چکیده :
سیرهنگاری، از کهنترین شاخههای تاریخنگاری اسلامی است و شهر مدینه، نخستین مرکز تدوین سیره رسول خدا(ص) است.
نخستین اثر مکتوب شیعیان درباره سیره، کتاب تسمیة مَن شَهَد مع امیرالمؤمنین علی(ع) الجَمَل وصِفّین والنهروان من الصحابة است که در نیمه دوم قرن اوّل هجری نگارش یافت.
از این اثر، می‌توان برداشت کرد که شیعیان تاریخنگاری خود را با پیوند دو عصر رسالت و خلافت، با بنمایه دفاع از اندیشه امامت آغاز کردند تا بتوانند با تکیه بر عصر رسالت، اندیشه جانشینی امیر مؤمنان، علی(ع) را در عصر خلافت اثبات کنند.
ازاینرو، شیعیان در گامی دیگر، به نگارش سیره نبوی روی آوردند تا ریشههای تفکر کلامی خود را در سیره رسول خدا(ص) رهگیری کنند.
پژوهش حاضر، سیرهنگاری شیعه را بر اساس مطالعه آثار مکتوب و با توجه به سیر زمانی آنها تا ابتدای قرن پنجم هجری با روش وصفی ـ تحلیلی بررسی کرده و ضمن پرداختن به مسائلی مانند: بنیان‌گذاری، توسعهبخشی و استمراردهی سیرهنگاری، گونههای فکری و نوع تعامل سیرهنگاران شیعی با دیگران، به این نتیجه رسیده است که سیرهنگاری در محافل علمی شیعی، با گزارههای پراکنده آغاز شده و در گذر زمان سامان یافته و عناوین ریزتری را در درون خود پدید آورده است.
شیعیان با دو ریزجریان درونی و با تکیه بر آرای امامان(ع) و از گذر توجه به چالشهای سیاسی ـ فکری، حوزه جغرافیایی سیرهنگاری را از مدینه به عراق، و حوزه فرهنگی آن را از انحصار یک جریان خاص به جریان شیعی توسعه دادند و محورهای جدیدی را در سیرهنگاری گشودند
biography production, is a highly old branch of the islamic historiography, and medina is the first centre in which the biography of the holy prophet was written.
the first shiite work on biography, tasmia man shahada ma’a amir al-mumenin ali, al-jamala va seffin va an-nahrevan min as-sihaba which was produced in the second half of the first hijri century.
as it can be interpreted from the mentioned work, the shiite biography production, during the two eras of the holy prophet’s mission and the caliphate, began mainly focused on protecting the imams’ ideology so that, based on (the biographical works done during) the holy prophet’s mission prove that imam ali is the (heavenly appointed) successor of prophet.
thereby, taking another step, the shiite started to write the prophetic biography so as to look for their theological ideology in the biography of the holy prophet of islam.
utilising the descriptive-analytical method, the present paper attempts to analyse the shiite biography production through studying the written biographical works and based on such works temporal development from the beginning of the fifth hijri century.
exploring the issues such as foundation, promotion, continuation of the biography production, different kinds of ideology and how the shiite biography producers used to cooperate.
it concludes that in the shiite scientific circles, the biography writing started with some non-organised works, however they became organised through the time, some organised movements were formed and deep and accurate works started to be written.
through two internal sub-movements and relying on the ideas of imams (pbut), and in order to pass the political-ideological challenges, the shiite extended the geographical domain of biography production from medina to iraq, they also developed its cultural dimension up to the shiite groups, broke the monopoly of a specific circle in this regard and opened some new paths in the biography production
یعدّ تدوین السیرة من أقدم فروع کتابة التاریخ الإسلامی، و المدینة المنورة هی أول مرکز لتدوین سیرة رسول الله(ص).
و أول مصنّف للشیعة فی حقل السیرة هو کتاب «تسمیة مَن شَهَد مع امیرالمؤمنین علی(ع) الجَمَل و صِفّین و النهروان من الصحابة» الذی کُتب فی النصف الثانی من القرن الأول الهجری.
یمکن أن نستشف من هذا الکتاب بأنّ الشیعة بدأوا مسیرة کتابة السیرة بربطهم بین عصری الرسالة و الخلافة، بالاستناد إلی قاعدة الدفاع عن فکرة الإمامة، لیتمکنوا بالاتکاء إلی عصر الرسالة أن یبرهنوا علی فکرة خلافة الإمام أمیر المؤمنین علی(ع) فی عصر الخلافة.
من هنا، فإنّ الشیعة انبروا فی الخطوة التالیة لکتابة السیرة النبویة المطهرة، لیتقصّوا جذور الفکر الکلامی فی سیرة رسول الله(ص).
البحث الحاضر، حول تدوین الشیعة للسیرة عبر مطالعة المصادر المدوّنة و فی ضوء مسیرتهم التاریخیة حتی القرن الخامس الهجری بأسلوب وصفی تحلیلی.
و فی سیاق تناوله لبعض القضایا مثل نشأة کتابة السیرة و تطورها و استمرارها، و المناهج الفکریة و طبیعة تعاطی کتّاب السیرة الشیعة مع الآخرین، خرج بنتیجة مفادها أنّ تدوین السیرة فی المحافل العلمیة الشیعیة بدأ مع قضایا متفرقة، ثم انتظم مساره مع مرور الوقت لیشمل موضوعات أکثر تفصیلاً.
لقد عمل الشیعة علی توسیع المدی الجغرافی لکتابة السیرة لتمتدّ من المدینة إلی العراق و فکّوا حصریتها علی تیار خاص لتضمّ التیار الشیعی أیضاً و ذلک من خلال تیارین صغیرین داخلیین و بالاهتداء بتعالیم الأئمة(ع) و عن طریق الترکیز علی التحدیات السیاسیة و الفکریة، و بذلک فتحوا آفاقاً جدیدة فی تدوین السیرة.
نویسنده :
حسین حسینیان مقدم
منبع اصلی :
http://hiq.bou.ac.ir/article_65546.html
پایگاه :
ذ:پایگاه مجلات
(تاريخ اسلام- سال 1397- دوره 19- شماره مسلسل 73- از صفحه 7 تا 40)
یادداشت :
کلیدواژه‌ها:امامان شیعه(ع) شیعه نقش علمی شیعیان سیرهنگاری تاریخنگاری
کلیدواژه‌ها [English]:Shiite Imams (PBuT) Shia the Shiites’ Scientific Part Biography Production Historiography
کلیدواژه‌ها [العربیة]:أئمة الشیعة: الدور العلمی للشیعة تدوین السیرة کتابة التاریخ