آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب شفافیت شیطانی بازتاب اندیشه های ژان بودریار ، جامعه شناس معاصر فرانسوی ، در خصوص وضعیت کنونی جهان است ؛ جهانی که دستخوش تغییرات ژرفی شده و به تعبیر او ، جهانی تهی از معناست که مشخصه آن شبیه سازی یا وانمود است . امروزه ، همه چیزهایی که به زندگی بشر معنا می بخشید و همه آرمان ها و امید های او شکلی به خود گرفته که برای ما انسان ها تصور ناپذیر می نمود . همه چیز هایی که زمانی ما آزادی آن ها را جشن می گرفتیم ، اینک وارد مرحله ای شده اند که در آن گردش و جا به جایی های بی پایانی حکمفرماست .. از دیدگاه بودریار ، امروزه دیگر هیچ چیز بر اثر مرگ یا پایان دوره فعالیتش از میان نمی رود ، بلکه همه چیز از رهگذر تکثیر ، آلوده سازی یا شبیه سازی نابود می شود . بودریار مبنای استدلالش را بر تغییراتی استوار میکند که در چارچوب مدلی مرحله ای مطرح شده است .... در جهان بینی بودریار همه پدیده ها چیزی جز توهم یا ظاهری از واقعیت ناموجود نیستند .

بسط نظریات بودریار، فیلسوف فرانسوی، در باب نقدِ اقتصادِ سیاسیِ نشانه در اوایل دهۀ1970 به این نظریه انجامید که واقعیت به عنوان مقوله‌ای منفک از نشانه‌های آن، در جهانِ اشباع شده از اطلاعات و سیطرۀ رسانه، از میان رفته است. او این وضعیت را «حاد واقعیت» نامید. اشارۀ او به طور عمده، ترسیمی از دنیای هنر بود: از سورئالیسم، هنر پاپ، رمان نو تا اشکال رئالیسم مفرط و عکاسی. آراء او بر این نظریه معطوف بود که با سیطرۀ ایماژها و نشانه‌ها، امر واقع به طور جدی محو شده است و مرجع حقیقت دیگر وجود خارجی ندارد. وانموده‌ها رونوشتی از واقعیت هستند و از این طریق، به شکل فزاینده‌ای مرز میان وانموده و واقعیت را از بین می‌برند. او دلالت‌های ساختاری نشانه‌ای را درنوردید و تا آنجا پیش رفت که دلالت نشانه‌ها را با واقعیت بی‌مناسبت پنداشت و نشانه‌ها را وانموده‌ای ناب از خود دانست که در غیبت منشاء نشانه میان خود مبادله می‌شوند. در این میان، نسلی از هنرمندان معروف به نئو-ژئو که در میان آنها پیتر هالی، هنرمند، منتقد و نظریه پردازِ آمریکایی، چهره‌ای شاخص محسوب می‌شود پا به عرصۀ هنر معاصر گذاشتند. آثار هالی که به شیوۀ پست مدرنیسم آگاهانه خلق شده است، اغلب حوزه‌هایی وسیع از رنگ‌هایی است که با نوارهایی باریک به یکدیگر متصل شده‌اند، و همانندی‌هایی با سنتِ انتزاعِ مدرنیستی دارد؛ اما به شکلی آیرونیک این سنت مدرنیستی را به باد انتقاد می‌گیرد. هالی متأثر از اندیشۀ بودریار مدل‌هایی حاد واقعی را به تصویر می‌کشد و با تفکر بازنمایی انتزاعی از نشانه‌ها به گونه‌ای بازپیکربندی شده، در پی باز تولید هزلی و پارودیکِ وانموده‌ها است.

