آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

وحی، القای خفی امر عقلی است در بیداری به‌توسط فرشته وحی یا همان عقل فعال بر لوح قلب نبی. پیامبر چون در قوای سه‌گانه نظری و عملی و متخیله به حد اعجاز و سرآمدی برسد به مقام دریافت وحی نائل می‌شود. آنچه پیامبر در مقام باطن و عقل و از عالم غیب دریافت می‌کند به‌واسطه قوه تخیل و بدون هیچ مزاحمتی در حس مشترک و احساس او به‌صورت مسموع و متمثل ظاهر می‌شود. ابن‌سینا قائل به زبان رمز و اشاره و غلو در تأویل آیات قرآنی است و در باب صفات تشبیهی حق‌تعالی قائل به زبان اشتراک معنوی و تشکیک است و درباره صور اخروی و نعم اهل بهشت زبان قرآن را مجاز گویی و استعاره در لفظ می‌داند که ملاصدرا به‌سختی با آن مخالفت کرده است.

چکیده یکی از مشخصه‌های نظام منطق سینوی، چگونگی بیان چیستیِ قضیه است. در این نظام از منطق قضیه قولی دانسته شده است که می‌توان گوینده‌ی آن را در آن‌چه اظهار کرده صادق یا کاذب دانست؛ درحالی‌که در دیگر نظام‌های منطق صدق و کذب را ویژگیِ خود قضیه دانسته‌اند. در مقاله‌ی حاضر تلاش کرده‌ایم تا با ارائه‌ی تبیینی نوین از این مشخصه‌ی منطق سینوی، دلایل این بیان از قضیه و برتری آن را نسبت به دیگر نظام‌های منطق ارسطویی مشخص نماییم. بر اساس این تبیین می‌توان دلیل ابن‌سینا را در بیان خود در مورد قضیه این‌چنین بیان نمود که اولاً او درصدد ارائه‌ی معیاری برای تشخیص قضیه بوده است تا از مشکل دور در تعریف قضیه رهایی یابد؛ ثانیاً ازآن‌جایی‌که ابن‌سینا نه قضیه بالقوه بل‌که قضیه‌ی بالفعل را حامل اولیه‌ی صدق و کذب می‌داند، صدق و کذب را به گوینده‌ی قضیه‌ی بالفعل، یعنی شخصی نسبت می‌دهد که حکمی را اظهار می‌کند.

رساله حکیم ابوعلی سینا دارای ۳ فصل است که هر فصل به یک موضوع اختصاص دارد. فصل اول این کتاب «ماهیت نماز» نام دارد. حکیم ابوعلی سینا در این فصل ابتدا به بررسی ساختار آفرینش هستی و جایگاه انسان در بین مخلوقات می پردازد و سپس وجود قوه عاقله را در انسان، از نعمت های بزرگ الهی می شمرد و آن را علت مخاطب قرار گرفتن انسان از سوی خداوند معرفی می کند. شیخ در ادامه به توضیح ماهیت نماز می پردازد و با استناد به حدیث «الصلاة عماد الدین» و آیه شریفه «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون» با استدلال و برهان فلسفی ـ عرفانی اسرار این فریضه الهی را شرح می دهد. در فصل دوم با عنوان در تقسیم نماز به ظاهر و باطن، مرادش را از ظاهر نماز، ارکان و افعال مخصوص اقامه توصیف می کند و باطن نماز را حقیقت روحانیت نماز که مربوط به نفس ناطقه انسانی است معرفی می کند. فصل سوم هم «در بیان آن که هریک از این دو قسم نماز بر کدامین صنف واجب است» نام دارد.

براهین اثبات خدا(تعالی) از مهم‌ترین مباحث فلسفه اسلامی است و همه فلاسفه اسلامی بخشی از آثار خود را به آن اختصاص داده‌اند؛ از جمله فیلسوف بزرگ ایرانی ابن‌سینا. در این مقاله براهین اثبات وجود خدا (جل جلاله) از میان آثار ابن‌سینا جمع‌آوری شده و براساس نحوه ارتباط آن‌ها با اصل بطلان تسلسل دسته‌بندی شده و سپس تک تک آن‌ها از نظر منطقی تشریح و موشکافی شده‌اند. در نهایت صحت و سقم آن‌ها ارزیابی شده‌ است.

