آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب "فلسفه تحلیلی" به عنوان یک مجلد جامع و معتبر در زمینه فلسفه شناخته می‌شود. در این کتاب، گروهی از فیلسوفان برجسته به بررسی مسائل و مناقشاتی پرداخته‌اند که از مطالعه فلسفه نشأت می‌گیرد. این مسائل می‌توانند شامل موضوعات تخصصی در حوزه‌های مختلفی از فلسفه باشند و همچنین به آثار و اندیشه‌های شخصیت‌های بزرگ تاریخی اشاره دارند. در این کتاب، مرورهای شخصی جان سرل و برنارد ویلیامز به تحولات و تغییرات دهه‌های اخیر در عرصه فلسفه تأکید دارد. این مرورها از دیدگاه دو فیلسوف بزرگ ارائه شده و به ما کمک می‌کنند تا درک عمیق‌تری از پیشرفت‌ها و تغییرات در فلسفه داشته باشیم. کتاب "فلسفه تحلیلی" در اصل به عنوان یک کتاب درسی مقدماتی معرفی شده است، اما تنها از دانشجویان مقطع مقدماتی محدود نمی‌شود. حتی دانشجویان پیشرفته نیز از فصل‌های محرک و مطالبی که در کتاب ارائه شده است بهره می‌برند. همچنین، مراجع متقاطع و مدخل‌های واژه‌نامه به خوانندگان کمک می‌کنند تا اصطلاحات و مفاهیم پیچیده را به خوبی درک کنند. نکات برجسته در جعبه‌ها و کتاب‌شناسی به افزایش تفکر و تحلیل عمیق کمک می‌کنند و سوالات بحث و مطالعه بیشتر نیز به خوانندگان این امکان را می‌دهند که در مسائل فلسفی عمیق‌تر فکر کنند و به اطلاعات خود اضافه کنند. کتاب "فلسفه تحلیلی" به عنوان یک منبع مهم و مفید در زمینه فلسفه برای دانشجویان و علاقه‌مندان به این حوزه خدمت می‌کند و از تلاش‌های موثر در ترویج مفاهیم فلسفی و تفکر فلسفی در جامعه برخوردار است.

در خصوص تحلیل کنش ارادی دو نگرش کلی در فلسفه غرب وجود دارد: تبیین علّى و تبیین عقلانی غیرعلّی. دیدگاه نخست، نظریه کلاسیک و رایج در تاریخ فلسفه و اندیشه غربی بوده است، اما دسته دوم در قرن معاصر شکل گرفته است. بنا بر دیگاه نخست، عناصر درونى کنشگر یعنى میل، قصد و باور با کنش وی رابطۀ علّى دارند و تبیین کنش با استناد به آنها مصداقى از تبیین علّى است. جان سرل فیلسوف پرآوازه معاصر از طرفداران دیدگاه دوم، شش پیش‌فرض را برای نظریه نخست برشمرده، آنها را به نقد می‌کشد. این مقاله با استناد به سخنان سرل و طرفداران دیدگاه نخست، پیش‌انگاره‌های شش‌گانه سرل و انتقادات او را تبیین، تحلیل عقلانی و ارزیابی می‌کند. پیش‌فرض‌های یادشده عبارتند از: علیت باورها و امیال برای کنش‌های عقلانی، عقلانیت به‌مثابه پیروی از اصول و قواعد خاص، عقلانیت به‌مثابه یک قوه شناختی مستقل، ضعف اراده معلول اختلال در مقدمات روان‌شناختی کنش، عدم وجود دلایل غیرتمایلی برای کنش و تحقق عقلانیت در فرض سازگاری مجموعه امیال پیشین. سرل معتقد است این پیش‌فرض‌ها ناتمام‌اند. برخی از انتقادات سرل و دیدگاه­های ایجابی وی جای مناقشه دارد، از جمله این که نفس کنشگر علت کنش است، نه باورها و امیالش، ایده دلیل غیرتمایلی برای کنش سرل ناتمام است و در این گونه دلیل نیز پای تمایل در میان است، برخلاف مدعای نظریه‌پردازان الگوی کلاسیک، قلمرو عقلانیت شامل اهداف و باورهای نخستین نیز می‌شود.