ژان بودریار (Jean Baudrillard) اندیشمند فرانسوی در سال ۱۹۲۹ به دنیا آمد. او اساسا جهان پست مدرن را جهانی شبیه سازی (Simulation) شده از جهان واقعی می‌دانست. از دیدگاه ژان بودریار معانی در روند شبیه‌سازی - که در واقع یک نوع بازنمود (represent) است - دچار وضعیت فرا واقعی می‌شوند که او از این حالت فرا واقعی با واژه hyperreality یاد می‌کند. بودریار برای درک جهان پست‌مدرن نظریه وانموده‌ها (simulacra) را ارائه کرد. برخی از مفاهیم از دیدگاه بودریار: شبیه‌سازی (simulation): فرآیندی است که بوسیله آن بازنمودهای (representations) چیزها؛ جایگزین چیزهایی می‌شود که بازمی‌نمایاند. به عبارت دیگر ما فکر می‌کنیم که بازنمودها مهمتر از "امر واقعی" هستند. علامت (sign): علامت وانموده (simulacra) است. فراواقعی (hyperreal): "تولید مدل‌های یک امر واقعی بدون خاستگاه یا واقعیت." امری که دیگر نمی‌توان میان امر واقعی و بازآفرینی‌های امر واقعی تمیز داد. بازتولید‌‌ها به گونه‌ای واقعی‌تر می‌شوندکه تجربه امر فرا واقعی؛ از تجربه امر واقعی؛ رضایت‌بخش‌تر می‌شود. وانموده (simulacrum): مشابه شبیه‌سازی ‌(simulation) است، اما وانموده‌ها به فراسوی قلمرو شبیه‌سازی می‌روند. وانموده‌ها بازآفرینی‌های چیزهایی هستند که دیگر نسخه اصلی ندارند یا هرگز نداشته‌اند. نظرات مربوط به وانموده‌ها؛ وجهی از برداشت‌های پست‌مدرن از "جهان‌های بدون منشا؛ بدون عمق و سطحی" است. از دیدگاه بودریار ما وانموده‌ها را از طریق شبیه‌سازی‌های واقعیت (بازنمودهای representations) که در طیف گسترده‌ای از رسانه‌های الکترونیک پخش شده‌اند، می‌شناسیم. چهار هنجار: بودریار در روند تبدیل ابژه (عین) به سوژه (ذهن) نیز چهار هنجار را شناسائی کرده است: هنجار اول: بازتاب واقعیت پایه و اولیه هنجار دوم: تحریف واقعیت پایه و اولیه هنجار سوم: غیاب واقعیت پایه و اولیه (ایجاد احساسی از واقعیت) هنجار چهارم: هیچ ربطی به واقعیت پایه و اولیه ندارد که این هنجار همان شبیه سازی مورد نظر بودریار است و به عبارتی می توان گفت جایگزینی سوژه به جای ابژه.

از منظر ژان بودریار، رویکرد پساتجدد با غلبۀ رمزگان، نشانه ها و جایگزین کردن مصرف به جای تولید، در فضای زندگی روزمره، روندی را آغاز کرده که در پی آن، نه تنها شعار فردیت انسان معاصر و ایجاد فرصت برای عرضۀ خواست­های او محقق نشده است، بلکه در این فضای اشباع شده از نشانه­های رسانه­ای، هنر، سیاست، مذهب و اقتصاد، واقعیت بیرونی خود را به عنوان حوزه­هایی مجزا و انضمامی، از دست داده­اند و با مفهوم سوژه­ در افق غلبۀ رسانه، محو و ناپدید شده­اند.این رویکرد به زعم بودریار در قالب بازی و با استفاده از مفهوم عام هنر شکل گرفته است. با این تفاوت که دیگر هنر به شاخصه­ای مجزا از سیاست، مذهب و اقتصاد، اطلاق نمی­شود، هنر در معنایی عام، به شیوه و روشی استحاله می­یابد که در پرتو آن، زشت و زیبا، خوب و بد و درست و نادرست از مراجع خود؛ یعنی اخلاق، دین، اقتصاد و اثر هنری، رخت بربسته، همراه سوژه در انتهای مسیر، از بین می­روند.

