آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در تاریخ تفکر بشری هیچ مسئله بنیادینی به اندازه شناخت خدا، که جز به واسطه صفات او تعالی مقدور نیست، بشر را به اندیشه وادار نکرده، و پاسخ به نحوه به‌کارگیری این صفات، مطالبه‌ای جدی از متفکران هر عصر، خصوصاً فلاسفه و متکلمان، بوده است. در میان اندیشمندان اسلامی و در فکر کلامی‌فلسفی امامیه، اندیشهٔ شیخ مفید و ابن‌سینا به عنوان تأثیرگذارترین و پایدارترین اندیشه‌ها در حوزه کلام و فلسفه، که تحولات فکری عمیقی را پس از خود سبب شده است، از امتیازات ویژه‌ای در این زمینه برخوردارند. این نوشتار در صدد است با الگو قراردادن این دو فکر فلسفی و کلامی در جغرافیای فکر شیعه، دیدگاه این دو اندیشه را در مسئله‌ای مهم در باب صفات الاهی، یعنی «توقیفیت اسما و صفات الاهی» بررسی کند. در این خصوص هرچند شیخ مفید صراحتاً به توقیفیت، و ابن‌سینا به عدم آن قائل شده، اما هر دو به جواز عقلی آن حکم کرده‌اند؛ لذا با توجه به مبانی مشترک مستنبط و مستخرج از آرای هر دو متفکر و نیز کشف و فهم مبنایی‌نبودن اختلافات ظاهری میان ایشان در مسئله فوق، امتیاز توحیدی فکر شیعه به عنوان مبنای دو فکر و نیز وجه جامع میان کلام امامی و فلسفه اسلامی، به عنوان یافتهٔ نهایی محل تأکید قرار گرفته است.

فارابی و ابن‌سینا در شمار برجسته‌ترین و نام‌ آشناترین فیلسوفان مشایی در عرصة مباحث فلسفی و عقلی‌اند، بنیان‌های فکری نظام فلسفی مشائی در جهان اسلام براساس مبانی عقلی و اندیشه‌های فلسفی این دو فیلسوف بزرگ بنا نهاده شده است، نوع نگرش دو فیلسوف به حکمت عملی زمینه‌ساز پرسش‌ها و تردیدهایی در این‌باره شده است، تا آنجا که برخی چنین پنداشته‌اند که پی‌جویی از مسائل حکمت عملی دغدغة ابن‌سینا نبوده است، مقالة حاضر کوشیده است با ارائه و ارزیابی دیدگاه فارابی و ابن‌سینا دربارة حکمت عملی تبیین نماید که ابن‌سینا افزون بر مبادی اساسی حکمت عملی که در آن اندیشه‌ای یکسان با فارابی دارد، صناعت شارعه را نیز مبدأ برای شاخه‌های سه‌گانه اخلاق، تدبیر منزل و سیاست‌مدن به شمار آورده است و دیدگاه متفاوت ابن‌سینا از فارابی دربارة مسائل حکمت عملی برخاسته از این است که او گزاره‌های اخلاقی را در شمار آراء محمود و شهرت می‌داند، درحالی که فارابی گزاره‌های اخلاقی را قضایای عقلی و برهانی می‌داند.

پژوهش حاضر ناظر به نقش محوری مشهورات در ایجاد وحدت و سوق جوامع به سمت سعادت یا شقاوت، به جست‌وجو در باب اقسام روش‌های ترویج مشهورات در آثار فارابی و ابن‌سینا پرداخته است. علی‌رغم عدم تصریح فارابی و ابن‌سینا به روش‌های ترویج مشهورات، می‌توان بر اساس ملاکی که از تأمل در آثار فارابی مبنی بر ایجاد انگیزه در افراد به سوی انجام افعال به دست آمده است، روش‌هایی را برای ترویج مشهورات در آثار آن‌ها استنباط کرد. یک قسم از این روش‌های ترویج مربوط به حوزه تعلیم می‌شود که شامل طریق تخیلی و اقناعی است و قسم دیگر مربوط به حوزه تأدیب است که شامل اقاویل اقناعی و انفعالی می‌شود. اقسام دیگر شامل تخیل و آثار آن، مقاربت با آرای مشهوره دیگر، قوای نفسانی، قانون و شریعت، فرا گرفتن از زمان خردسالی، صناعت خطابه و جدل و عادات می‌شود. حاصل تأمل در هر یک از این روش‌های ترویج مشهورات این است که روش‌های ترویج میان این دو فیلسوف مکمل یکدیگر محسوب می‌شوند و روش‌‌های ترویج مشهورات از لوازم عوامل مشهورات هستند و عکس‌العمل اکثر افراد در قبال مشهورات گسترش یافته به‌وسیله این روش‌ها، اقبال و در برخی، اکراه است.

