبَراتُ الانفِصالِيةُ الرَّافِضةُ لِسُلطانِ الخِلافةِ ببَغداد. وكانَ مِن بَينِ هَؤلاءِ الرَّافِضِينَ جَماعةٌ عَلى مَذهَبِ الشِّيعةِ الإِسماعِيلِيةِ سُميَتْ ﺑ «إخوان الصَّفا» وَضَعوا كِتابًا ضمَّ أَهَمَّ الآراءِ الفَلسَفِيةِ والعِلمِيةِ فِي ذَلكَ الوَقت، فَكانَ يُشبِهُ دَائرةَ مَعارِفَ مُتكامِلةً لا غِنَى عَنها للمُثقَّفِ العَربِيِّ وَقتَها. وقَدْ هَدَفَ مُؤلِّفُوها إلى تَغييرِ البِنْيةِ العَقلِيةِ السَّائِدةِ والمُسَيطِرةِ فِي المُجتَمعِ العَربِيِّ كبَديلٍ لِلأَنساقِ الثَّقافِيةِ التَّقلِيدِيةِ التي يُقَدِّمُها مُثقَّفُو السُّلطَة.

رَغْمَ ازدِهارِ الحَياةِ العَقلِيةِ والفِكرِيةِ فِي القَرنِ الرَّابعِ الهِجرِيِّ نَتيجةَ حَرَكةِ التَّرجَمةِ النَّشِيطةِ إِلى العَربِيةِ لِكُتُبِ فَلاسِفةِ اليُونانِ القُدامَى، ومَا دَوَّنَه أُدَباءُ الفُرسِ وحُكَماءُ الهِند، فإنَّ هَذِه الحَياةَ الفِكرِيةَ البَاذِخةَ تَرافقَتْ مَعَ ضَعفٍ كَبيرٍ أَصابَ الحَياةَ السِّياسِية؛ حَيثُ تَعالَتِ النَّبَراتُ الانفِصالِيةُ الرَّافِضةُ لِسُلطانِ الخِلافةِ ببَغداد. وكانَ مِن بَينِ هَؤلاءِ الرَّافِضِينَ جَماعةٌ عَلى مَذهَبِ الشِّيعةِ الإِسماعِيلِيةِ سُميَتْ ﺑ «إخوان الصَّفا» وَضَعوا كِتابًا ضمَّ أَهَمَّ الآراءِ الفَلسَفِيةِ والعِلمِيةِ فِي ذَلكَ الوَقت، فَكانَ يُشبِهُ دَائرةَ مَعارِفَ مُتكامِلةً لا غِنَى عَنها للمُثقَّفِ العَربِيِّ وَقتَها. وقَدْ هَدَفَ مُؤلِّفُوها إلى تَغييرِ البِنْيةِ العَقلِيةِ السَّائِدةِ والمُسَيطِرةِ فِي المُجتَمعِ العَربِيِّ كبَديلٍ لِلأَنساقِ الثَّقافِيةِ التَّقلِيدِيةِ التي يُقَدِّمُها مُثقَّفُو السُّلطَة.

در میان مسلمانان اِخوان الصّفا و خُلّان الوَفا، یکی از مهم ترین گروه هایی هستند که به موضوع طبقه بندی علوم توجه ویژه داشتند. هدف اخوان الصفا، ایجاد تحول فکری و بنیادی در جامعه بود تا از آن طریق، انسان ها را به سعادت برسانند. از این گروه بیش از پنجاه رساله در زمینه های گوناگون دانش و فرهنگ به جای مانده است که نمایانگر سهم قابل توجه ایشان در رشد و شکوفایی فرهنگ اسلامی باشد. چینش موضوعات و تربیب این رسائل که شباهت بسیارى به یک دایرة المعارف فلسفی- علمى دارد، یکی از مهم ترین منابع برای استخراج طبقه بندی مطلوب علوم از نگاه اخوان الصفا است. در کنار این طبقه بندی که بر اساس ماهیت سلسله مراتبی علوم به سامان آمده، در رساله هفتم این مجموعه رسائل و ذیل رساله «فی الصنائع العلمیه و الغرض منها»، طبقه بندی دیگری از علوم مطرح شده که با طبقه بندی به دست آمده از ترتیب رساله ها تفاوت فراوانی دارد. این مقاله می کوشد ضمن شرح دوگانگی این دو طبقه بندی، به تبیین دیدگاه و نقش اخوان الصفا در دسته بندی علوم اسلامی بپردازد.

در قرن چهارم هجری گروهی از اندیشمندان موسوم به اخوان الصفا و خلان الوفا به این فکر افتادند که برای نشر علوم عقلی و نزدیک کردن دین و فلسفه به یکدیگر و آگاه نمودن مردم نسبت به مسائل علمی و دینی رسالاتی مختصر، بدون ذکر نام مؤلفان بنویسند و به صورت پنهانی منتشر کنند تا بتوانند در جهت زدودن انحراف از جامعة اسلامی فعالیت نمایند. در آن هنگام، به رغم وجود مشکلات سیاسی و اجتماعی متعدد، مسلمانان از رشد فکری و علمی برخوردار بودند و نه تنها در زمینة فلسفه و سیاست بلکه در سایر جنبه های علمی به مرحلة رشد و شکوفایی رسیده بودند. اخوان الصفا به موازات برخورداری از اندیشة دینی، عامل بازتولید بیداری فکری و توجه به علوم عقلی و فلسفه و حکمت یونانی در آن دوره هستند. طرح مسائل مذهبی در یک چهارچوب سازمان یافته و تلاش برای نظم دادن به مؤلفه های معرفت شناسی دینی بر محورهای خداشناسی، نبوت، انسان شناسی، معرفت نفس و اخلاق در این خصوص دارای اهمیت زیاد است.