"من" و جز "من" | کتابخانه مجازی الفبا

غلامحسین ابراهیمی‌دینانی

فارسی

متن

ر:پایگاه موقت

موضوع: شناخت (فلسفه اسلامی) - حرکت جوهری - نسبیت(فلسفه) - آگاهی - شناخت (فلسفه)

۳۵۲ صفحه

بخشی از مقدمه کتاب: در زبان فارسی، سه کلمه «من» و «تو» و «او» به عنوان ضمیر اوّل شخص و دوم شخص و سوم شخص مطرح می‌شوند و از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. کلمه «ضمیر» در مقابل «اسم ظاهر» قرار می‌گیرد؛ ولی ضمایر همواره در زمرة معارف شناخته می‌شوند. اگر چه اسم ظاهر گاهی ممکن است نکره باشد، ضمیر همواره مرجع دارد و معرفه بودنِ ضمیر نیز در ارتباط با مرجعِ آن معنی پیدا می‌کند. ضمیر دوم شخص و سوم شخص به آسانی مرجع خود را پیدا می‌کند و کار ارجاع انجام می‌پذیرد. در حالی‌که رسیدن به مرجع ضمیر اوّل شخص با این‌که از هر موجود دیگری به انسان نزدیک‌تر است، کار آسانی نیست. شاید هم شدّت قُرب و نزدیکی آن به انسان، موجب پنهانی آن شده است. مرجع ضمیر «من» تقسیم‌پذیر نیست و نمی‌توان از طریق تجزیه و تحلیل به آن دست یافت. آنچه موجب شگفتی می‌شود، این است که «من» در عین این‌که با بدن خود متّحد و یگانه است، بدن تقسیم می‌پذیرد؛ ولی «من» به هیچ وجه تقسیم‌پذیر نیست. کسانی بر این باورند که انسان هرگز نمی‌تواند خودش را بدون بدن مشاهده کند، بلکه همواره خود را در یک قالب بدنی می‌بیند. البتّه کسانی نیز بوده‌اند که خود را بدون هر گونه بدن مشاهده کرده‌اند. سخن این دو گروه در مورد یک مسئله اساسی و بنیادی متناقض است و تناقض چیزی نیست که بتوان آن را پذیرفت و در آن باقی ماند. اگر در مورد مسئلة «من» بدرستی تأمّل به عمل می‌آمد، شاید سخن هر یک از این دو گروه در جای خود درست بود و تناقض پیش نمی‌آمد. کسانی که در ادراک و دریافت از مرحلة احساس و تخیل فرا نمی‌روند و همه چیز را در قالب و شکل مشاهده می‌کنند، ناچار هویت خویش و من خود را نیز در نوعی قالب و شکل می‌بینند. زیرا این گونه اشخاص از این حدّ ادراک بالاتر نرفته‌اند و به چیزی بیش از ادراک خود نمی‌توانند دست پیدا کنند، امّا کسانی نیز هستند که از مراحل احساس و خیال فراتر رفته و در دیار مرسلات سیر کرده‌اند. این گونه از اشخاص می‌توانند خود را بدون شکل و قالب، درک و دریافت کنند. زیرا دیار مرسلات و جهان مجردات شکل و قالب ندارد و یک چنین جهانی، جهان حضور است و شکل و قالب ندارد. شگفت‌انگیز بودن انسان در این است که از عالَم بی‌شکل و بدون قالب، به جهان شکل و قالب می‌آید و از جهان شکل و قالب به عالَم مرسلات و جهان مجرّدات راه پیدا می‌کند. با توجّه به آنچه در اینجا ذکر شد، می‌توان گفت: مرجع ضمیر اوّل شخص به هیچ وجه، قابل انکار نیست و اگر ضمیر اوّل شخص، مرجع نداشته باشد، از مرجع ضمیرهای دیگر نیز سخن به میان نمی‌آید. آنچه تحت عنوان «من» و «جز من» مطرح می‌گردد، یک تقسیم فراگیر است و چیزی از حوزة شمول این تقسیم بیرون نمی‌ماند. فیلسوف معروف فرانسوی، دکارت از بُعد و اندیشه سخن می‌گوید و به چیزی که بیرون از بُعد و اندیشه باشد، باور ندارد. او از طریق اندیشه به اثبات آنچه «من» خوانده می‌شود، می‌پردازد. در حالی‌که بدون توجّه و آگاهی به آنچه «من» خوانده می‌شود، از اندیشه سخن به میان نمی‌آید. در تقسیم دوگانة دکارت که در بُعد و اندیشه خلاصه می‌شود، آنچه «من» خوانده جایگاهی ندارد. زیرا «من» بُعد نیست و به حکم این که اندیشنده است، از هر اندیشه‌ای که تحقّق پیدا می‌کند، برتر و بالاتر به شمار می‌آید. اندیشنده، همیشه از اندیشه برتر و بالاتر است؛ چنان‌که گفتن همواره از آنچه گفته شده است برتر به شمار می‌آید. نسبت میان گفته شده‌ها و گفتن از نوع نسبت میان صادر و مصدر شناخته می‌شود. همین نسبت در میان آنچه تاکنون فهمیده شده است و فهمیدن وجود دارد. نسبت میان گفتن و گفته‌ها و فهمیدن و فهمیده شده‌ها از نوع همان نسبتی است که در میان آنچه «من» خوانده می‌شود با انواع اندیشه‌ها تحقّق می‌پذیرد. مسئلة «من» و جز «من» یکی از مسائل عمده و بنیادی است که انسان قبل از هر چیز دیگر با آن سروکار دارد. این مسئله به صورت‌های دیگر همواره در میان افراد بشر مطرح بوده است؛ با این همه به محتوای ژرف آن کمتر توجّه شده است. سرنوشت شرک و توحید به بررسی درست این مسئله گره خورده است. به همین دلیل، می‌توان گفت: اندیشیدن در مورد این مسئله از اهمیت فوق‌العاده برخوردار است. آنچه در این اوراق آمده، نوعی تلاش و کوشش است که به بررسی این مسئله اختصاص پیدا می‌کند. امیدوارم حاصل این تلاش و کوشش چیزی باشد که در خرسند شدن خواننده نقش ایفا کند و موجب تضییع اوقات ارزشمند او نگردد.

کتابشناسی(نمایه کتاب) , کتابخانه عمومی

Mods Doblin core Marc xml MarcIran xml