ابن سینا معتقد است که نفوس انسانی قبل از بدن موجود نیستند و سپس در بدنها به وجود می آیند یعنی پس از این که اجسام به وجود آمدند، نفوس به آنها ملحق می گردند. چون اگر نفوس قبل از اجسام موجود باشند همه دارای وجودی منفرد خواهند بود و در این صورت تکثردر آنها جایز نیست .علت این سخن ابن سینا آن است که وی بر این عقیده است که تکثر، تنها مربوط به بدنهایی است که نفوس به آنها ملحق می گردند و نمی تواند از جانب نفوس باشد؛ چون نفوس مجرد هستندو در مجردات تکثر وجود ندارد. اما حقیقت آن است که همان گونه که جواهر مادی متکثرند، جواهر مجرد هم باید متکثر و متمایز باشند و خلاف این امر، منجر به محال خواهد شد. دلیل دیگر ابن سینا بر حدوث نفس، اعتقاد به نفی تعطیل است اما علاوه بر این که اصل نفی تعطیل قابل قبول نیست این اصل اساساً شامل مجردات نمی گردد.

مسأله شناخت دو ساحتی بودن انسان، تأثیر بسزایی در شناخت انسان دارد و از آن­جا که امتیاز انسان در عالم نسبت به سایر موجودات و نیز تجرد نفس و...، بر اثبات جوهریت نفس به صورتی مجزای از بدن مبتنی است، پس شایسته است که در این مسأله پژوهشی در آراء دو فیلسوف غربی و اسلامی صورت گیرد. ابن‌سینا در آثار خود، به تمایز نفس از بدن تصریح دارد و با براهینی از جمله برهان «انسان معلق در فضا»، به طور ضمنی به اثبات آن می‌پردازد. دکارت نیز این تمایز را با برهان «می‌اندیشم، پس هستم» اثبات می‌کند. در این نوشتار، پس از تبیین دیدگاه این دو فیلسوف، سعی شده است به مقایسه این دو دیدگاه پرداخته شود. ابن­سینا نفس را «کمال اول جسم الی...» و دکارت نفس را «جوهر اندیشنده» تعریف کرده است. هر دو فیلسوفانی دوالیست هستند. در برهان هر کدام هم تجرد نفس، هم تمایز آن از بدن و هم خودآگاهی اثبات می­شود. تفاوت مهم آن­ها این است که برهان «انسان معلق» ابن­سینا، حالتی فرضی است، در حالی که «کوجیتوی» دکارت تجربه­ای شخصی به­شمار می­رود که با قدری تأمل حاصل می­گردد. هر دو فیلسوف، قائل به تأثیر و تأثر متقابل نفس و بدن هستند.

پایان نامه حاضرباهدف تحلیل فرشته شناسی ازمنظرفارابی و ابن سینا ،مقایسه شباهت ها وتفاوت ها ی فرشته شناسی این دو فیلسوف،تبیین علم فرشته از منظر فارابی و بوعلی و هستی شناسی فرشته از منظر فارابی و بوعلی نوشته شده است.فرشته شناسی یا علم به مجردات قدسی از جمله معارفی است که به دلیل غیر حسی بودن آن، از مباحث دشوارمحسوب می شود.متألهین همواره درصدد ارائه ی شناختی عقلانی از ماهیت و اوصاف این موجودات شریف برآمده و ضرورت وجودشان راتوجیه کرده اند.پایان نامه حاضراز نوع کتابخانه ای و به شیوه ی مقایسه ای صورت گرفته و برای انجام آن از کتاب ها ،مقاله ها و پایان نامه ها استفاده شده است.سوالاتی که نویسنده درصدد پاسخ به آنها بوده عبارتند از:محدوده علم فرشته چه اندازه است؟ تفاوت فارابی و بوعلی در فرشته شناسی چیست؟جایگاه فرشته دراندیشه فارابی و بوعلی چگونه است؟هستی شناسی فرشته در اندیشه فارابی و بوعلی چگونه ترسیم شده است؟نتایج بدست آمده حاکی از آن است که مبدأ اندیشه هردوفیلسوف فلسفه نوافلاطونی است و نظر هردو تااندازه ای مشابه یکدیگراست .فارابی و بوعلی افلاک را ملائکه خوانده اند،خدا فرشتگان را آفریده است تا جهانش را خلق کند و مخلوقات را سامان بخشدو مردم را نظام دهد، احکام این کواکب در کائنات تحت فلک قمر یعنی«عقل فعال» جاری است. همچنین بوعلی بابیان دو داستان رمزی حی ابن یقظان و سلامان و ابسال به بیان وجود فرشتگان در عالم و نقش و تاثیرات آنها می پردازد.