تبیین ماهیت پدیده‌های ذهنی، به‌ویژه آگاهی، از مهم‌ترین مسائل فلسفه ذهن و انسان‌شناسی معاصر است. فیلسوفان غربی و اسلامی همواره به تبیین این مسئله می‌پرداخته‌اند، ولی باتوجه‌به پیشرفت‌های جدید در «علوم‌شناختی»، از جمله علوم مربوط به عصب‌شناسی و هوش مصنوعی، تحلیل آگاهی اختلاف نظرهای متنوعی را به دنبال داشته است. سرل یکی از فیلسوفان تحلیلی معاصر است که در فلسفه ذهن خویش طرحی، به اعتقاد خودش نوین، برای حل مسئلة آگاهی و نسبت آن با مغز و سلول‌های عصبی ارائه کرده است. بر اساس دیدگاه وی که هم به دنبال نفی همسان‌انگاری آگاهی و امور فیزیکی و هم دوری از دوگانه‌انگاری دکارتی است، مقولاتی همچون آگاهی ویژگیِ سطح ظاهری مغز و معلول فرایندهای درون مغزی هستند. به گمان وی، علیت اجزای درونی مغز برای آگاهی و ویژگی سطح ظاهری بودن مغز می‌تواند چالش‌های مربوط به رابطة ذهن و بدن را برطرف کند؛ پژوهش حاضر با روش تحلیلی - انتقادی، پس از تبیین دیدگاه وی، به بررسی انتقادی آن خواهد پرداخت. از سویی تحلیل وی از علیّت اجزای درون‌سلولی مخدوش است و از سوی دیگر، تحقق آگاهی در مغز محال است. همچنین وی ادلة مطلوبی برای اثبات مدعای خویش ارائه نکرده است.

سرل تحت تأثیر هیوم منکر جوهر غیرجسمانی نفس است، اما با فاصله‌گیری از او، نظریه «خود صوری» را مطرح کرده است. این نوشتار نظریه سرل را توصیف کرده، سپس با بررسی تحلیلی عقلی ناتمامی آن را نشان می‌دهد. هیوم هر ادراکی را متمایز از سایر ادراک‌ها می‌دانست. به اعتقاد سرل، در این صورت، نمی‌توان میان یک آگاهی دارای ده تجربه با ده آگاهی متفاوت که هر یک تجربه‌ای برای خود دارد، تمایز نهاد، در حالی که ما دارای یک میدان وحدت‌یافته از آگاهی هستیم که مدام رو به گسترش است. در مفهوم نوهیومی او، نفس یک مغز جسمانی دارای رابطه علّی با جهان است که حامل قلمروهای آگاه وحدت‌یافته است. او در مرحله دوم، با طرح وجود سه شکاف میان مقدمات روان‌شناختی و کنش ارادی بر ضرورت طرح ایده‌ای غیرهیومی از نفس استدلال می‌کند. عوامل روان‌شناختی متقدم بر کنش موجب ضرورت تحقق آن نمی‌شوند، در نتیجه، تنها با یک نفس غیرهیومی فروکاست‌ناپذیر می‌توان این شکاف‌ها را پر کرد و تحلیلی درست از کنش ارادی به دست داد. البته این نفس غیرهیومی تنها یک نفس صوری است. همچنان که در ادراک بصری، منظر شرطی مطلقاً صوری برای فهم‌پذیر کردن تجربه‌ها است و هیچ ویژگی جوهری/ واقعی دیگری ندارد، خود سرلی نیز مفهومی است مطلقاً صوری، اما پیچیده‌تر. این پژوهش روشن می‌کند که خود صوری سرل برآمده از طبیعی‌باوری وی و تلاش برای تحلیل پدیده‌های ذهنی بر اساس امور فیزیکی است، اما به رغم تلاش وی، این نگرش نمی‌تواند اتصال تجارب نفسانی و نیز شکاف‌های سه‌گانه در ساختار کنش ارادی را پر کند.

