فلسفه اخلاص در اعمال | کتابخانه مجازی الفبا

چرا بايد در انجام اعمال اخلاص داشت و نيت كرد؟

پرسشگر عزيز؛ انسان براي انجام هر عملي قصد و نيتي دارد و هدفي را دنبال مي كند. بنابراين هدف يا الهي است و يا غير الهي است. انگيزه الهي داشتن در امور يعني انسان هر عملي كه انجام مي دهد تنها و تنها پروردگار عالم را مد نظر داشته باشد؛ مثلا اگر تحصيل علم مي كند، تنها براي رضاي خدا دنبال علم باشد نه به خاطر شهرت و مقام. اگر به ديگران خدمت مي كند براي اين نباشد كه نزد مردم محبوبيت پيدا كند. اگر ازدواج مي كند نيتش قصد قربت و اطاعت از فرمان حق تعالي و تكامل باشد نه اينكه، تنها انگيزه اش ارضاي غريزه جنسي باشد. اگر به پدر يا مادر پيرش كمك مي كند براي رضاي حق تعالي باشد نه اينكه به طمع اموال آنها اين كار را انجام دهد. اگر استادي مي كند و به ديگران علم مي آموزد براي رضاي خدا باشد نه به خاطر مال و مقام و شهرت و محبوبيت. اگر شاگردي مي كند واقعا نيتش ياد گرفتن و استفاده علوم در راه رضاي حق تعالي باشد، نه اينكه يگويند شاگرد فلان عالم يا استاد است و از وي تمجيد كنند. حتي امور مباح، را با نيتي الهي انجام دهد؛ مثلا در خوابيدن، نيت كند خدايا مي خوابم تا تجديد قوا كرده و با توان بيشتري در راه رضاي تو تلاش كنم. اگر مي خورد با اين نيت بخورد كه نيرويش را در راه خدا خرج كند.
اگر نيت غير الهي باشد:
اعمال عبادي اگر با انگيزه ي غير الهي صورت گيرد يعني ريا (خودنمايي و نشان دادن عمل به مردم براي جلب نظرآنها) در آن وارد شود از نظر فقهي باطل بوده،و اگرآن عمل از واجبات باشد همچون نماز،بايد دوباره ادا شود.
اما اگر عمل غير عبادي باشد؛ مثلا براي رضايت ديگران كاري را انجام دهد بدون شك چنين فردي همواره مضطرب خواهد بود. چون انسان هيچ گاه نمي تواند همه ي مردم را از خود راضي كند. همين افرادي كه زماني از انسان تعريف مي كنند اگر روزي عملي بر خلاف ميل و منافع آنها صورت گيرد، بر ضد شخص اقدام كرده و اظهار نارضايتي مي كنند. بنابراين واقعا ارزش ندارد كه انسان براي كسب لذتي زود گذر، تبعاتي عذاب آور را بپذيرد. امام علي (عليه السلام) مي فرمايند: «شتان ما بين عملين، عمل تذهب لذته و تبقي تبعته و عمل تذهب مؤنته و يبقي اجره؛ چقدر فاصله بين دو عمل است. عملي كه لذتش مي رود و كيفر آن مي ماند و عملي كه رنج آن مي گذرد و پاداش آن ماندگار است.»( نهج البلاغه، حكمت122)
به خوبي روشن است كه كار براي غير خدا، براي انسان حاصلي جاودان نخواهد داشت هرچند ممكن است انسان به طور موقت به هدف مورد نظر برسد.
دوست عزيز؛ اگر انسان باور كند كه:
همه چيز فاني است و تنها حضرت حق تعالي باقي است. «كل شئ هالك الا وجهه؛ جز ذات او همه چيز فاني است.» (سوره قصص، آيه 88)
زندگي موقت دنيا به سرعت مي گذرد.« الدنيا دار ممر لا دار مقر؛ دنيا گذرگاه عبور است نه جاي ماندن» ( نهج البلاغه، حكمت 133)
همه امور به دست خداست؛ عزت و ذلت، فقر و غنا و...«من كان يريد العزة فلله العزه جميعا...؛ هر كس عزت مي خواهد همه عزت ها از آن خداست» ( سوره فاطر،آيه10)
خدا بر انجام هر كاري قادر است« ان الله علي كل شئ قدير»
خدا مهربانترين فرد نسبت به انسان ها است«ان الله بالناس لرئوف رحيم» (سوره بقره، آيه 143)
خدا عالم مطلق است و از نيازهاي ما آگاهي دارد.«والله عليم قدير»
مقلب القلوب خداست وهمه قلبها تحت اراده و اختيار اوست.
