الاعتقادات | کتابخانه مجازی الفبا

الراغب الاصفهانی؛ ویراست: شمران العجلی

عربی

متن

ر:پایگاه موقت

آدرس دیگر: http://ataeinazari.kateban.com/post/3970

386 صفحه

ابوالقاسم حسین بن محمّد بن مفضّل معروف به راغب اصفهانی (زنده در: 409 ه‍.ق.) از نامورترین دانشمندان مسلمان است که به سبب نگارش آثار ماندگار در زمینه‌های قرآنی و تفسیری و ادبی و اخلاقی شهرتی فراگیر داشته و بیشتر تألیفاتش با اقبال عالمان و محقّقان روبرو شده است. با این وصف، آگاهی‌های چندانی از زندگی شخصی و حیات علمی او از جمله، نام استادان و شاگردانش دانسته نیست. دربارۀ احوال و آثار و جنبه‌های مختلف اندیشگی، خاصّه وجوه ادبی و تفسیریِ راغب اصفهانی تاکنون مقالات و تک‌نگاشت‌هایی مستقل به‌نگارش درآمده است. از میان این پژوهش‌ها کتاب آقای سَیّد علی میرلوحی با عنوان راغب اصفهانی و پایان‌نامۀ دکتری آقای الکساندر کی در خصوص زندگی و آثار راغب و برخی مباحث زبان‌شناسی در تألیفات وی و همچُنین کتاب یاسین محمّد دربارۀ فلسفۀ اخلاقِ راغب اصفهانی از مهمترین تحقیقات به‌حساب می‌آید. یکی از آثار گرانبهای راغب اصفهانی که برخلاف آثاری چون مُفردات ألفاظ القرآن و مُحاضَرَات الأدباء و مُحاوَرَات الشعراء والبُلَغاء و نیز الذریعة إلی مکارم الشریعة هیچگاه شهرت و تداول نیافت کتابی است که او در تشریح مسائل اعتقادی نگاشته و زیر عنوان الاعتقادات به‌چاپ رسیده است. کتاب الاعتقاداتِ راغب اثری مهجور و ناآشنا نزد اغلب تراجم‌نگاران بوده و تاکنون نیز توجّه شایانی به آن نشده است. بیشترِ عالمان مسلمانِ پس از راغب یا از نگارش این کتاب آگاه نبوده‌اند و یا توجّه خاصّی به آن ننموده‌اند. در نتیجه، عدم التفات به کتاب اعتقاداتِ راغب هم موجب شده است که شخصیّت و جایگاه کلامی راغب نامعلوم مانَد و دیدگاه‌های اعتقادی او ناشناخته بمانَد و هم اینکه در باب مذهب عقیدتی وی ابهامات فراوان و فرضیّات مختلفی مجال طرح یابد. حمید عطایی نظری در مقالی مستقل زیر عنوان «راغب اصفهانی به مثابۀ متکلّمی سَلَفی» به بحث در خصوص تعیین مذهب و مرام عقیدتی راغب بر اساس آراء او در کتاب اعتقادات پرداخته است. در این نوشتار، نخست، ویراست چاپ شده از کتاب اعتقادات معرّفی می‌شود و سپس برخی از اشکالات و انتقادات گوناگون وارد بر آن خاطرنشان می‌گردد. عنوان «الاعتقادات» یا «الاعتقاد» که کتاب راغب تحت این دو نام ویراسته و یکبار نیز منتشر شده است عنوانی است که مصحّحان آن با توجّه به محتوای کتاب اختیار کرده‌اند و در خودِ اثر نامی از برای آن تعیین نشده است. در کتب تراجم نیز در زمرۀ تألیفات راغب تنها از اثری با عنوان کلّی «کتاب فی الاعتقاد» یا «کتاب فی الإیمان و الکفر» یاد شده است که احتمالاً عناوینی ناظر به همین کتاب مورد گفت‌وگوی ما است. تا آنجا که جست‌وجو شد، در آثار متکلّمانِ پس از راغب یادی از این کتاب وی به میان نیامده است و چندان اشارتی به آن و دیدگاه‌های بازتاب یافته در آن نشده است. بنابراین، چنانکه پیشتر بیان شد، می‌توان گفت که کتاب اعتقاداتِ راغب برای عالمان بعدی چندان شناخته‌شده نبوده است و شهرتی هم در محافل کلامی نداشته است. یادکرد از راغب در کتب کلامی هم اغلب منحصر است به نقل دیدگاه او در باب تجرّد نفس و اعتقاد به معاد جسمانی و روحانی، و سایر دیدگاه‌های راغب مورد توجّه قرار نگرفته است. در خصوص انتساب و استناد کتاب اعتقادات به راغب اصفهانی، گذشته از تصریحی که در ابتدای برخی نسخ کتاب بر انتساب آن به راغب شده است، اشارۀ نویسنده در موضعی از این اثر به دیگر کتاب خودش یعنی الذریعة إلی مکارم الشریعة شاهدی نیک و گواهی استوار بر وثاقت انتساب آن به راغب اصفهانی است. از این اشاره، همچُنین معلوم می‌شود که راغب کتاب اعتقادات را پس از کتاب الذریعة به نگارش درآورده است. کتاب اعتقاداتِ راغب نگاشته‌ای بسیار سودمند و پر نکته و خواندنی است. این اثر وجیز و عزیز مشتمل بر مطالب بدیع فراوانی است که نظایر آنها در آثار دیگر کمتر به چشم می‌خورد. در واقع به نظر می‌رسد که کتاب راغب هم از حیث ساختار و هم از جهت محتوا کتابی ابتکاری و کم‌نظیر است. تسلّط راغب به استفاده از آیات قرآن کریم در مباحث مختلف کلامی و استناد به آیات و رِوایات در تبیین مسائل عقیدتی نیز کتاب اعتقادات راغب را از این حیث ممتاز و حائز اهمّیّت بسیار نموده است. همچُنین، تبحّر راغب در ریشه‌شناسی واژگان زبان عربی و شناخت اصطلاحات و الفاظ این زبان، زمینۀ طرح مباحثی پر فایده‌ در باب ریشه و معنای اصطلاحات کلامی را در کتاب اعتقادات فراهم آورده است. برخی از نِکاتی که راغب در باب معانی اصطلاحات کلامی در این کتاب بیان نموده است، مثلاً مطالبی که او دربارۀ معنا و نسبت دو اصطلاح «اراده» و «مشیّت» و اخص بودن «مشیّت» از «اراده» ارائه کرده است، در سایر آثار خودش از جمله کتاب مفردات ألفاظ القرآن ذکر نکرده است.

کتابشناسی(نمایه کتاب)

Mods Doblin core Marc xml MarcIran xml