رو‌ش‌شناسی بنیادین با نشان دادن زمینه‌های معرفتی و غیرمعرفتی یک نظریه، شناخت عمیقی از آن نظریه به دست می‌دهد. در این مقاله به دنبال روش‌شناسی بنیادین و بررسی انتقادی اندیشه‌ی یکی از صاحب‌نظران مهم پست‌مدرن، یعنی ژان بودریار، هستیم. مواجهه انتقادی با متفکرانی که سعی کرده‌اند در مورد جهان مدرن و مسائل آن تفکر کنند هم شناخت ما نسبت به غرب را عمیق تر می‌کند و هم موجب خودآگاهی نسبت به وضع کنونی کشورهایی که با اندیشه‌های مدرن مواجه هستند می‌شود. ابتدا بر اساس سیر تاریخی و مهمترین کتب بودریار، مروری بر مهمترین اندیشه‌های وی خواهیم داشت و آنگاه به روش‌شناسی این اندیشه ها خواهیم پرداخت و در بخش پایانی انتقادات وارد به این اندیشه‌ها را مطرح خواهیم ساخت. مساله‌ی اصلی بودریار واقعیت در جهان مدرن است و اینکه این واقعیت دیگر واقعیت اصیل و حقیقی نیست. اینک فراواقعیت و وانموده بر زندگی انسان سیطره یافته و او را راه می‌برد. از نظر بودریار جهان مدرن در سیر خود واقعیت اصیل را به فراموشی سپرده است و به امری دیگر که می‌توان نام آن را واقعیت برساخته‌ی انسان نهاد، بسنده کرده است. از آنجا که ابتدا به توصیف اندیشه و سپس به تحلیل این اندیشه‌ها خواهیم پرداخت، روش این تحقیق تحلیلی-توصیفی خواهد بود.

ژان بودریار نظریه‌پرداز پست‌مدرن در عرصه جامعه‌شناسی رویکردی فلسفی را برای تشریح دنیای کنونی اتخاذ کرد. بودریار از وضعیت جهان امروز، تحت عنوان حاد واقعیت یاد می‌کند و معتقد است که امروزه وانموده‌ها واقعی‌تر از واقعیت، نمود دارند و هنر و سینما نیز به ابزارهای وانمایی بدل شده‌اند و آماج انتقادات وی قرار می‌گیرند. با توجه به انتقاد شدید بودریار، این سؤال پیش می‌آید که سینما چگونه می‌تواند در نگاه بودریار به بقای خود ادامه دهد؟! این تحقیق تلاشی است در راستای احیای سینما در منظرگاه بودریار، که در این راه از روش تجزیه و تحلیل منابع کتابخانه‌ای به شیوه‌ توصیفی_تحلیلی بهره می‌برد و با تأکید بر استدلالات خودِ بودریار راه‌حل‌هایی را در راستای بازپس‌گیری ماهیت ازدست‌رفته‌ سینما ارائه می‌دهد که می‌تواند مورد استفاده سینماگران قرارگیرد. از جمله دست‌آوردهای این پژوهش آن که؛ از منظر بودریار، سینمای امروز، آنقدر در وانموده مستغرق گردیده که به وسیله‌ای برای وانمایی بدل شده است. بودریار آنقدر بدبین است که به‌نظر نمی‌رسد از نظر او -در جهان پست‌مدرن- راه گریزی از وانموده وجود داشته باشد. به تَبَعِ آن، سینما نیز راه گریزی از آن ندارد. با این تفاسیر، به‌نظر می‌رسد تنها راه برای خلاصی از وانمایی، رویارویی با آن، توسط ابزارهایی از جنسِ خودِ وانموده باشد. بنابراین، راهکارِ سینما برای فائق آمدن بر وانمایی؛ دوری از آن نیست -چراکه به باور بودریار اساساً گریزی از وانمایی نیست. راهکاری که نگارندگان ارائه می‌دهند، اتفاقاً بهره‌وری از خودِ وانمایی؛ اما در راستای برملانمودن وانموده است؛ که از آن تحت عنوان «وانمودنِ وانموده» یاد می‌کنند. درنتیجه، در طی این مقاله –با استناد به آراء خود بودریار- مشخص می‌شود که «وانمودنِ وانموده» می‌تواند از طریق افراط در وانمایی اتفاق افتد. از جمله رهیافت‌های عملیاتیِ آن نیز می‌تواند بکارگیری بیش‌از‌حد جلوه‌های ویژه کامپیوتری یا «وانمایی مضاعف»، البته در راستای برملا نمودنِ وانماییِ سینما باشد.