در تمام امورش اخلاص خواهد داشت و هرگز براي غير خدا كار نخواهد كرد.
دوست خوبم؛ از حالاكه در سنين جواني هستيد تلاش كنيد در تقويت اخلاص كوشا باشيد.
امام صادق (عليه السلام) مى‏فرمايند: «ولابدّ للعبد من خالص النية فى كل حركة و سكون لانه اذا لم يكن هذا المعنى يكون غافلاً والغافلون قد وصفهم‏اللَّه تعالى فقال: « أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ» و قال: «اولئك هم الغافلون» ؛ براى بنده (خدا) در هر حركت و سكونى از خالص ساختن نيت (براى خدا) چاره و گريزى نيست زيرا اگر چنين نباشد، غافل است و غافلان را خداوند تعالى اين‏گونه توصيف فرموده: اينان مانند چهارپايان بلكه گمراه‏تر هستند و نيز فرموده: اينان همان كسانى هستند كه غافلند» (ميزان‏الحكمه، محمد محمدى رى‏شهرى، ج 3، روايت 4748)
در تعريف اخلاص از شيخ بهايي نقل شده:«اخلاص پاكيزه نمودن عمل است از اينكه از براي غير خدا در آن نصيبي نباشد.(حضرت امام خميني (رحمة الله عليه)، چهل حديث، ص328)
ريا، ضد اخلاص است و ريشه آن عدم معرفت و يا كمى معرفت نسبت به خداوند متعال و نيز بى‏خبرى از جايگاه رفيع انسان و هدف زندگى اوست. انسانى كه همه توفيقات و نعمت‏ها و دارايى خود را از خداوند متعال مى‏داند و باور دارد كه همه قدرت‏ها و نعمت‏ها و وجودش از اوست و اگر يارى و كمك او نباشد، موفق به هيچ كار خيرى و كمالى نمى‏شود، همواره در جهت رضاي پروردگارقدم برمي دارد.
چرا آدمى كارى را براى مردم و به قصد توجه آنان انجام دهد؟ حتى اگر فرض كنيم كه تمامى مردم سپاسگزارند و قدر كار ديگرى را دانسته و به آن ارج خواهند نهاد، باز هم انجام كار براى جلب نظر آنان حماقت است. زيرا هر قدر كه آنان سپاسگزارى كنند عاقبت همه زوال پذير و نابود شدنى هستند. حال چرا انسان بر روى آب خانه بسازد و بر باد لانه گزيند اگر اين جهان خدايى دارد كه ازلى و ابدى است و همه اعمال در نظر اوست و اوست كه «يَعْلَمُ اَلسِّرَّ وَ أَخْفى‏ يَعْلَمُ خائِنَةَ اَلْأَعْيُنِ وَ ما تُخْفِي اَلصُّدُورُ» سر و مخفى‏تر از سر را مى‏داند حركت چشمها آنچه را كه قلبها پنهان كرده مى‏داند چرا آدمى با او معامله نكند؟ و سرمايه عمل را كه بالاترين ارزش آورى انسان است، در نزد او ذخيره ننمايد؟ چرا بنا را بر پايه‏اى استوار و خلل ناپذير بنا نكنيم؟ آيا سزاوار است كه آدمى كوچك‏ترين حركات خود را براى بندگانى كه نوعا ناسپاس هستند انجام دهد و عمل را تباه سازد؟ چرا براى خداوند كار نكند و تنها او را طرف حساب خود قرار ندهد كه نه ناسپاس است و نه بى اطلاع و نه ناتوان از دادن اجر و مزد؟
اگر براى ما روشن شود كه هيچ‏كس به غير از خدا منشأ اثرى نيست و بفهميم كه رزق، عطا، منع، غنا، فقر، مرض، سلامتى، ذلت، عزت، زندگى، مردن و... همه در دست خداوند است و هر آنچه در جهان هست مقهور امر حاكم بى‏شريك مى‏باشد، نيتها و انگيزه هايمان تنها براي خدا خالص خواهد شد.