سرل مسئله ذهن-بدن را طبیعت‌گرایی زیست‌شناختی می‌نامد. به نظر وی آگاهی همانند فتوسنتز و گوارش بخشی از جهان طبیعی است و سطح زیست‌شناختی یعنی فرایندهای نورونی در مغز باعث ایجاد آگاهی می‌شوند. سرل فرض سنّتی تقسیم جهان به ذهنی و فیزیکی را منشأ مسئله ذهن-بدن می‌داند که هم ماده‌گراها و هم دوگانه‌گراها در آن سهیم‌اند. دوگانه‌گراها فکر می‌کنند به محض‌ پذیرش واقعیت و تحویل‌ناپذیری آگاهی، ناچار باید دوگانه‌گرایی را پذیرفت. ماتریالیست نیز چنین می‌اندیشد که با پذیرش مفهوم طبیعت‌گرایانه علمی جهان مجبور به انکار واقعیت و تحویل‌ناپذیری آگاهی هستیم. به نظر سرل هر دو گروه می‌خواهند چیز درستی بگویند، اما نتیجه نادرستی می‌گیرند. طبیعت‌گرایی زیست‌شناختی بر آن است که قسمت درست این دو دیدگاه را حفظ و بخش نادرست آنها را حذف کند. در این نوشتار پس از تبیین نظریه سرل به بیان اشکالات متعدّد آن خواهیم پرداخت. نقدهای مقاله از سه منظر مطرح شده‌اند: از منظر فلسفه ذهن، فلسفه علم و فراروان‏شناسی.

جان راجرز سرل (به انگلیسی: John Searle) (زادهٔ ۱۹۳۲ کلرادو در آمریکا) از فیلسوفان سرشناس معاصر بشمار می‌آید. جان سرل دکترای خود را از دانشگاه آکسفورد دریافت کرده و هم اکنون استاد دانشگاه برکلی است. تخصص وی در فلسفه زبان و فلسفه ذهن و موضوعات خودآگاهی است. سرل خداناباور است. از جان سرل کتابهای «درآمدی کوتاه به ذهن» و «اختیار و عصب زیست‌شناسی» هر دو ترجمهٔ محمد یوسفی و «راز آگاهی» ترجمه سید مصطفی حسینی در ایران به چاپ رسیده است. از سال ۱۹۵۹ که سرل در سن ۲۷ سالگی موفق به اخذ مدرک دکتری در دانشگاه برکلی شد؛ بیش از نیم قرن گذشته است. او بیش از پنجاه سال؛ استاد فلسفه دانشگاه برکلی کالیفرنیا بوده و در سال ۱۹۶۹ با انتشار کتاب کنش گفتاری؛ رساله ای در باب فلسفهٔ زبان Speech Acts به شهرت رسید. موضوع اصلی نخستین کتاب سرل؛ مسألهٔ معنا و ادراک بصری بود و تأکید وی در این کتاب بیش از هر چیز روی یک نظریه فلسفی ناب و ساختارشکن بود. بر طبق این کتاب؛ ادارک انسان دری بی واسطه به واقعیت بیرونی است. درکی است مستقیم از چیزها؛ همانگونه که در بیرون ذهن و در اعیان خارجی وجود دارند. به گفته سرل ما در حصار حواس و ادراک خود محصور نیستیم و بدین ترتیب علیه تمام فلسفه‌هایی که از قرن‌ها پیش به فلسفه غالب تبدیل شده بودند موضع می‌گیرد.