این مقاله به روش تحليلي ـ‌ توصيفي درصدد تعیین گسترة مشهورات و دامنة عملکرد آن از دیدگاه فارابی و ابن‌سینا به‌عنوان فیلسوفان بزرگ اسلامی است. فارابی و ابن‌سینا هر دو به گسترة وسیع مشهورات در سه صنف و به اقسام کمی مشهورات پرداخته‌اند. تنها تفاوت آنها این است که ابن‌سینا اسم‌های جدیدی برای اقسام مشهورات جعل کرده است. در مبحث تداخل، ابن‌سینا برخلاف فارابی ـ که تنها به تداخل مشهورات با یقینیات پرداخته است ـ به تداخل آنها با سایر مواد اقیسه اشاره می‌کند. به نظر می‌رسد ابن‌سینا مانند یک شارح نوآور، به شرح و بسط دیدگاه فارابی پرداخته است و به‌طور ضمنی به گستردگی حوزة عملکرد و تأثیرگذاری مشهورات در تمام جنبه‌های علمی و زندگی اجتماعی اشاره می‌کند. سرانجام، دیدگاه این دو فیلسوف در مورد غایت نهایی مشهورات و صنعت جدل، در راستای وصول به اهدافشان یعنی فلسفه، رسیدن به معرفت خداوند بزرگ و مرتبة شهود و حق‌الیقین است.

ابن‌سینا و دکارت، خودآگاهی را ادراکی بی‌واسطه و حاصل نوعی درون‌نگری می‌دانند؛ اما با تأمل در تمایزی که ابن‌سینا بین دو مرتبه از خودآگاهی (مرتبه اول و مرتبه دوم) در فلسفه‌اش قائل شده است و خودآگاهی مرتبه دوم را کار عقل و پدیده‌ای بالقوه می‌داند، و با توجه به این اصل فلسفی ابن‌سینا که هر بالقوه‌ای برای رسیدن به فعلیت، به عاملی فعلیت‌بخش احتیاج دارد، می‌توان به این نتیجه رسید که در فلسفه ابن‌سینا عقل انسانی بدون اشراق عقل فعال نمی‌تواند به این نوع از خودآگاهی برسد. لذا عقل انسانی حتی در آگاهی از ادراک بی‌واسطه به ذات خویش، نیازمند اشراق عقل فعال است. اما دکارت از اساس منکر تأثیر مبادی عالی در خودآگاهی است. همین تفاوت به‌ظاهر کم‌اهمیت، نتایج بسیار متفاوتی را در فلسفه این دو فیلسوف به دنبال دارد.

مسأله‌ی صدور کثرت از وحدت، ازجمله مباحث مهم و حیاتی و بحث‌برانگیز در میان فیلسوفان اسلامی است. ابن‌سینا با تمسک به قاعده‌ی الواحد سعی کرده است این مسأله را برهانی کند. در دیدگاه وی جهات و حیثیاتِ موجود در عقل اول، سبب ایجاد دو موجود دیگر یعنی عقل دوم و فلک اول می‌شود. وی در کلامی تفصیلی، به سه جهت در عقل اول قائل می‌شود که بر اساس آن، پس از ایجاد عقل دوم، جهت دوم نفس فلک و جهت سوم جرم فلک اول را محقق می‌شود. از منظر وی، وجود حیثیات و جهات گوناگون و مختلف در عقل اول، با قاعده‌ی الواحد منافاتی ندارد؛ زیرا این جهات و حیثیاتِ متعدد و متکثر، از لوازم مرتبه‌ی وجودیِ صادر اول هستند، نه آنکه واجب‌الوجود آن‌ها را حقیقتاً صادر کرده باشد. این مسأله در فیلسوفانِ پس از ابن‌سینا تأثیر بسزایی داشته است، به‌گونه‌ای که برخی اندیشمندان معتقدند طرز تبیین ابن‌سینا، با ابهام و اشکالات مختلفی مواجه است؛ ازجمله‌ی این اندیشمندان، غیاث‌الدین منصور دشتکی است. وی در کتاب الأمالی به ناتمام‌بودن این استدلال ابن‌سینا اشاره کرده است. نگارنده با روش تحلیلی- تطبیقی به بررسی این استدلال و کاوش در آن پرداخته است.