انسان عاقل رغبت به كارى كه براى او نفعى ندارد پيدا نمى‏كند و به امرى كه به حال وى ضرر رساند بى‏ميل مى‏باشد. دل بستن به تعريف يا دل‏گير شدن از نكوهش مردم نفعى به حال انسان ندارد بلكه موجب بطلان عبادت و مضرّ مى‏باشد. علاوه اين كه نظر مردم به اندك چيزى متغير مى‏شود.
رضا و خشنودى آدميان زودگذر و ناپايدار است و شخص رياكار مضطرب، دل‏نگران، متزلزل و مشوش است. در مقابل، اخلاص و چشم نداشتن به مخلوقات، اطمينان و آرامش دل را افزون مى‏كند.
پرسشگر عزيز؛ از مقدمات ذكر شده، به خوبي روشن شد كه چرا بايد در انجام اعمال، اخلاص و انگيزه ي الهي داشت. حال پيرامون اخلاص در اعمال و داشتن انگيزه ي الهي در امور، توضيح بيشتري مي دهيم:
- اخلاص در نيت
اخلاص در اين مرحله، به معني خالص نمودن نيت از هرگونه شائبه شرك و ريا و اهداف غير الهي است. پيراستن نفس از همه تعلقات و انگيزه‏هاى غير الهى است و نه تنها همه اعمال را براى خدا انجام دادن، كه حتى وجود خويش را نيز براى خدا خواستن. در روايتى از پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) خطاب به ابوذر آمده است: «و ما بلغ عبد حقيقةالاخلاص حتى لايحب ان يحمد على شى‏ء من عمل‏للَّه. بنده هرگز به حقيقت اخلاص نمى‏رسد، جز آن كه دوست نداشته باشد او را بر عمل خدايى بستايند » ( بحارالانوار، ج 82، ص 204 و ج 51، باب )116
اولياء الهي نه تنها نيت خويش را از انگيزه هاي دنيوي و مادي تخليه مي نمودند، بلكه حتي انگيزه عبادت خود را از ترس از جهنم و طمع بهشت نيز خالص مي ساختند. آنها تنها و تنها خداي را از روي محبت و به اين دليل كه شايسته عبادت است، عبادت مي نمودند و اين در حقيقت اوج اخلاص است. بايد توجه داشت كه عبادت به خاطر ترس از جهنم و شوق به بهشت باطل نيست. اخلاص مراتبي دارد اين نوع عبادت نيز، توأم با اخلاص است اما مراتب بالاي اخلاص نيست.
2- اخلاص در عمل:
اخلاص در عمل به معني خالص شدن اعمال از گناهان و رسيدن انسان به ملكه تقوي و ورع است و مراتبى دارد:
مرتبه اول ترك محرمات و انجام واجبات است.
مرتبه دوم ترك مكروهات و انجام مستحبات به ويژه اهتمام به نماز شب است.
مرتبه سوم ترك آنچه موجب اشتغال قلب به غير خداى مى‏شود مانند بسيارى از مباحات، و همواره در جست و جوى خدا بودن و التزام به آنچه كه باعث تقرّب درگاه الهى است.
بهترين راه شروع براى ورزيدگى در اخلاص، نماز است كه عبادت تام است و اگر بتوان در آن اخلاص داشت و همواره آن را قربة الى اللَّه به جاى آورد، اين خود آمادگى و تمرين مى‏شود كه انسان در تمام شؤونات زندگى، اخلاص را رعايت كند.
3-تصفيه دل:
يكي از مراحل مهم اخلاص هم بيرون راندن تمام رذايل نفسانى، حب دنيا، لذت ها و آرزوهاي دنيوي، از نهان خانه دل است. آن كس كه بتواند شيطان و نفس اماره را از خانه دل بيرون افكند، آن گاه خواهد ديد كه خداى سبحان- كه صاحبخانه است- فضاى دل او را چگونه پر خواهد نمود. در حديث قدسى آمده است كه: «قلب المؤمن عرش الرحمان»

پرسمان دانشجویی