هجمه را نخست جان سرل آغاز کرد: در سال 1993، مقاله‌ای با عنوان «عقلانیت و واقع‌گرایی، چه چیزی در مخاطره است؟» منتشر کرد و ضمن بازتشریح اصول و آموزه‌های بنیادین «سنت عقلانیت غربی»، به‌صراحت از وضعیت «پست‌مدرن» حاکم بر دانشگاه‌های امریکا انتقاد کرد. سرل فضای حاکم بر دپارتمان‌های علوم انسانی را خیانتی آشکار به رسالت کهن نهاد دانشگاه دانست. در پاسخ به تحدی سرل، ریچارد رورتی، یک سال بعد، در 1994، مقاله‌ای با عنوان «آیا آزادی آکادمیک پیش‌فرض‌های فلسفی دارد؟» به چاپ رساند. آنچه در رابطه با اصول موضوعه و آرمان‌هایی که سرل برشمرده بود موجب تشویش رورتی می‌شد، نه خود این اصول و آرمان‌ها که میل به بتواره‌سازی و تاریخ‌زدایی از آنها بود، میل به اینکه قراردادهای نهادِ دانشگاه را چیزی فراتر از یک مجموعه ابزار تاکنون سودمند تلقی کنیم. در پی پاسخ رورتی، ردوبدل‌های نظری بیشتری میان دو فیلسوف درگرفت که درنهایت، در سال 1997، به مناظره‌ای تمام‌عیار میان این دو اندیشمند انجامید. آنچه این مناظره را در تاریخ فلسفۀ معاصر متمایز می‌کند تقابل سقراط در برابر پروتاگوراس، نسبی‌انگاری در دو قطب کهن اندیشه – در کسوت دو نمایندۀ فرهیخته و مطلع از هر قطب برابر مطلق‌انگاری – است. در میانه‌های مناظره، مباحثۀ سرل و رورتی بر سر نظریۀ مطابقت صدق یکی از دقیق‌ترین و چالش‌برانگیزترین مواجهه‌های دو سنت فکری متخاصم بر سر حقیقت (صدق) است.

کاربست مباحث زبان‌شناسی در مطالعۀ متون دینی از جمله قرآن کریم، به خوانش نظام‌مند آن کمک می‌کند. یکی از زیر شاخه‌های زبانشناسی، کاربردشناسی زبان است که در رویکردهایی مانند نظریۀ کنش گفتاری نمود می‌یابد. با عنایت به محوریّت تهذیب در سورۀ شمس و ترسیم نظام ارزشی مطلوب در این سوره، پژوهش حاضر با هدف تبیین ساختار سورۀ شمس و با روش توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخگویی به این سوال است که گونه­های مختلف کنش­های گفتاری در سورۀ شمس کدامند؟ و از تحلیل این کنش­ها و روابط بین آنها چه نتایجی حاصل می شود؟ بازیابی کنش‌های گفتاری در پاره گفتارهای موجود، حاکی از ساختار سه بخشی سوره شمس است. پیام اصلیِ سوره در قالب کنش اظهاری، نظام ارزشی جدیدی را تعریف می‌کند. کنش تعهّدی در قالب سوگندهایی که از موارد کاملاً مشهود و محسوس به سمت امور غیبی و غیر محسوس، سیر می­کند اطمینان‌بخشی و بیان اهمیت موضوع را برای گفته‌یابان فراهم می­نماید. در واقع گوینده گفتمان قصد دارد به واسطۀ سوگندهایی که یاد می‌کند، مخاطب را به کنشی که در نظر دارد و اتخاذ وضعیت مطلوبی که در مقابل وضعیت نامطلوب ترسیم می‌شود، سوق دهد. تعهّدی که در این پاره گفتارها رقم می‌خورد به این معنی است که گفته یابان، هر یک از دو مسیر اعلام شده در آیات نهم و دهم (به عنوان جواب سوگند) را برگزیند، به تحقیق به آن عاقبت و سرنوشت دچار می‌شود. در آیه پایانی، ]وَ لَا یخَافُ عُقْبَاهَا[ در قالب کنش اظهاری بر تحقّق عقاب تأکید می‌شود.