آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

اهمیت انکارناپذیر مفهوم آزادی در زندگی بشر، هم‌چنین تأثیرگذاری آراء جان استوارت میل و شهید مرتضی مطهری در سیر تاریخیِ این مفهوم، نگارنده را بر آن داشت تا این موضوع را برگزیند و براساس عناصری چون مفهوم، دامنه، موانع، مبانی انسان‌شناختی و رابطه تعالی معنوی و آزادی به تبیین آن بپردازد. سوال اصلی این تحقیق، بررسی چگونگی و ماهیت ابعاد مختلف مفهوم آزادی در آراء جان استوارت میل و شهید مرتضی مطهری است. دستاوردهای تحقیق حاضر بدین شرح است: در زمینه مفهوم آزادی، جان استوارت میل آزادی را رهایی از موانع اجتماعی- سیاسی می‌داند در حالی که شهید مرتضی مطهری آزادی را رهایی از موانع معنوی، اجتماعی و سیاسی می‌داند. در باب‌ دامنه‌آزادی، جان میل قلمرو آزادی را اصل صیانت از ذات می‌داند و آن را برای مؤلفه‌هایی چون پرورش قدرت ابتکار، اجرای عدالت، شخصیت و استکمال نفس در دو بعد فردی و اجتماعی به‌کار می‌برد، در حالی که شهید مطهری بر اساس تعالیم مذهبی خویش قلمرو آزادی را مشخص می‌نماید و آن را برای رسیدن به رشدِ معنویتِ توحیدمحور در دو بعد معنوی و اجتماعی مطرح می‌نماید؛ وی چنین رشدی را شرط اساسی رشد و پرورش استعدادها می‌داند. در خصوص موانع آزادی، جان استوارت میل بیشتر به موانع سیاسی و اجتماعی توجه دارد در حالی که شهید مطهری علاوه بر دو مورد مذکور، به نقش خودِ فرد در ایجاد این موانع نیز توجه دارد. در باب مبانی انسان‌شناختی، جان میل محور مبانی را انسان می‌داند در حالی که شهید مطهری از طریق بینش توحیدی به تبیین مبانی آزادی می‌پردازد. در باب رابطه تعالی معنوی و آزادی جان میل غالباً معنویت را به معنای همان بعد اخلاقی بشر در نظر می‌گیرد و معتقد است برای تحقق آزادی در این بعد، باید بستر اجتماعی- سیاسی کافی فراهم گردد در حالی که شهید مطهری، بعد معنوی انسان و آزادی او را بر اساس روح الهی او معنا می‌کند. آراء این دو اندیشمند از آن جهت که هر دو خواهان عدالت اجتماعی، حمایت از اقشار ضعیف، تعهدمداری نسبت به قوانین، نقد آداب و رسوم- قدرت سیاسی- قوانین ناکارآمد و تلاش برای طرح ساختار سیاسی مناسب هستند نزدیک و شبیه به هم است.

هدف: هدف از انجام این پژوهش، نقد اصل ضرر حاکم بر تربیت اخلاقی فایده‌گرای میل بر اساس قاعدة اسلامی لاضرر بود. روش: روش پژوهش، تحلیل محتوای کیفی مضمون‌کاوی بوده است. یافته‌ها: در دیدگاه میل، بحث از وظیفة قلمرو کارایی اصل ضرر را نشان می‌داد. تربیت اخلاقی در این دیدگاه بسته به اینکه رفتار فرد به حقوق و آسایش دیگران زیان می‌زند یا نه، متفاوت بوده و مؤلفه‌های دخیل در این تربیت، عدالت و تدبیر بودند. بر اساس قاعدة لاضرر، دو نقد اساسی به اصل ضرر وارد است: الزامی بودن نهی ضرر مادی و غیر مادی به دیگران در هر دو حوزة تعریف و مصداق و فاقد ضمانت اجرای قوی بودن اصل ضرر در عدم زیان به خود و اصلاح دارندگان رفتارهای ناخوشایند. غفلت اصل ضرر در مورد نخست، باعث ایجاد ناسازواری در تربیت اخلاقی شده؛ به گونه‌ای که دقیقاً مشخص نیست تربیت اخلاقی چه مفهومی دارد و فقدان دومی، منجر به عدم تحقق کامل تربیت اخلاقی یعنی به مفهومی که حقیقتاً تربیت اخلاقی نامیده می‌شود، می‌شود. نتیجه‌گیری: اگر چه میل، اصل ضرر را در راستای دستیابی به فایده یا اصل بیشترین خوشی تدوین کرده، اما بر اساس دو نقد مذکور می‌توان گفت که این اصل نمی‌تواند هدف مذکور را که هدف تربیت اخلاقی نیز است، آنچنان که باید محقق سازد. لذا اصل ضرر میل نیازمند بازنگری‌های جدّی بر اساس قاعدة لاضرر تشخیص داده شد تا بتواند به عنوان اصل حاکم بر تربیت اخلاقی فایده‌گرا پذیرفته شود.

در این مقاله، ابتدا خلاصه ای از نظریه های مربوط به دلالت نام های خاص در زبان را بررسی می کنیم و سپس نظریه علی نام های خاص اونز را مطرح خواهیم کرد. از آنجا که نظریه اونز، از نظریه های علی و نظریه های وصفی نام های خاص، به یکسان نسب برده است، آشنایی اجمالی با این نظریه ها برای فهم نظریه اونز سودمند خواهد بود. در بخش مربوط به نظریه های وصفی، نظریه های فرگه و راسل؛ و در بخش مربوط به نظریه های علی، نظریه های میل و کریپکی، به طور مختصر بحث خواهند شد. پس از شرح نظریه علی اونز و بیان امتیاز آن بر نظریه کریپکی، انتقادات وارد بر نظر اونز را بررسی خواهیم کرد.

تأکید میل بر رد معرفت پیشینی سبب شده که او نیز همانند تجربه‌گرایانی چون هیوم، دست به دامان روان آدمی شود و ریشه بسیاری از باورها را در روان آدمی بجوید. قوه عقل در نظر او لوح سفیدی است که مشاهده و تجربه نقش­هایی بر روی آن ترسیم می‌کنند. در مرحله بعد روان آدمی دست به کار می‌شود و آدمی را وادار به پذیرفتن پدیده‌های تکراری می‌کند. این باور به مرور زمان و پس از تکرار مکرر یکنواختی‌های موجود در طبیعت، مهر تأیید مجددی می‌خورد؛ گویی کشف هر قانون جدیدی نه تنها خود آن قانون را اثبات می‌کند، بلکه به تثبیت سایر قوانینی که با استفاده از این روش به دست آمده‌اند نیز کمک می‌کند. این پژوهش برآن است که جایگاه استقرا را در منطق جان استوارت میل نمایان سازد و نیز نشان دهد که تلاش­های او برای توجیه استقرا کافی نبوده است. به همین منظور کتاب نظام منطق (The System of Logic) میل مورد بررسی قرار گرفته و نظر برخی از مفسرین در باب آن بیان شده است. در ضمن بحث، سعی شده نظر میل در باب قیاس نیز بیان شود و به این ترتیب تصویری کلی از منطق جان استوارت میل ارائه شود.