سخنان مستقیم ابن‌سینا در مورد زیبایی(جمال) را می‌توان در چند سطر جمع آوری کرد. اما آنچه مهم تر از جمع آوری این سخنان است کشف مفهوم کلمات و روابطی است که او در جملات خود مطرح کرده است. یکی از مفاهیم پر کاربرد و مهم در مساله زیبایی یا جمال در اندیشه ابن سینا «کمال» است. برخی از پژوهشگران در تحلیل «کمال» مدرَک در محسوسات، کمال مورد نظر ابن‌سینا را «کمال ثانی» به عنوان «شیء آنگونه که باید باشد» دانسته‌اند. در حالی که اگر چه ممکن است این سخن صحیح باشد اما اثبات این ادعا از عبارت فوق صحیح نیست. بر همین اساس، در این پژوهش تلاش شده است با روش توصیفی-تحلیلی، ضمن نقد رویکرد رایج در مورد رابطه کمال و جمال محسوسات، چگونگی این ارتباط با استناد به عبارات او بررسی و تحلیل شود. یافته‌های این پژوهش با تاکید بر رابطه عمیق کمال و جمال، نشان می‌دهد که با توجه به تفاوت کمال در موجودات، زیبایی ابن‌سینا را باید به زیبایی محسوس و غیر محسوس(مجرد) تقسیم کرد. در حقیقت، زیبایی در این دو دسته از موجودات با توجه به نوع کمال مورد نظر در آنها متفاوت خواهد بود. بدین‌گونه که زیبایی در غیر محسوسات ذاتی آنها و در محسوسات جزء عوارض آنها می‌باشد. لذا کمال در نوع اول، کمال اولی و کمال در نوع دوم کمال ثانی می‌باشد.

بحث از نکته‌های عرفانی در نوشته‌های ابن‌سینا، این پرسش را پیش روی پژوهشگران نهاده است که آیا می‌توان او را یک نظریه‌پرداز در گستره عرفان تلقی کرد یا این مباحث او را باید به صورتی دیگر، تفسیر نمود. آیا ابن‌سینا فقط فیلسوف مشائی است یا به‌اصطلاح خودش فیلسوف مشرقی؟ آیا می­توان او را عارفی با جهان­بینی عرفانی دانست؟ در این نوشتار نخست، دیدگاه مخالفان و موافقان عرفان شیخ‌الرئیس را بررسی می­کنیم. آنگاه دیدگاه ابن‌سینا را دربارۀ گرایش به مشائیان، نوافلاطونیان یا عرفان در سخنانش جست‌وجو می­کنیم. سپس با بررسی آثار فلسفی و عرفانی او گرایشش را به سلوک عقلی محض، عرفانی، هم عقلی و هم عرفانی، یا تفکیک دوران زندگی علمی او به دو دورۀ گرایش فلسفی مشائی و گرایش باطنی می‏سنجیم. درنهایت می‌کوشیم، نشان دهیم ابن‌سینا افزون بر اینکه مشائی و اهل برهان است به عرفان و سلوک باطنی نیز عالِم بوده، حتا از آن بهره‌مند است.

این نوشتار، با توجه به نظریه­های شیخ‌الرئیس در مواضع مختلف از هستی شناسی و تأثیرات فکری و نظام کیهانی، انسان‌شناسی و نظریات بدیعی، هم چون فیض و عنایت، به چگونگی به کمال رسانیدن مفهوم نبوت در اندیشه سیاسی ابن‌سینا پرداخته است. بدون شک در خط سیر فلسفه اسلامی که از همراهی حکمت و شریعت در آرای فارابی آغاز می‌شود و به سوی برتری شریعت پیش می‌رود، ابن‌سینا به منزلۀ فیلسوفی بزرگ پس از فارابی اهمیت بسزایی دارد و بیان کردن چگونگی بروز این برتری و این شریعت، امری ضروری است. برتری شریعت با بیان برتری معرفت وحیانی بر معرفت عقلانی ظاهر می‌شود که در دل مبحث نبوت مطرح شده است. فلسفۀ سیاسی ابن‌سینا، در صدد اثبات مفهوم نبوت نیست؛ چرا که نبوت، امری پیشینی و ضروری است که مدینه انسانی بعد از آن پدید خواهد آمد. در این منظومۀ فکری منسجم، تمامی نظریات فلسفه اسلامی و سینایی در خدمت مفهوم نبوت مطرح می‌شود، و در صدد ساختن مسیری غیر نقلی و عقلانی در توضیح جایگاه یابی سیاسی نبوت در دوره بحران خلافت اسلامی است.

