منظور از روح القدس در قرآن | کتابخانه مجازی الفبا

منظور از روح القدس در قرآن چیست؟

دفتر آیت الله مکارم شیرازی

پاسخ تفصیلی: واژه «رُوحُ القُدُس» چهار بار در قرآنمجید آمده که گاه درباره حضرت عیسى(علیه السلام) و گاه درباره پیامبر اسلام(صلى اللهعلیه وآله) است. در مورد حضرت مسیح (علیه السلام) مى فرماید: «وَآتَیْنَا عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ الْبَیِّنَاتِ وَاَیَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ»: (و به عیسى بن مریم دلایل روشن دادیم; و او را با روح القدس تایید کردیم).(1)
در مورد سخن گفتن عیسى(ع) در گاهواره، مى فرماید: «اِذْ اَیَّدتُّکَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُکَلِّمُ النَّاسَ فِی الْمَهْدِ وَکَهْلا»: (به خاطر آور زمانى که تو را با "روح القدس" تایید کردم; که در گاهواره و نیز در حال میانسالى، با مردم سخن مى گفتى).(2)
و در باره پیامبر اسلام(صلى اللهعلیه وآله) مى خوانیم: «قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَّبِّکَ بِالْحَقِّ»: (بگو: "روح القدس آن را از جانب پروردگارت بحق نازل کرده").(3)
مفسّران براى «رُوحُ القُدُس» عمدتاً دو تفسیرذکر کرده اند: یکى فرشته وحى جبرئیل، و دیگرى نیروى مرموز غیبى خاصّى که با انبیاء بوده است. آیهمربوط به پیامبر اسلام(صلى اللهعلیه وآله) با معناى اول تناسب دارد ولى آیات مربوط به حضرت مسیح(علیه السلام) متناسب با معناى دوم است و همان بود که مسیح را تایید مى کرد تا در گاهواره سخن بگوید و یا مردگان را زنده نماید.
این روح مقدّس و پاک منبع الهامبخش بزرگى براى انبیاء بوده و حتّى از بعضى از تعبیرات احادیث استفاده مى شود که روح القدس با افراد با ایمان(طبق سلسله مراتب ایمانى) نیز همراه است، و همان است که گویندگان متعهّد و شاعران با ایمانرا در گفتن و سرودن نثر و نظم هاى بلیغ تایید مى نموده، و مومنان راسخ را در تصمیم گیرى هاى مهم تقویت مى کرده است.
از روایات فراوانى بر مى آید که روح القدس حقیقتى بوده است در انبیاء و ائمه معصومین(علیهم السلام) که با آن حقایق بسیارى را درک مى کرده اند; از جمله در روایات متعددى آمده است که امامان معصوم(علیهم السلام) به هنگام قضاوت و داورى از روح القدس مدد مى گرفتند.
1ـ این تعبیر در مورد حسّان بن ثابت آمده است که پیغمبر(صلى اللهعلیه وآله) درباره او فرمود: «لَنْ یَزَالُ مَعَکَ رُوحُ الْقُدُسِ مَا ذَبَبْتَ عَفَّا»: (اى حسّان ما دام که با اشعارت از ما دفاع مى کنى روح القدس با تو است).(4)
2ـ در مورد کُمیت شاعر معروف اهل بیت(علیهم السلام) نیز آمده است که امام باقر(علیه السلام) به او فرمود: «لا تَزالُ مُویَّداً بِرُوحِ الْقُدُسِ»: (تو همیشه به وسیله "روح القدس" تقویت مى شوى)(5)
نظیر همین معنی در مورد دعبلخزاعی نیز آمده است که وقتی دعبلقصیده معروف مدارس آیات را در محضر امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) خواند هنگامى که به این شعر درباره قیام مهدى(عج) رسید:
خُرُوجُ اِمَام لاَمُحَالَهَ واقِعٌ *** یَقُومُ عَلَى اسْمِ اللهِ وَ الْبَرَکاتِ!
امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) شدیداً گریه کرد; سپس فرمود: «یا دِعْبِلُ نَطَقَ رُوحُ الْقُدُسِ عَلى لِسَانِکَ»: (اى دعبلروح القدس به زبان تو سخن گفت) آیا مى دانى این امام کیست؟ دعبلعرض کرد: نه، همین قدر شنیده ام که امامى از شما قیام مى کند و زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد، امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) سخن او را تصدیق فرمود و شرحى درباره قیام حضرت مهدى(عج) به عنوان دوازدهمین جانشین پیامبر بیان فرمود.(6)
3ـ در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم که یکى از اصحاب سوال کرد: «تُسْئَلُونَ عَنِ الْشَّىْءِ فَلاَ یَکُونُ عِنْدَکُمْ عِلْمُهُ؟!»: (آیا شده است که از چیزى سوال کنند، و علم آن نزد شما نباشد؟) فرمود: «رُبَّمَا کَانَ ذلِکَ!»: (گاه چنین بوده است!) راوى عرض کرد: «کَیْفَ تَصْنَعُونَ؟»: (در این هنگام چه مى کنید؟) امام فرمود: «تَلَقَّانَا بِهِ رُوحُ الْقُدُسِ»: (روح القدس به ما تلقین مى کند!)(7)
در حدیثدیگرى مى خوانیم که یکى از یاران امام باقر(علیه السلام) مى گوید: «سَاَلْتُهُ عَنْ عِلْمِ الْعَالِمِ»: (از آن حضرت درباره علم عالم ـ مقصود پیامبر و امام معصوم است ـ پرسیدم) فرمود: «یَا جَابِرُ اِنَّ فِى الاَْنْبِیَاءِ وَ الاَْوْصِیَاءِ خَمْسَهَ اَرْوَاح: رُوحُ الْقُدُسِ، وَ رُوحُ الاِْیمَانِ... فَبِرُوحِ الْقُدُسِ یَا جَابِرُ عَرَفُوا مَا تَحتَ الْعَرْشِ اِلى مَا تَحْتَ الثَّرى»: (اى جابر! در انبیاء و اوصیاء پنج روح است: روح القدس، و روح الایمان و... سپس افزود اى جابر! آنها به وسیله روح القدس از آنچه در زیر عرش تا زیر زمین است آگاه مى شوند!)(8)
4ـ در روایت دیگرى نیز از امام باقر(علیه السلام) در تفسیر آیهشریفه: «وَ کَذلِکَ اَوْحَیْنَا اِلَیْکَ رُوحاً مِّنْ اَمْرِنَا...» چنین نقل شده: «مُنْذُ اَنْزَلَ اللهُ ذلِکَ الرُّوحِ عَلى نَبِیِّهِ ما صَعَدَ اِلَى السَّمَاءِ وَ اِنَّهُ لَفِینَا»: (از آن زمان که خداوند آن روح را بر پیامبرش نازل کرد به آسمان باز نگشت، و او در ما است!)(9)
این تعبیر نشان مى دهد که این روح که یکى از منابع اصلى علم و دانش پیامبر(صلى الله علیه وآله)و ائمه معصومین(علیهم السلام) بوده غیر از جبرئیل است، و حقیقتى است در درون وجود آنها که از پیامبر(صلى اللهعلیه وآله) به امام(علیه السلام) و از هر امام به امام بعد منتقل شده است.(10)

دفتر آیت الله مکارم شیرازی