در اندیشه سیاسى شیخ الرئیس «عصمت» آن‌قدر مهم است که حتى با رحلت پیامبر 9 که وحى الهى متوقف مى‌شود، باز هم باید معصوم منصوب از سوى ایشان، پرچم زمام‌دارى را به دست گیرد ومردم نیز مکلف‌اند همان‌گونه که از پیامبر اطاعت مى‌کردند، از جانشین وى نیز اطاعت کنند. پیامبر کار قانون‌گذارى را به نحو احسن به پایان رسانیده، ولى کار زمام‌دارى هرگز به اتمام نمى‌رسد، مگر این‌که قیامت فرا رسد وجامعه بشرى منقرض گردد. در این کنکاش ابتدا سیاسى بودن اسلام را به عنوان اصل موضوع پذیرفته‌ایم وآن‌گاه این سؤال را مطرح کرده‌ایم که سیاسى بودن اسلام ذاتى است یا عرضى ودر نهایت، ثابت کرده‌ایم که در اندیشه سیاسى فیلسوف بزرگ اسلامى، عصمت از جایگاه ویژه‌اى برخوردار است.

به مرور ایام افراد بشر معجزات را جزء بدیهیات تلقى مى‏کنند. شاید ماندگارترین و عمومى‏ترین معجزه از میان معجزاتى که فلاسفه اسلامى نیروى زیادى را وقف آن کردند، موفقیتهاى سیاسى پیامبران است: در غیر این صورت، چگونه چهره‏هاى گمنامى چون موسى (ع)، عیسى (ع) و محمد(ص) توانستند افکار و اعمال بخش اعظم بشر متمدن را شکل بدهند. در فرهنگ متعالى تمدن اسلامى، اندیشه‏ها و آثار طبیب، پروفسور و وزیر سلاطین ایرانى ابن سینا (370ـ 428 ه. ـ 980ـ 1037م) چنین نقش محورى داشته است: به مدت تقریباً هزار سال هر یک از سنن اندیشه اسلامى که مدعى اعتبار بشرى جهانشمول و گسترده‏تر بوده است، مستقیماً به آثار او یا علوم منطق یا مابعدالطبیعه متوسل شده است. تحقیق حاضر به بررسى برخى از مفاهیم فلسفى آن دستاورد مى‏پردازد. این تحقیق با ارائه خلاصه‏اى از زمینه تاریخى و فکرى ابن سینا و سنن رقیبى که از دل آثار وى رشد کرد شروع مى‏کند و سپس به طرح ویژگیهاى اساسى خط مشى فلسفى و ادبى وى در جهت حل مسئله مهم سیاسى آمریت براى تفسیر میراث نبوى مى‏پردازد. در پى آن شرح وى از «دو چهره» نبوت و نقش فلسفه سیاسى در وحدت آن دو چهره و نیز آنچه وى سه ویژگى متمایز نبوت مى‏نامد و معجزات سیاسى که این سه ویژگى در آنها به هم پیوسته‏اند ارائه خواهد شد. نتیجه‏گیرى به ارائه مسائل بسیارى اختصاص دارد که تحت تأثیر بسیار گسترده کاربرد خلاق اسلامى وى در نظریه نبوتش ـ و همچنین تداوم اهمیت فلسفى آن ـ ایجاد گردید.

در میان مباحث پیچیدة نفس، تقریرات ابن‌سینا در مورد لذت اندک اما قابل توجه است. از نظر او لذت از کیفیات نفس و بدیهیات است، از همین رو ابن‌سینا تلاش کرده است به جای تعریف ماهوی لذت، از ابهام آن بزداید و آن را فقط توضیح دهد. او لذت را ادراک امر ملائم با قوة مدرکه می‌داند. ملائم از نظر او کمال و خیر قوة مدرکه یا فعل خاص آن است. ابن‌سینا در تبیین فرآیند لذت از کمال و خیر دیگری نیز سخن به میان آورده است. او کمال و خیر مدرَک را نیز موجب ادراک لذت عنوان کرده است. حال مسئله‌ این است که این دو کمال (کمال مدرَک و کمال قوة مدرِکه) در فرآیند ادراک لذت چه جایگاهی دارند و به طور کلی چه رابطه میان این دو وجود دارد. برای پاسخ به این سوال، متون ابن‌سینا در مورد لذت جمع‌آوری شده است. سپس با روش توصیفی-تحلیلی با تکیه بر دیگر نظریاتش لذت در اندیشة او تحلیل و بررسی شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که این دو کمال در واقع دو شرط تحقق لذت‌اند که تحقق کمال مدرَک برای ادراک لذت لازم است اما حصول آن ضرورتاً باعث ادراک لذت نمی‌شود. شرط دوم کمال قوة مدرکه یا ملائمت است که به محض تحقق آن، لذت ادراک می‌شود. البته تحقق کمال دوم مشروط به ادراک کمال اول است. به نظر می‌رسد تفکیک این دو کمال در مباحث زیبایی‌شناسی کاربردی قابل توجه داشته باشد.